هفتاد سال از روز ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ میگذرد. روزی که دولت ملی دکتر محمد مصدق با دخالت و برنامهریزی دولتهای بریتانیا و آمریکا و عوامل داخلیشان سرنگون شد. کودتای 28 مرداد طلیعه بازگشت دوباره استبداد و دیکتاتوری پهلوی در سپهر سیاست و اجتماع ایرانی بود. این کودتا یکی از مهمترین و سرنوشتسازترین حوادث سیاسی تاریخ معاصر ایران و سرمنشأ بسیاری از مصائب و حوادث تلخ تاریخ این سرزمین به شمار میآید. کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران است که به سلسلهای از اعتراضات مدنی مردم ایران، مُهر پایان زد و آنها را برای مدتی خاموش نگه داشت؛ تا زمانیکه اخگر اعتراضات در سال ۱۳۴۲ بار دیگر شعلهور شود و با رهبری امام خمینی(ره) در سال ۱۳۵۷ به ثمر برسد. کودتای مورد اشاره توسط نیروهای استعمارگر انگلیسی و آمریکا هدایت و توسط عُمّال آنها اجرا شد تا اعتراضات آزادیخواهانه مردم ایران، مقابل زیادهخواهی های استعمارگرانه سرکوب شود.
روز 22 مرداد شاه دو برگه را امضا کرده بود. در یکی از آنها فرمان عزل مصدق و در دیگری فرمان بر سر کار آمدن فضلالله زاهدی(از فرماندهان ارتش) نوشته شده بود. شاه از راه احتیاط تهران را ترک و به بهانه استراحت به سواحل خزر میرود. سرهنگ نصیری رئیس گارد شاهنشاهی نیمه شب 24 مرداد به قصد دستگیری مصدق به منزل وی میرود اما خود را در محاصره نیروهای نظامی میبیند. ارتشبد ریاحی رئیس ستاد ارتش از هواداران مصدق که از جریان کودتا آگاه شده بود طرح شاه را به مصدق لو داده بود. نصیری بازداشت شد و اکثر افسران حامی شاه دستگیر و دستور محاصره سعدآباد داده میشود. روز 25 مرداد، رادیو تهران بیانیه ویژه دولت را پخش کرد که در آن از انجام کودتایی نافرجام در شب گذشته یاد شده بود.
شاه که آن زمان در کلاردشت بود با خبردار شدن از دستگیری فرماندهان نظامی و محاصره کاخ سعدآباد، با کمک خلبان خاتمی (همسر فاطمه پهلوی خواهر شاه) ابتدا به بغداد و سپس به رم فرار میکند. روزنامهها و رادیو، شاه را مقصر اوضاع موجود میدانستند. حزب توده خواستار سقوط سلطنت و اعلام جمهوری شد. طرفداران مصدق هنوز هم به ابقای سلطنت نظر داشتند و مصدق خواستار انحلال مجلس و تشکیل شورای سلطنت شد. در روزهای 25 تا 28 مرداد، تظاهرات احزاب و گروهها علیه سلطنت و پایین کشیدن مجسمه شاه از خیابانها در جریان بود اما در پس پرده، فضلالله زاهدی به کمک خارجیها در حال ساماندهی کودتا بود. بعد از ظهر روز 27 مرداد، عدهای از ارتشیها که لباس شخصی به تن داشتند حوالی لالهزار به نفع شاه تظاهرات کردند.
روز 27 مرداد تیمسار ریاحی رئیس ستاد ارتش به افسران عالی رتبه ارتش تأکید کرده بود که ارتش در هر شرایطی به دولت وفادار بماند چرا که احتمال میداد شورشهایی به نفع شاه صورت بگیرد. با وجود این روز 28 مرداد، چنانکه باید و شاید آنها از حکومت مصدق دفاع نکردند. روز 28 مرداد، فعالیت آنها بیشتر شد و با چوب و چماق به مراکز احزاب طرفدار مصدق حمله کردند. فرمانداری نظامی تهران که در اختیار مصدق بود ممانعتی نکرد و از جانب سران کودتا به فرماندهان واحدهای نظامی مقیم تهران دستور داده بودند که اگر از کودتا حمایت نمیکنید، سکوت اختیار کنید.
رفته رفته نقاط حساس شهر از جمله رادیو را بهتصرف درآورده و خانه مصدق محاصره شد. ساعت 3/5 بعد از ظهر 28 مرداد، زاهدی رسما سقوط مصدق و انتصاب خود به نخستوزیری را اعلام کرد. ساعت 7:30 با دستگیری مصدق کودتا پیروز شد و وی به بازداشتگاه رفت و شاه با تلگراف زاهدی به کشور بازگشت. کرملین روزولت (برادرزاده تئودور روزولت رئیسجمهور اسبق آمریکا) کارشناس امور خاورمیانه سازمان سیا بود که نقش برجستهای در طراحی کودتا داشت.
انتهای پیام