چگونگی مهار نفس از نگاه حضرت علی(ع)

حبیب‌الله صابری‌نسب،مدرس دانشگاه و پژوهشگر نهج‌البلاغه، در گفت‌و‌گو با ایکنا از استان مرکزی، با اشاره به اینکه پرهیز از هوای نفسانی در همه حال انسان را از گرفتاری در گرداب طغیان غرور محافظت می‌کند، اظهار کرد: تمسک به آیات الهی و نکات ارزشمند موجود در نهج‌البلاغه می‌تواند نقش بسیار سازنده‌ای در زندگی انسان داشته و ما را از دام شیطان برهاند.

وی به فرازی از خطبه 237 نهج‌البلاغه که ضرورت کنترل نفس رذیله را بیان می‌کند، اشاره و تصریح کرد: حضرت علی(ع) فرمودند: «امْرُؤٌ أَلْجَمَ نَفْسَهُ بِلِجَامِهَا وَ زَمَّهَا بِزِمَامِهَا، فَأَمْسَكَهَا بِلِجَامِهَا عَنْ مَعَاصِي اللَّهِ وَ قَادَهَا بِزِمَامِهَا إِلَى طَاعَةِ اللَّه، و كسى است كه بر دهان نفس خود لجام زده و زمام آن به دست خود دارد. كه هر گاه بخواهد مرتكب گناه شود، لجامش را مى‌گيرد و بار ديگر به فرمانبردارى خداوندش را مى دارد».

بیشتر بخوانید:

• نویسندگان در انتقال نصایح نهج‌البلاغه دست به قلم شوند
• دور اندیشی در کلام حضرت علی (ع)

صابری‌نسب افزود: توجه به این نکته به ما تأکید دارد که انسان باید در مقابل نفس سرکش و طغیانگر خود با تقوا و خویشتن‌داری برخورد کرده و با استفاده از صفات حسنه این صفت رذیله را مهار و افسار کنترل را در دست خود بگیرد. با پیشه کردن تقوا می‌توان از هرگونه گناه و معصیت دوری کرد و چشم‌اندازی روشن از زندگی همراه با سعادت اخروی و دنیوی را برای خود ترسیم کرد.

وی در ادامه به ضرورت هوای نفسانی اشاره و اضافه کرد: در جدال و مبارزه نفس و عقل فردی پیروز است که زندگی خود را بر پایه مبانی دینی و قرآنی استوار کرده باشد، در غیر این صورت اگر شهوت و هواهای نفسانی پیروز میدان باشند، قطعاً زندگی فرد در همان مسیر هدایت خواهد شد. پرهیز از صفات نکوهش شده از منظر دینی شاخصه‌های پیروزی عقل را فراهم کرده و زمینه تقویت کمالات انسانی را فراهم می‌کند. برای رسیدن به قرب الهی نباید از تهذیب نفس غفلت کرد. حضرت علی(ع) در این رابطه فرمودند: «به غیر از صاحبان تهذیب نفس، کسی به قله‌های بلند غایات و کمالات واقعی نخواهد رسید». این جمله حجت را برما تمام می‌کند که در همه حال مراقب نفس خود باشیم.

صابری‌نسب به آیه 13 سوره مبارکه حجرات، «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ» استناد کرد و گفت: در نگاه اسلام برای تشخیص هریک از ارزش‌های رفتاری و اخلاقی ملاک‌های ویژه‌ای در نظر گرفته شده است و این مهم حرکت در مسیر درست را برای ما شفاف‌تر به نمایش می‌گذارد، برای نمونه قرار گرفتن در مرتبه و منزلتی همچون شهادت گواه بر این است که افراد رسیدن به این جایگاه را برای خود انتخاب کرده و در این مسیر ثابت قدم بودند تا بدین مرتبه از کمال دست یافتند.

وی مبارزه با نفس و خواسته‌های نفسانی را مسئولیتی مهم برشمرد و با تأکید به اینکه دوری از خواهش‌های نفسانی زمینه قرب الهی را فراهم می‌کند، به فرمایشی از حضرت علی(ع) که می‌فرمایند: «کسی که برای اطاعت از خدا و مبارزه با گناهانش به جهاد و مبارزه با نفس بپردازد، در پیشگاه خداوند سبحان همانند انسان نیکوکاری که به افتخار شهادت نائل آمده است، محسوب می شود» استناد کرد و افزود: این خود انسان است که متناسب با میزان استفاده از آیات قرآن و دیگر کتب ارزشمند اسلامی مسیر حرکت خود در زندگی و رسیدن به کمالات انسانی را مشخص می‌کند.

این پژوهشگر نهج‌البلاغه در پایان بیان کرد: تمسک به نکات درج شده در نهج‌البلاغه به انسان راه را از چاه می‌آموزد و روش تفکیک و تشخیص سره از ناسره را معرفی می‌کند. بی‌شک اطاعت از خداوند و بنده محض بودن انسان را از هواهای نفسانی دور نگه می‌دارد.حضرت علی(ع) فرمودند: «أَعْوَنُ شَيْءٍ عَلَى صَلاَحِ اَلنَّفْسِ اَلْقَنَاعَة، قناعت، بر اصلاح نفس یارى کننده ترین است» و این کلام بر فضیلت قناعت تأکید دارد و به ما یادآور می‌شود در همه حال به‌ویژه نفس باید قناعت را در کنار تقوای الهی پیشه خود ساخت.