روح قرآن را به بهانه وجود شبکه قرآن از سایر برنامه‌ها جدا نکنیم
گروه هنر ــ اکبر نصراللهی درباره شکل‌گیری شبکه‌های تخصصی اظهار کرد: شکل‌گیری شبکه‌های تخصصی یکی از نقاط عطف رسانه ملی و درخور قدردانی است اما نباید دستاویزی برای غفلت شبکه‌های عمومی از موضوعات خاص باشد و در اموری مانند مسائل مذهبی و قرآنی این مسئله بسیار حائز اهمیت است و نمی‌توان روح قرآن را به بهانه شکل‌گیری شبکه قرآن از سایر برنامه‌های شبکه‌های ملی زدود.
اکبر نصراللهی، استاد دانشگاه در رشته روزنامه‌نگاری، در گفت‌وگو با ایکنا درباره ریشه‌های تنزل ذائقه مخاطب و تأثیرگذاری پایین رسانه‌های ملی اظهار کرد: یکی از وظایف اصلی رسانه، اثر‌گذاری و راهبری اجتماعی است، اما رسانه ملی مدت‌هاست تحت نفوذ جریان‌های خاص فکری و فضای مجازی بیشتر در زمین دیگران بازی می‌کند. بنابراین وقتی رسانه ملی به جای اینکه قدرت تحلیل مخاطب و سطح تفکر مخاطب را بالا ببرد، به بازنشر اخبار و موضوعات کلیشه‌ای فضای مجازی می‌پردازد، این رویکرد رسانه‌ای قطعاً بر روی مخاطبان هم اثرگذار است.
نویسنده کتاب «راهنمای پوشش خبری» اضافه کرد: متأسفانه فضای مجازی ذائقه مخاطب را به صورت سطحی و نازل شکل می‌دهد؛ نظریه برجسته‌سازی و نظرسنجی‌هایی که از مخاطبان در مناطق مختلف کشور انجام شده است نشان می‌دهد افکار عمومی همان موضوعاتی است که در رسانه‌های مجازی و غیررسمی طرح شده است و رابطه بسیار نزدیکی بین اولویت‌های مردم و آنچه رسانه‌ها به آن پرداخته‌اند وجود دارد.
عملکرد نامطلوب نهادهای اثرگذار
مدیرکل اسبق اطلاعات و اخبار شبکه خبر در ادامه اظهار کرد: تنزل ذائقه مخاطب و رشد سطحی‌نگری محصول رویکرد اقشار گوناگون نظیر رسانه‌ها، فضای مجازی، علما، اساتید دانشگاه، مدارس و ... است و متأسفانه باید گفت در هیچ‌کدام از نهادهای اثرگذار اعم از مدارس و دانشگاه نکات اساسی و ریشه‌دار فرهنگی مورد توجه کافی قرار نمی‌گیرد. بخش های مختلف رسانه‌ای و غیررسانه‌ای معمولاً از کنار موضوعات مهم فکری و فرهنگی عبور می‌کنند و یا آن‌ها را زخمی می‌کنند و در واقع به همین جهت است که مخاطبان عادت می‌کنند به بحث‌های بی‌ارزش و کم حاشیه بپردازند و تا موقعی که چنین باشد، تغییر ذائقه مخاطبان به شدت دشوار است.
وی افزود: رسانه موظف است به جای مخاطب ببیند، بشنود و راستی‌آزمایی کند تا عیار و صحت یک موضوع تعیین شود و فاجعه اینجاست که رسانه‌ها با چنین کارکرد و وظایفی ساده‌ترین و سطحی‌ترین تحلیل‌ها و اشارات را از موضوع به اشتراک می‌گذارند و به همین جهت مخاطب یا دیگر به رسانه اعتماد نمی‌کند و یا تحلیل‌های نادرست و سطحی رسانه او را از ارزیابی درست منحرف می‌کند.
مدیرکل اسبق نظارت و ارزیابی اخبار و برنامه‌های سیاسی صداوسیما با اشاره به نحوه ارزیابی برنامه‌های این سازمان اظهار کرد: بحث ارزیابی و نظارت در همه کشورهای جهان مطرح است و هر مدیری برای سازمانش برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و رهبری می‌کند و پس از این پروسه روند نظارت آغاز می‌شود، به‌طورکلی نظارت ارتباط بسیار دقیقی با برنامه‌ریزی دارد برای اینکه مشخص شود عملکرد تا چه اندازه با اهداف پیش بینی شده انطباق یا انحراف دارد؟ پس اگر قرار باشد تعریف ساده‌ای از سیستم ارزیابی ارائه دهیم، یعنی عملکرد دستگاه‌های نظارتی را با اهداف و چشم‌انداز اسناد بالا دستی و برنامه‌های مدیران بسنجیم، این امر بسیار مهم و کلیدی است.
