نوحه‌خوانان بهشت / از ضرورت تبیین الفبای دوران دفاع مقدس تا نقش مداحان در جنگ نرم

کجایند شورآفرینان عشق؟ همانانی که خاکریزشان را بهترین جای دنیا می‌دانستند و بانگ «الهی العفو» در نمازشان قطع نمی‌شد. تنها به چفیه‌ای بسنده کرده و از آن برای سفره نان، سجاده، و ... استفاده می‌کردند، آنان از جنس آدم‌های زمینی نبودند، گویا آمده بودند که بروند، پای ماندن نداشتند. در کنار تمام اقشار تأثیرگذار از نقش مهم روضه‌خوانان حسینی در جبهه نمی‌توان غافل شد. اشعار دوران دفاع مقدس را همه زیاد شنیده‌ایم، اما کمتر به خود رزمندگان نوحه‌خوان پرداخته شده است.

شنیده‌ها حاکی از آن است که به رزمندگان در دوران دفاع مقدس نوحه‌خوان، خواننده و یا به قول خودشان خوننده می‌گفتند و استفاده از واژه مداح رواج نداشت است. خبرگزاری ایکنا جهت آشنایی با بخشی از فداکاری جامعه روضه‌خوان اباعبدالله(ع) در جبهه گفت‌و‌گویی با علیرضا عبدی، مداح اهل‌بیت(ع) انجام داده است که می‌خوانید؛

بیشتر بخوانید:

• دریادلان بی نشان / از طنین اذان بر عرشه کشتی تا ناگفته هایی از دفاع مقدس

• مشق عشق؛ روایتی از حماسه آفرینی طلاب در دفاع مقدس

از آقای عبدی تقاضا کردم خود را معرفی کند که گفت: «رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی* وَیسِّرْ لِی أَمْرِی* وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِی* یفْقَهُواْ قَوْلِی» بنده علیرضا عبدی، بازنشسته سپاه هستم و افتخار این را دارم که 30 ماه در جبهه حضور داشته‌ام. در طول این مدت مسئول تبلیغات، پرسنلی و فرمانده دسته گردان علی‌ابن ابیطالب(ع) بودم.

سال 61 وارد بسیج شده و در واحدهای لشگر مشغول به فعالیت بودم و از سال 64 به بعد وارد گردان علی‌ابن ابیطالب(ع) اراک شدم و در بخش‌های مختلف مشغول به خدمت‌رسانی بودم. توفیق عزاداری و نوحه‌خوانی برای اهل‌بیت(ع) را از زمان نوجوانی دارم. حال و هوای جبهه در وصف نمی‌گنجد، هر روز نزدیک غروب یک ساعت مانده به اذان مغرب بچه‌های گردان دور هم جمع می‌شدند و با یک یاحسین(ع) هیئت عزاداری راه می‌انداختند و از محل گردان تا حسینیه جهت اقامه نماز نوحه می‌خواندیم و سینه‌زنی می‌کردیم و جلوی حسینیه که می‌رسیدیم گردهم جمع شده حلقه می‌زدیم و روضه می‌خواندیم و دعا می‌کردیم و به نماز وصل می‌شد.

حال و هوای جبهه از نگاه یک مداح

شب‌های عملیات حال و هوای خاص خود را داشت، همه گردان‌ها یک یا دو نفر روضه‌خوان و مداح داشت که این شب را به شبی به یادماندنی تبدیل کند رزمندگان پایان شب یا نزدیک سحر از هم حلالیت می‌طلبیدند و وارد منطقه عملیاتی می‌شدند. پس از انجام عملیات شهادت دوستان غمی سنگین بر دلمان می‌گذاشت و خیلی سخت بود، تعدادی از دوستان اسیر، جانباز و یا مفقودالاثر می‌شدند. بعد از عملیات خانواده‌ها تماس می‌گرفتند که از حال عزیزان خود آگاه شوند و ما جوابی برای آنانی که فرزندانشان به شهادت رسیده، اسیر شده و یا مفقود بودند نداشتیم.

معمولا گردان شش ماه در جبهه و شش ماه پشت جبهه بود و گردان بعدی جایگزین می‌شد. چهار گردان علی‌ابن ابیطالب(ع)، قمربنی‌هاشم(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در اراک وجود داشت که دو گردان علی‌ابن ابیطالب و قمر بنی‌هاشم(علیهماالسلام) با هم بودند و دو گردان دیگر شیفت مخالف. وقتی شش ماه استراحت به پشت جبهه می‌آمدیم فعالیت‌های فرهنگی – مذهبی تعطیل نبود، تقریبا شب‌های چهارشنبه به دیدار خانواده شهدا می‌رفتیم و دعای توسل می‌خواندیم و در خلال اجرای برنامه هم وصیت‌نامه و پیام شهید قرائت می‌شد.

