رمضان در شعر فارسی/3
نگاه سمبوليك به رمضان و روزه در شعر فارسی موفق‌تر از نگاه آشكار است
گروه ادب: در ادبيات فارسی دربرخورد با مفاهيم دينی، دو نوع نگاه وجود دارد، يك نوع نگاه آيينی آشكار و ديگری نگاه سمبوليك و پنهان كه بسيار موفق‌تر از نگاه آيينی آشكار است. بزرگان ادب فارسی نيز، مانند حافظ و عطار كه با نگاه دوم به مسائل دينی پرداخته‌اند، در ذهن‌ها اثرگذار‌تر بودند و كار آن‌ها را بييشتر می‌توان هنر ناميد.
حجت‌الاسلام والمسلمين «سيد‌ابوالقاسم حسينی ژرفا» شاعر و عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) با بيان اين مطلب گفت: نگاه آيينی صريح، روشن و آشكار است و از عناصر و المان‌های مذهبی به طور مشخص و روشن استفاده می‌كند، مانند شعر كسايی‌مروزی و سنايی.
او ادامه داد: نگاه آيينی روشن و آشكار، از صفويه به بعد در شعر فارسی بسيار رواج يافت، زيرا كه شاهان و علما به شاعران هديه‌هايی برای پرداختن به اين امور می‌دادند، تا جاييكه حتی صائب‌تبريزی و بيدل‌دهلوی در غزل‌های كه حالت تصوير‌انگيزانه را دنبال می‌كند، دو الی سه بيت از شعر خود را به صورت صريح و آشكار به رمضان و روزه اختصاص داده‌اند و حتی جنبه‌های وعظی و تبليغی هم در ابياتشان كاملاً آشكارست.
ژرفا افزود: اما نگاه دوم كه در مجموع خط سير ادبيات ايران داريم و برخی به آن نگاه سمبوليك گفته‌اند، بر خلاف نگاه اول، به مفاهيم دينی با ماهيت ظاهری نمی‌پردازد، بلكه پرداخت ادبی و هنری را در باطن مفاهيم دينی انجام می‌دهد، برای مثال باطن روزه، چيزی جدای عطش، تشنگی و آداب و مناسك خاص است، باطن آن نوعی صبر، بردباری، گذشت و ايثار است، شاعر در نگاه دوم، اين باطن را با رمزها، استعاره‌ها و سمبول‌ها پرداخته می‌كند، اوج اين نوع نگاه را در اشعار حافظ مشاهده می‌كنيم و اصلا رمز ماندگاری حافظ در كل تاريخ و بين همه گروه‌ها همين است.
نويسنده «مبانی نظری قصه‌های قرآنی» در رابطه با اين دو نگاه در شعر معاصر گفت: در شعر امروز، نگاه اول طبعاً بسيار ضعيف شده است، شعر امروز از سپيد و نو گرفته تا قالب‌های ديگر، تحليل هنری‌تری از شعر دارد، چه در ساختار و چه در نوع زبان بيشتر سعی می‌كنند، به صورت پنهان و هنری به باطن مفاهيمی چون روزه و رمضان بپردازند و در واقع نگاه خود را از سطح اين مفاهيم به عمق آن‌ها حركت دهد. در اشعار مرحوم «قيصر امين‌پور»، مرحوم «سيد‌حسن حسينی» و ديگر بزرگان شعرامروز، مفاهيم مرتبط با رمضان و روزه وجود دارد، اما اين مفاهيم را نمی‌توان به صورت خيلی مشخص يافت، بلكه در خيلی از بند‌های اشعار امروز المان‌های باطنی مفهوم رمضان و روزه نمود يافته، بدون اينكه تعبير صريح رمضانی وجود داشته باشد.
حسينی (ژرفا) عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی است كه تا كنون كتاب‌هايی مانند «بر ساحل سخن (آداب نويسندگی)»، «بر بال قلم (متن درسی ادبيات در حوزه‌های علميه)»، «مبانی نظری قصه‌های قرآنی»، «زخم پرواز ديدار (مجموعه متون ادبی درباره جانبازان كربلا)» از وی منتشر شده است. از ترجمه‌های وی می‌توان به «ارتباط صهيونيستی» (آلفرد لينيلتال) و «بهشت ارغوان» (كمال السيد) اشاره كرد.
او ادامه داد: نگاه آيينی روشن و آشكار، از صفويه به بعد در شعر فارسی بسيار رواج يافت، زيرا كه شاهان و علما به شاعران هديه‌هايی برای پرداختن به اين امور می‌دادند، تا جاييكه حتی صائب‌تبريزی و بيدل‌دهلوی در غزل‌های كه حالت تصوير‌انگيزانه را دنبال می‌كند، دو الی سه بيت از شعر خود را به صورت صريح و آشكار به رمضان و روزه اختصاص داده‌اند و حتی جنبه‌های وعظی و تبليغی هم در ابياتشان كاملاً آشكارست.
ژرفا افزود: اما نگاه دوم كه در مجموع خط سير ادبيات ايران داريم و برخی به آن نگاه سمبوليك گفته‌اند، بر خلاف نگاه اول، به مفاهيم دينی با ماهيت ظاهری نمی‌پردازد، بلكه پرداخت ادبی و هنری را در باطن مفاهيم دينی انجام می‌دهد، برای مثال باطن روزه، چيزی جدای عطش، تشنگی و آداب و مناسك خاص است، باطن آن نوعی صبر، بردباری، گذشت و ايثار است، شاعر در نگاه دوم، اين باطن را با رمزها، استعاره‌ها و سمبول‌ها پرداخته می‌كند، اوج اين نوع نگاه را در اشعار حافظ مشاهده می‌كنيم و اصلا رمز ماندگاری حافظ در كل تاريخ و بين همه گروه‌ها همين است.
نويسنده «مبانی نظری قصه‌های قرآنی» در رابطه با اين دو نگاه در شعر معاصر گفت: در شعر امروز، نگاه اول طبعاً بسيار ضعيف شده است، شعر امروز از سپيد و نو گرفته تا قالب‌های ديگر، تحليل هنری‌تری از شعر دارد، چه در ساختار و چه در نوع زبان بيشتر سعی می‌كنند، به صورت پنهان و هنری به باطن مفاهيمی چون روزه و رمضان بپردازند و در واقع نگاه خود را از سطح اين مفاهيم به عمق آن‌ها حركت دهد. در اشعار مرحوم «قيصر امين‌پور»، مرحوم «سيد‌حسن حسينی» و ديگر بزرگان شعرامروز، مفاهيم مرتبط با رمضان و روزه وجود دارد، اما اين مفاهيم را نمی‌توان به صورت خيلی مشخص يافت، بلكه در خيلی از بند‌های اشعار امروز المان‌های باطنی مفهوم رمضان و روزه نمود يافته، بدون اينكه تعبير صريح رمضانی وجود داشته باشد.
حسينی (ژرفا) عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی است كه تا كنون كتاب‌هايی مانند «بر ساحل سخن (آداب نويسندگی)»، «بر بال قلم (متن درسی ادبيات در حوزه‌های علميه)»، «مبانی نظری قصه‌های قرآنی»، «زخم پرواز ديدار (مجموعه متون ادبی درباره جانبازان كربلا)» از وی منتشر شده است. از ترجمه‌های وی می‌توان به «ارتباط صهيونيستی» (آلفرد لينيلتال) و «بهشت ارغوان» (كمال السيد) اشاره كرد.