وظیفه مهم نهادهای ارزیاب
نصراللهی شاخص های عمومی، سازمانی و حرفه ای را از جمله شاخص‌های مختلف نظارت و ارزیابی دانست و افزود: یکی از وظایف مهم ناظران، مقایسه محتوا و قالب برنامه‌ها با خواست و نیاز مخاطبان است و باید به این نکته توجه کرد که برنامه‌های پخش شده چقدر با نیازهای مردم منطبق است و آیا رسانه ملی توانسته است دغدغه‌ها و علایق مخاطبان را پوشش دهد.
رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه اظهار کرد: رویکرد دیگر شاخص‌های نظارتی به بررسی عملکرد رسانه‌ها در قبال فرهنگ عمومی جامعه، مردم، ریشه‌های دینی بازمی‌گردد و به نظر می‌رسد سه شاخص کلان در این زمینه وجود دارد و رسانه‌های ما انحراف زیادی از این شاخص‌ها دارند. این سه شاخص عبارت‌اند از: آنچه در قانون اساسی، گفتمان امام و رهبری آمده است، اسناد برنامه 5 ساله و سند چشم انداز. اما عملکرد رسانه‌ها گاهی در تعارض با این سه شاخص قرار می‌گیرد و شکاف عمیق و فاحشی بین رسانه و مخاطب ایجاد می‌شود.
شبکه‌های ملی و سراسری باید اخبار و موضوعات ملی را انعکاس دهند و عاملی برای ایجاد وحدت و اتحاد باشند. اینکه شبکه یک سیما به عنوان نماد شبکه ملی چقدر توانسته است به این هدف دست یابد نیازمند بررسی علمی است
مدیرکل اسبق نظارت و ارزیابی اخبار و برنامه‌های سیاسی صداوسیما درباره مؤلفه‌های شبکه ملی اظهار کرد: شبکه‌های ملی و سراسری باید اخبار و موضوعات ملی را انعکاس دهند و عاملی برای ایجاد وحدت و اتحاد باشند. اینکه شبکه یک سیما به عنوان نماد شبکه ملی چقدر توانسته است به این هدف دست یابد نیازمند بررسی علمی است. اما نگاهی ساده به اخبار شبکه یک بیانگر آن است که اخبار و اطلاعات اقشار، بخش‌ها و جناح‌های گوناگون در این شبکه دیده نمی‌شود و همان گونه که در نظریه مرکز پیرامون به آن اشاره شده است، معمولاً سهم اخبار مرکز در پیرامون بسیار زیاد است و این جریان کاملاً یک‌جانبه است و دقیقاً این موضوع در اخبار شبکه های سراسری و ملی نمایان است. شبکه‌های سراسری و ملی موظف‌اند استان‌های مختلف را به اندازه جمعیت و اثرگذاری‌شان نشان دهند اما در تحقیقی که ما انجام دادیم حدود 80 درصد اخباراخبار شبکه یک سیما مربوط به تهران و چند کلانشهر بوده است حتی همان اخبار ناچیز از شهرستانها هم به این دلیل است که مقام مسئولی به آن شهرها سفر کرده است و در غیر این صورت سایر اخبار استان‌ها پوشش داده نمی‌شود.
رسانه ملی موانع خود را مطرح کند
وی افزود: یکی از انتقاداتی که همواره در مورد صداوسیما مطرح است به موضوع پوشش یک‌جانبه اخبار جناح‌های خاص و دولت مربوط می‌شود که جایگاه رسانه ملی را در سطح روابط عمومی تنزل می‌دهد. رسانه ملی موظف است در برابر این انتقاد موانع و مشکلاتش را برطرف کند و در حال حاضر وجود برخی قوانین دست‌وپا گیر، فشارهای برون رسانه‌های و عملکرد بد سازمان در قبال برخی موضوعات تعامل رسانه ملی با مسئولان و بخش‌های حاکمیتی و غیرحاکمیتی را زیر سؤال برده است و این روند منطبق بر منافع ملی نیست. البته باید به این موضوع هم توجه کرد که بسیاری از مسئولان انتظار دارند رسانه فقط عملکرد مثبت آن‌ها را گزارش دهد و از کنار وعده‌های محقق نشده و نقدهای مخاطبان به سادگی گذر کند و رسانه هم تحت تأثیر این فشارها قرار می‌گیرد و به پوشش اخبار غیرمتوازن و شخصیت‌مدار می‌پردازد.