از این مداح درمورد دلتنگی‌هایش برای خانواده پرسیدم که گفت: سال 61 تازه متأهل شدم، قطعا سختی‌های خودش را داشت و من نیز با همسرم با نامه‌نگاری و یا تلفن در ارتباط بودم که آن هم حال و هوای خودش را داشت برای تلفن زدن باید در صف می‌ایستادیم و خودشان شماره می‌گرفتند و تنها 5 دقیقه فرصت صحبت بود.

وقتی از آقای عبدی پرسیدم آیا شده بود در طول دوران دفاع مقدس خبر شهادت دوستی را به خانواده‌اش بدهید ناگاه سکوتی سنگین کرد و اشک از چشمانش سرازیر شد، اندکی بعد با صدایی گرفته گفت: بله! عملیات کربلای 5 انجام شده بود و پس از عملیات پیکر شهید غلامحسین فتحی که از دوستانم بود را آوردند، اما روی تابوت اسم فرد دیگری که بعدها به شهادت رسید را نوشته بودند وقتی پیکر را باز کردم دیدم دوست خودم است و خیلی حالم بد شد. برادر این شهید از مداحان خوب اراک که به بابا اکبر معروف است را بیرون دیدم، با او سلام و علیک کردم از من پرسید علیرضا کجا میری، گفتم بهشت‌زهرا، گفت خبری شده، گفتم چند شهید آوردند که شهید کاوه نبیری، غلامحسین فتحی بین آنان هستند، تا اسم این شهید را آوردم نگاهم کرد و گفت: جدی؟ یک لحظه فراموش کردم ایشان برادر شهید هستند و ناخودآگاه خبر شهادت دوستم را به برادرش دادم، که ایشان در کمال صلابت سرش را پایین انداخت و با هم به بهشت زهرا رفتیم.

این مداح در خصوص چگونگی و ضرورت حضور مداحان در دوران دفاع مقدس نیز گفت: جبهه به حضور دو قشر روحانیت و مداح نیازمند بود، روحانیون از لحاظ شرعی به بیان احکام پرداخته هم دوش رزمندگان می‌جنگیدند و تعداد زیادی از آنان نیز به شهادت رسیدند. نوجوانان خوش صدا از همان دوران در مدارس، مساجد و حسینیه‌ها مداحی می‌کردند و با آمدن به جبهه این استعداد شکوفاتر شده و بعدها برخی از آنان مداحان قابلی شدند. مداحان جبهه همه تجربی آموختند، کلاسی نبود تا بتوانند دوره مداحی را بگذرانند. مداحی و نوحه‌های حاج‌آقا آهنگران، حاج منصور ارضی، حاج محسن طاهری و سخنرانی حاج‌آقا انصاریان و آقای مظاهری از بلندگو‌ها پخش می‌شد و تأثیر زیادی در ایجاد انگیزه برای رزمندگان داشت. مداحان با تجربه‌تر به مداحان نوجوان مستعد آموزش می‌دادند و تجربیات خود را در اختیار آنان قرار می‌دادند.

همه مداحی ما گریه نبود، ما از اشعار طنز برای تقویت روحیه رزمندگان نیز استفاده می‌کردیم. وقتی رزمندگان گردهم جمع می‌شدند اشعاری طنز همچون یادش به خیر قدیما چه وضعی داشتیم / روی چراغ نفتی دیزی می‌زاشتیم. ی دیزی داشتیم و صدتا خورنده / آقام پیازش و می‌زد به رنده، می‌خواندند و می خندیدند.

ضرورت تبیین الفبای دوران دفاع مقدس

عبدی در مورد ناگفته‌های جنگ نیز گفت: حضرت آقا در صحبت‌های خود فرمودند، رزمندگان وظیفه خود را در این ایام انجام دادند و امروز لازم است هنرمندان وارد عرصه شوند. جنگ، گنج است و ما باید از این ارزش الهی به درستی بهره ببریم. امروز بیداری اسلامی با فعالیت سپاه قدس، تلاش‌های سردار شهید سلیمانی، منویات رهبری شکل گرفته است و این امر برگرفته شده از نهضت دفاع مقدس است. الفبای جبهه و جنگ برای نسل جدید بازگو شود. نبوغ فرماندهان جوان ما بسیار زبانزد است؛ چراکه باوجود سن کم لشگری را هدایت و مدیریت می‌کردند و اجازه نداند وجبی از خاک ایران توسط دشمن غصب شود.

