دانشگاه بزرگ امام صادق(ع)/ نخستین دانشگاهی که تقوا و تخصص را به هم آمیخته بود
گروه معارف - از امتیازات دانشگاه بزرگ امام جعفر صادق(ع)، مسأله تخصص و تربیت متخصص بود اگـرچه در قـرن بیستم و در عصر تفکیک رشته‌ها و دوران تخصص، هنوز این مساله برای برخی حل نشده ولی چهارده قرن پیـش امـام صـادق(ع) مبتکر این مساله بوده و برای تربیت متخصص عنایت خاصی قایل بود و دانـشگاه امـام صـادق نخستین دانشگاهی است که تخصص و تقوا را بهم آمیخته بود، روی این بیان مساله تخصص ریشه مـذهبی دارد.
پیشوایان معصوم در سخت‌ترین شرایط لحظه‌ای از روشنگری باز نایستادند و به هر وسیله ممکن بـه نشر فرهنگ اسلام پرداختند، فی‌المثل امام سجاد(ع) در بحرانی‌ترین روزهای خفقان و اختناق حـاکم زیر پوشش نیایش بـه روشـنگری پرداخته که قسمتی از آنها بصورت «صحیفه سجادیه» به دست ما رسیده که بعد از قرآن و نهج‌البلاغه، بزرگترین منبع مطمئنی است که می‌تواند در خودسازی موردسازی مورد استفاده قرارگیرد، بعد از امام سجاد(ع) کـه بنی امیه رو به ضعف نهاد، فرصتی پیش آمد که امامان معصوم توانستند نخستین دانشگاه اسلامی و بزرگترین آکادمی علمی آن روز را بنیاد نهاده، شاگردان مبرزی بر اساس تقوا و تخصص در همه رشته‌ها تربیت کنند.
تأسیس ایـن دانـشگاه به دست امام باقر(ع) آغاز و توسط امام صادق(ع) تکمیل گردید، زیرا در عصر وی بنی امیه کلا نابود گردیدند و بنی عباس که خود دشمن خون‌آشام بودند، به جهت تازه کار بـودن و نـداشتن استقرار سیاسی، نتوانستند سد مهمی در برابر آن حضرت ایجاد کنند، از این رهگذر امام صادق علیه السلام توانست دانشگاه خود را آنچنان بارور سازد که حتی در قرن بیستم نظیر آنرا در جهان تـسخیر فـضا سراغ نداریم، زیرا تعداد رشته‌های علومی که در آن دانشگاه تدریس می‌شود به 500 می‌رسید، در صورتی که در این قرن مشعشع طلائی چنین دانشگاهی را در سراسر جهان سراغ نداریم.
شیخ مفید در«ارشاد» مـرحوم مـحقق در«مـعتبر»، شهید اول در«ذکری» و طبرسی در«اعلام الوری»تـعداد شـاگردان آن حضرت را 4000 نفر نوشته‌اند و ابن عقده اسامی 4000 نفر فارغ‌التحصیل این دانشگاه را در رجال خود آورده است.
معجزات علمی امام صادق(ع)
اگر بخواهیم فـقط نام رشته‌های گوناگونی را که امام صادق(ع) در این دانشگاه بـزرگ تـدریس می‌کرد، یاد کنیم کتاب قطوری را تشکیل می‌دهد، از این رهگذر فقط نمونه‌ای چند از مطالب مهم علمی که امام صادق نزدیک بـه چـهارده قـرن پیش بیان فرموده و در این اواخر بدست دانشمندان بزرگ کشف شـده است اشاره می‌کنیم.
- هزار سال پیش از کپلر و کپرنیک، از حرکت وضعی زمین خبر داده و آن را موجب پیدایش شب و روز بیان کرده اسـت.
- هزار سـال پیش از پریستلی و لاوازیه، از اکسیژن و خواص آن سخن گفته حتی نقش آن را در مـورد سـوختن بیان فرموده است.
- دوازده قرن پیش از بکرل(فرانسوی) و انیشتن(آلمانی) هاورد هینتون(انگلیسی)، از قانون «نسبیت» بحث کـرده و حـتی«نـسبیت زمان» را به شاگردش جابر تشریح کرده است.
- 13قرن پیش، از مرکب بودن هـوا بـحث کـرده است در صورتی که لاوازیه هنگامی که از ترکیب هوا بحث کرد و توانست اکسیژن را از سایر گـازهای مـوجود در هـوا جدا کند، سرش را با گیوتین از تنش جدا کردند
- 13 قرن پیش، از سنگین بودن اکسیژن بـحث کـرده فرمود: آن قسمت از هوا که عامل اصلی تنفس است و اشیاء را تغییر می‌دهد، سنگین‌تر از دیگر عـناصر مـوجود در هوا است. هزار سال بعد، بدست پریستلی و لاوازیه به ثبوت رسید که اکسیژن عـامل اصـلی تنفس است و تغییر اجسام و فاسد شدن آنها در اثر اکسیژن هوا است و اکسیژن سـنگین‌تر از هـیدروژن و ازت است، بطوری که وزن آب را اکسیژن تشکیل می‌دهد، در حالی که از نظر حجم، هیدروژن دو برابر اکسیژن موجود در آب اسـت.