وی افزود: منظورم از غیرمتوازن به این معناست که معمولاً اخبار دولت را پوشش می‌دهند و یا آن را نقد می‌کنند، در صورتی که کشور قوای مختلفی دارد و نباید رسانه ها فقط اخبار یک قوه را پوشش دهند. رسانه‌ها وظیفه دارند در کنار انعکاس خدمات دولت، انتقادات را به گونه‌ای مطرح کنند تا مردم و دولتمردان و تمامی قوا این اشکالات و انتقادات وارده را به خوبی متوجه شوند و بدانند که این انتقادات نگاه اصلاحی دارد و در راستای منافع ملی است.
رئیس دانشکده ارتباطات اظهار کرد: رسانه موظف است که اخبار و اشکالات تمامی قوا را منعکس کند؛ البته انتقاد کردن به معنای چوب لای چرخ گذاشتن قوای مختلف نیست. قوای مختلف، دولتمردان و بخش‌های مختلف حاکمیتی باید نوع رویکرد و راهبرد خود با رسانه‌ها را تغییر بدهند؛ آن‌ها نباید رسانه را مقابل خود ببینند؛ قطعاً انتقاد‌ها از جانب رسانه و کارشناسان مختلف می‌تواند در حل مشکلات کمک بسزایی کند.
نصراللهی تبیین کرد: رسانه باید در کنار طرح اشکالات، راهکارهای کارشناسی حل آن‌ها را هم منتشر کنند. انتشار گسترده و مستمر اشکالات بخش‌های مختلف بدون توجه به راه‌حل‌های کارشناسی باعث ایجاد ناامیدی و ایجاد این تصور می‌شود که کشور به بن‌بست رسیده و عامل ناامیدی مخاطبان را فراهم می‌آورد.
شبکه‌های عمومی نباید به بهانه وجود کانال‌های تخصصی از وظایف اصلی خود غفلت کنند و با وجود شبکه قرآن دلیل نمی‌شود که روح قرآن در سایر شبکه‌ها حاکم نباشد
شبکه‌های تخصصی، نقطه قوت رسانه‌ها
این استاد دانشگاه درباره وظایف شبکه‌های عمومی و تخصصی در رسانه ملی اظهار کرد: شکل‌گیری شبکه‌های تخصصی امری مطلوب در رسانه ملی است، زیرا افراد و اقشار مختلف می‌دانند اخبار خود را باید از چه رسانه‌ای مطالبه کنند. ارتقا و رونق شبکه‌های تخصصی می‌تواند درصد مخاطبان هر رسانه را افزایش دهد، اما شکل‌گیری شبکه‌های تخصصی نباید عاملی باشد تا نقش برنامه‌های تخصصی در شبکه‌های عمومی کمرنگ شود. مخصوصاً در بحث‌های دینی و قرآنی این نگرش کاملاً متقاوت است و مدیران شبکه‌های عمومی نباید غفلتشان را با وجود شبکه‌ها و برنامه‌های تخصصی توجیه کنند. قرار نیست اگر شبکه قرآن شکل گرفته، روح قرآن از شبکه‌های دیگر رخت بربندد و فقط به لایه‌های سطحی آن بپردازیم. شبکه‌های عمومی موظف‌اند با نگاه ویژه خود به موضوعات تخصصی بپردازند.
نصراللهی افزود: نتایج تحقیقی که در مورد پوشش اخبار مذهبی در رسانه‌های ایران و ترکیه انجام دادیم حاکی از آن است که با وجود اینکه صداوسیما در کشور اسلامی ایران است، میزان تولید اخبار مذهبی به مراتب از کشور ترکیه کمتر است و اخبار تولید شده در بخش مذهبی، سوژه و پرداخت کلیشه‌ای دارند.
گفت‌وگو از مینا حیدری
انتهای پیام