از این مداح پیشکسوت در خصوص اشعار دوران دفاع مقدس پرسیدم که اینگونه پاسخ داد: عمدتا مداحان به نام همچون آهنگران، حاج منصور ارضی و طاهری شاعری داشتند که برای آنان شعر می‌سرود. استاد علی معلمی یکی از شاعران دوران دفاع مقدس است. اشعار توسط مداحان خوانده می‌شد و ما نیز به تبعیت از آنان اشعار را می خواندیم. همچنین دعای سلامتی امام زمان(عج)، توسل، زیارت عاشورا، دعای کمیل، دعای ندبه و گاه دعای سمات عصر پنجشنبه  قطع نمی‌شد.    

عبدی در خصوص برگزاری کلاس‌های قرآن و انجام برنامه‌های فرهنگی هم بیان کرد: نوجوانان در کلاس‌های قرآن مساجد محل خود که تابستان‌ها برگزار می‌شد شرکت می‌کردند. یادش به خیر حاج‌آقا صلواتی داشتیم که دوره‌های قرآنی را برگزار می‌کرد. من چون صدای خوبی داشتم مبصر کلاس بودم. دوره‌های تخصصی را از محضر استاد حسین محمدی، نشیبا، شهسواری و اسکندری استفاده کردم. قرآن و اهل‌بیت(ع) ثقلین هستند و از همه افرادی که این مصاحبه را مطالعه می‌کنند تقاضا دارم از این عنصر گرانبها فاصله نگیرند.

یک مداح باید بتوانند قرآن را از لحاظ تجویدی و صوت و لحنی تلاوت کند، چراکه اگر در جلسه‌ای نتواند ادعیه را به درستی قرائت کند خوشایند نیست و برای مداح سخت است. در جبهه نیز کلاس‌های قرآن برگزار می‌شد. شهید سید عباس سجادی هنگام شهادت دوستانمان رزمندگان را دور هم جمع می‌کرد و سوره‌های «الرحمن و یس» را دسته جمعی می‌خواندیم یا قرآن را ختم می‌کردیم. دوره‌های آموزشی روخوانی و روان‌خوانی، تجوید و .... نیز برگزار می‌شد. شهیداکبرزاده در جبهه قرآن تدریس و سخنرانی می‌کرد، همیشه تسبیحی در دست داشت و به رزمندگان جهت صلوات هدیه می‌داد که به حاج‌آقا صلواتی معروف شد.

شهدای مداح اراک

این مداح دوران دفاع مقدس از سیدعباس سجادی، سالار پارسا، رضا عبداللهی، عام(عمو) یعقوب سعیدی فرمانده گردان به عنوان شهدای مداح اراک نام برد و افزود: کتابی را تحت عنوان «ذاکران افلاکی» نوشته ام که به دلیل هزینه‌های بالا چاپ نشد. استان مرکزی 30 شهید مداح دارد که زندگی‌نامه، خاطرات، آثار مداحی، وصیت‌نامه‌های آنان در این کتاب آمده است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا مداحی در حوزه مدافعان حرم حق مطلب را ادا کرده است؟ تصریح کرد: بله هم شعرای آیینی و انقلابی با قدرت وارد شدند و هم مداحان آثار بسیار فاخری را خواندند. آقای نریمانی اشعار بسیار خوبی در حوزه مدافعان حرم خواندند. اگر مداح سوز حال خود را نتواند اعمال کند ممکن است شور حرکتی لازم ایجاد نشود.

این مداح اهل‌بیت(ع) در پایان گفت: باید استعدادها شکوفا شده و بها داده شود. اگر آموزش و ایجاد انگیزه برای نوجوانان و جوانان مستعد صورت گرفته و مشکلات آنان رفع شود قطعا شاهد خروجی خوبی در حوزه مداحی خواهیم بود. از سوی دیگر از نقش مداحان در حوزه جنگ نرم نباید غفلت کرد، این قشر می‌تواند در روشنگری و بصیرت‌افزایی عموم به ویژه نوجوانان و جوان تأثیر بسیار داشته باشد.