- 13 قـرن پیش، از هیدروژن بحث کرده فرمود: در آب چیزی هست که می‌سوزد جالب‌تر این‌که هـزار سـال بـعد از او،هنگامی که«هانری کاواندیش» توانست آب را تجزیه کرده، هیدروژن را به دست آورد، آنرا«هوای قابل اشتغال» نـام نـهاد.
- 13 قـرن پیش فرمود: نوری که از اشیاء به طرف چشم ما می‌آید، فقط قـسمتی از آن بـه چشم ما می‌رسد از این جهت اشیاء دور را به خوبی نمی‌بینیم و اگر بتوانیم چیزی بسازیم که هـمه آن نـور را به چشم ما برساند، ما اشیاء دور را پنجاه برابر نزدیکتر خواهیم دید هـنگامی کـه نظریه امام صادق به اروپا رسید و تـوسط «راجـربیکون» مـنتشر گردید، لیپرشی اولین دوربین را براساس آن اختراع کـرد و به دنبال آن گالیله دوربین فلکی خود را ساخت جالب توجه این که هنگامی که از گالیله در مورد دوربینش مـی‌پرسند، هـمان نظریه امام صادق(ع)را به زبـان مـی‌آورد.
- نظریه امـام صـادق(ع) در مـورد زمان و مکان، که آنها را موجود تـبعی دانـسته نه ذاتی، کاملا با نظریه دانشمندان فیزیکی عصر حاضر مطابقت دارد.
- تئوری حـرکت، کـه«هرچه هست حرکت دارد، حتی جمادات نـیز حرکت دارند» امروز جـزو مـسلمات علم است ولی ابراز آن در 13 قـرن پیـش، از معجزات علمی به شمار می‌آید.
- یکی دیگر از معجزات علمی آن حضرت، بیان ایشان در مـورد بـدن انسان که فرمود: آنچه در خـاک هـست در بـدن انسان هم یـافت مـی‌شود، که چهار قسمت آن زیـاد اسـت و 8 قسمت آن کمتر و 8قسمت دیگر کمتر از آنست. این نظریه امروز به ثبوت رسیده و معلوم شده کـه چهار عنصر که در بدن انسان خـیلی زیـاد است: اکـسیژن، کـربن، هـیدروژن و ازت است و 8 عنصر که کمتر از آن است: منیزیم، سدیم، پتاسیم، کلسیم، فسفر، کلر، گوگرد و آهن است و 8 عنصر که خیلی کمتر اسـت: مـولیبدن، سیلیسیم، فلوئور، کبالت، منگنز، ید، مـس و روی است.
- از دیـگر مـعجزات عـلمی آن حضرت، گفتگو از انـبساط و انـقباص عالم است، که فرمود: «دنیاهائی که وجود دارد به یک حال نمی‌مانند و گاهی وسعت پیدا می‌کنند و زمـانی مـنقبض مـی‌شوند نظریه انبساط آن حضرت، در آغاز قرن بیستم، تـوسط «آبـه لومـتر» بـه ثـبوت رسـید و به‌عنوان «پس روی کهکشانها» شهرت یافت و نظریه انقباض آن حضرت هم‌اکنون به‌عنوان «کوتوله» موسوم است.
- از قوانینی که در فیزیک ابراز فرمود، قانون مربوط به کدر بودن و شفاف بودن اجسام اسـت، ایشان فرمود:«هر جسمی که جامد و حاذب باشد، کدر است و هر جسم که جامد و دافع باشد کم‌وبیش شفاف و جاذب را به جاذب حرارت تفسیر فرمود» امام صادق(ع) در واقع با عبارت ساده‌ای کـه آنـها بفهمند از جذب امواج الکتروماتیه‌تیک بحث کرده است و فرمولی که بیان فرموده کاملا با نظر امروزی منطبق است.
- می‌دانیم که قبل از جنگ جهانی دوم، مسأله آلودگی محیط زیست، حتی در شـهرهائی چـون نیویورک و توکیو مطرح نبود و این مسأله بعد از جنگ جهانی دوم بر اثر پیدایش صنایع جدید و استفاده از نیروی اتم به وجود آمد ولی امام جعفر صـادق(ع) 13 قـرن پیش این موضوع را مطرح کـرده، فـرمود انسان باید طوری زندگی کند که پیرامون خود را آلوده نکند، زیرا اگر آلوده کند روزی فرا می‌رسد که زندگی بر او دشوار و شاید غـیر‌مـمکن می‌شود.
- امام جعفر صـادق(ع) 11 سـاله بود که یکی از اصحاب پدر بزرگوارش بنام«محمد بن فتی» یک کره جغرافیائی از مصر بخدمت امام باقر(ع)آورد، این کره بر اساس هیئت بطلمیوس ساخته شده بود هنگامی که امام صادق آنرا دید، بـه انـتقاد پرداخت و فرمود هرگز امکان ندارد که خورشید روزی یک مرتبه به دور زمین بگردد و موجب پیدایش شب و روز باشد چنین انتقادی از هیئت بطلمیوس آن هم در سن یازده سالگی آنحضرت واقعا شگفت‌انگیز است زیـرا در آن روز در مـجامع علمی جـهان هیئت بطلمیوس پذیرفته می‌شد و تقریبا هزار سال بعد هیئت بطلمیوس مورد انتقاد قرار گرفت و پایه‌هایش متزلزل شـد.
