صدای «جغجغه»؛ صدایی به بلندای آرامش

ایران به دلیل داشتن فرهنگ‌ها  و قومیت‌های مختلف دارای سنن متفاوتی نیز هست که آن منطقه را از سایر مناطق متمایز می‌کند. استان مرکزی نیز از این امر مستثنی نیست و در اقصی نقاط این استان شاهد آیین‌های مختلف در مناسبت‌ها هستیم و یکی از این آیین‌ها، آئین معنوی «جغجغه‌زنی» است که با قدمتی بیش از 400 سال در روستای انجدان از توابع شهرستان اراک برگزار می‌شود. این روستا، یکی از روستاهای قدیم اراک است که قدمتش را بیش از هزار سال تخمین زده‌اند و مرکز تجدید حیات فرهنگی و تبلیغی و جایگاه امامان اسماعیلی نزاری پس از سقوط الموت بوده‌ است.

این مراسم قدمتش به دوران صفویه بازمی‌گردد و مردم این روستا در روزهای نهم و یازدهم با در دست داشتن ابزاری چوبی و خراطی شده به نام «جغجغه» با نوایی محزون این دو تکه چوب را به یکدیگر می‌کوبند. این مراسم روز نهم ماه محرم از محله پایین این روستا اغاز شده و با نوحه و سوگواری به سمت محله بالا حرکت کرده و در بین راه نیز مردم با اسپند و نذری از آنان استقبال می‌کنند. این مراسم معنوی دارای بن‌مایه غنی است و به دلیل داشتن اصالت در فهرست آثار معنوی کشور تحت عنوان «انجدان پاک» به ثبت رسیده است.

این نوع عزاداری نمادی از عزاداری طایفه بنی‌اسد است که دیر برای کمک به امام حسین(ع) رسیدند و عزاداران امروز با حرکت این ابزار چوبی هم‌گام با نوای مرشد که نوحه‌های اصیل و خاصی را به سبک خودشان مداحی می‌کند، این نوع عزاداری را زنده نگه داشتند. شرکت در این آیین به حدی برای اهالی این روستا اهمیت دارد که در هرجای ایران باشند خود را برای حضور می‌رسانند. همچنین در صبح روز یازدهم محرم نیز مردم سوگوار و عزادار محله بالا انجدان بعد از برپایی مراسم روضه‌خوانی و عزاداری در قالب دسته‌های عزاداری به سمت محله پایین حرکت می‌کنند. «امام یاور ماست، حسین سرور ماست در کربلا شهید شد، شد خاکو بر سر ما» بخشی از نوحه‌ای است که در این مراسم خوانده می‌شود.

رضا محمدی، یکی از اهالی روستا، که سن و سالی از او گذشته است، در مورد این سنت دیرینه در این روستا گفت: از وقتی یادم می‌آید این نوع عزاداری را در انجدان شاهدیم و همه اهالی فرقی هم نمی‌کند کودک باشد یا بزرگسال در این مراسم شرکت می‌کنند.

وی ادامه داد: اهالی روستای انجدان، مردمانی متدین و با ایمان هستند که پیشینه این اعتقاد به زمان پیامبر(ص) می‌رسد؛ چراکه قدمت این روستا به بیش از هزار سال قبل باز می‌گردد، حتی سنگ قبری در یکی از قبرستان‌ها پیدا شده که منتسب به نوه سلمان فارسی است، اما صحت و سقم آنان را کارشناسان باید بگویند.

علی اکبر صمدی، نیز کارمندی است که از استان اصفهان برای عزاداری به این روستا آمده بود که دلیل حضور خود را علاقه به آیین کهن عزاداری بیان کرد و افزود: مناطق ایران دارای سنن و فرهنگ خاصی است که باید اشاعه پیدا کرده و معرفی شود. انتشار نوع عزاداری باید نسل به نسل و سینه به سینه انتقال پیدا کند تا به دست فراموشی سپرده نشود.

زهرا محبی، نیز از اهالی روستا است که با ظرف شربت و هندوانه و اسپند دود از عزاداران حسینی پذیرایی می‌کرد، درباره حس و حالش پرسیدم که گفت: محرم را خیلی دوست دارم و با دیدن دسته‌های عزاداری جانی دوباره می‌گیرم. تمام زندگی خود را مدیون اباعبدالله(ع) هستم و تمام آرزویم خدمت به عزاداران حسینی است.

وی بیان کرد: صدای جغجغه‌ها، صدایی از جنس آرامش است که ما را به یکسالی بابرکت امیدوار می‌کند. از اقصی نقاط کشور در این مراسم شرکت می‌کنند. تقریباً هرکسی که به نوعی منتسب به روستا باشد دهه محرم یا برای روز هشتم و نهم خود را به انجدان می‌رساند، حتی یکی از ساکنان روستا که در کانادا زندگی می‌کند گاهی برای شرکت در مراسم حضور دارد.

۱۲ میراث معنوی استان مرکزی مرتبط با ماه محرم، تحت عنوان آئین‌های عاشورایی، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است که می‌توان به تعزیه سیار اراک، وفس و گرکان، تعزیه تفرش، آئین نخل‌گردانی شهرهای خمین، تفرش و نراق، مراسم علم‌گردانی روستاهای هزاوه و عزالدین، آئین علم‌بران تفرش و نخل‌بران منطقه ترخوران تفرش و همچنین مراسم جغجغه زنی روستای انجدان اشاره کرد.