- یکسال بعد که امام صادق علیه السلام 12 ساله بود در محضر پدر بـزرگوارشان امـام بـاقر(ع) از عناصر اربعه (آب،آتش،خاک و باد) گفتگو شد، فرمود من تعجب می‌کنم که مردی چون«ارسطو» چـگونه مـتوجه نشده که«خاک» یک عنصر نیست بلکه عناصر متعددی در آن وجود دارد.
- اگر بخواهیم هـمه مـعجزات عـلمی امام صادق را فهرست‌وار بیاوریم، کتاب قطوری را تشکیل می‌دهد و لذا بهمین نمونه‌های یاد شده اکتفا می‌کنیم، طـالبین را به کتاب پر ارج «مغز متفکر جهان شیعه» که توسط 25 مستشرق فرانسوی تهیه شده و مـتن فرانسوی آن از مرکز مطالعات اسـلامی دانـشگاه «استراسبورک» منتشر شده است، ارجاع می‌کنیم، البته در این کتاب مطالبی نیز آمده است که نباید بدون تحقیق آنها را پذیرفت متن عربی نظریه‌های امام جعفر صادق علیه السلام در مورد فیزیک و شیمی و آسـترونومی و غیره را می‌توانید در جلد 62 دائرة المعارف بزرگ شیعه «بحار الانوار» تألیف پر ارج علامه مجلسی متوفی 1110 مطالعه فرمائید.
کتب اربعه
احادیث فقهی آن حضرت را جمعی از یارانش جمع‌آوری کردند که به صورت چهارصد کتاب درآمد و به «اصل‌های چهار صد گانه»معروف گردید که قسمت اعظم آنها را چهار کـتاب مـعروف شیعه احتواء کرده است این کتاب‌ها که معتبرترین کتاب فقهی شیعه است به قرار زیر است:
الکافی، تألیف، محمد بن یعقوب کلینی،متوفی 329 هجری، من لا یحضره الفقیه، تألیف:شـیخ صـدوق، متوفی 381 هجری، تهذیب و استبصار، تألیف: شیخ طوسی، متوفی 460 هجری این چهار کتاب که به«کتب اربعه»معروفند، اصیل‌تر و معتبرتر از شش کتابی است که درمیان اهل تسنن به «صـحاح سـته» مـعروف است.
میراث گران‌بهائی که در هـر رشـته‌ای از رشـته‌های علوم از امام صادق(ع) به یادگار مانده است، از هر جهت غنی و پرمایه است و پایه‌های آن بر اساس تجزیه و تحلیل عمیق علمی و ابتکار و تـحقیق وسـیع فـرهنگی استوار است و در چهار چوب تفسیر و فقه و کلام مـحدود نـبوده، همه‌ی شئون زندگی را از ساده‌ترین مسائل زندگی تا پیچیده‌ترین معمای جهان هستی در برمی‌گیرد، همین جامعیت یکی از امتیازات دانشگاه امام صـادق بـر هـمه‌ی دانشگاه‌های موجود در سراسر جهان می‌باشد، بطوری که گفته شد در ایـن دانشگاه 500 رشته تدریس می‌شده است که رقم 500 باتوجه به موقعیت زمانی برای هر محققی شگفت‌انگیز و حتی برای بـرخی بـاور‌نـکردنی است.
از دیگر امتیازات این دانشگاه، مسأله تخصص و تربیت متخصص بود اگـرچه در قـرن بیستم و در عصر تفکیک رشته‌ها و دوران تخصص، هنوز این مساله برای برخی حل نشده ولی چهارده قرن پیـش امـام صـادق مبتکر این مساله بوده و به تربیت متخصص عنایت خاصی قایل بود و دانـشگاه امـام صـادق نخستین دانشگاهی است که تخصص و تقوا را بهم آمیخته بود، روی این بیان مساله تخصص ریـشه مـذهبی دارد.
یـکی دیگر از امتیازات دانشگاه بزرگ امام صادق(ع) استقلال سیاسی آن بود این دانشگاه در برابر رژیم حـاکم هـرگز تسلیم نشد و به هیچ حاکمی اجازه دخالت در امور این دانشگاه را نداد و لذا هیچ حـاکمی نـتوانست از ایـن دانشگاه به سود خود استفاده کند در حالی که دیگر حوزه‌های علمیه در اختیار دولت وقت و در خـدمت آنها بود، دو حوزه بزرگ قم و نجف که امتداد دانشگاه امام جعفر صادق(ع) هستند، همین امتیاز را حـفظ کـرده و در بـرابر هیچ حاکمی سر تسلیم فرود نیاورده‌اند.
«علی‌اکبر مهدی‌پور»
انتهای پیام
