تبیین کرامت انسانی در قرآن/ خاطره آیت‌الله فاضل لنکرانی از کرامت حضرت معصومه(س)

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر حسینی، عضو هیئت‌ علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، در گفت‌وگو با ایکنا از قم با اشاره به اینکه خداوند متعال انسان را موجودی با قابلیت‌های ویژه آفریده است، اظهار کرد: خداوند در قرآن با کلمات و آیاتی مانند «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا»(اسراء/70) و «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ»(مومنون/14) انسان را ستایش می‌کند. چنان‌که در شماری از آیات قرآن مانند «قُتِلَ الْإِنْسَانُ مَا أَكْفَرَهُ»(عبس/17) «يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ»(انفطار/6) و «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ»(تین/4)، ضعف‌های انسان را یادآور شده و از سقوط و انحطاط او سخن می‌گوید.

وی با تسلیت سالروز وفات حضرت مصومه(س) و ذکر این نکته که آن حضرت به کریمه اهل بیت(ع) مشهورند، ادامه داد: در میان واژگان عربی واژه کرامت و کریم بار معنایی منحصر به‎فردی دارد و مانند شجاعت و سخاوت نیست که بتوان در مورد معنای فارسی با تک واژه‌های فارسی معنای آن را بیان کرد. کرامت معانی‌ای مانند بزرگی، شرافت و پاکی را دربرمی‌گیرد. در قرآن مقام خلیفةاللهی به بنی‌آدم اختصاص دارد. به این معنا که همه انسان‌ها استعداد باریابی به جایگاه رفیع را دارند. بنابراین هر انسانی می‌تواند با پارسایی و خویشتن‌داری در اندیشه، کردار و رفتار به این منزلت والا بار یابد.

عضو هیئت‌ علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن تصریح کرد: همچنین قرآن کریم تعابیری مانند «كَفُورا»، «عَجُولًا» یا «...أَسْفَلَ سافِلِينَ» را در مورد انسان به کار می‌برد که تبیین انسان‌شناسی قرآن است؛ قرآن از یکسو انسان را دارای قابلیت خلیفة اللهی می‌داند و از سوی دیگر او می‌تواند با غفلت و پیروی از هوای نفس از جایگاه انسانی به حیوانیت و پست‌تر از آن سقوط کند. این‌ها ویژگی‌های تکوینی و قابلیت‌های وجودی انسان است.

حجت‌الاسلام حسینی با اشاره به ویژگی کرامت برای حضرت معصومه(س)، یادآوری کرد: وقتی به ایشان کریمه اهل‌ بیت(ع) می‌گوییم این‌گونه نیست که نمی‌توانیم به فاطمه زهرا(س) یا مریم قدیسه(س) این ویژگی را نسبت دهیم. اساساً بیان وصفی خاص برای هریک از اولیای الهی، هرگز به این معنا نیست که اولیای دیگر الهی فاقد این ویژگی هستند.

وی اضافه کرد: حقیقت این است که با بیان یک ویژگی خاص برای هر یک از امامان معصوم و دیگر اولیا الهی در پی تمایز آنان با یکدیگر هستیم. برخی از این ویژگی‌های از زبان خود معصومان گزارش شده و برخی نیز در زبان عالمان صادر شده است. صفت خاصی که معصومان با آن شهرت یافته‌اند، از آن‌روست که این ویژگی در عصر حیات آن معصوم بروز و ظهور بیشتری داشته و باعث شده است که هر یک از آنان با صفت یا ویژگی خاصی شهرت پیدا کنند. برای مثال سخاوت امام جواد(ع) یا شهید بودن امام حسین(ع) یا کرامت امام حسن مجتبی(ع) با در نظر گرفتن شرایط تاریخی آنان، بیشتر توجه را جلب کرده و این طبیعی است که وقتی ویژگی‌های انسان را بر اساس فرایند زندگی آنان بیان کردیم، شخصیت انسان را رفتارهای او  می‌سازد.

استاد حوزه علمیه با اشاره به اینکه منعی ندارد که برای مسلمانان و حتی غیرمسلمانان هر یک از اوصافی را که در قرآن آمده بیان کنیم، گفت: ممکن است فردی غیرمعصوم باشد اما صفت کریم یا کریمه را بتوان برای او به کار برد، یعنی همه انسان‌ها می‌توانند خودشان را به کرامت اخلاقی و قله‌های انسانیت برسانند یا در پست‌ترین مدارج انسانی قرار بگیرند.

اتصاف معصومه(س) به کرامت نتیجه زندگی معنوی ایشان است

عضو هیئت‌ علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن بیان کرد: اتصاف معصومه(س) به کرامت دستاورد زندگی سراسر معنوی و باتقوای اوست. آن حضرت زندگی و مسیری را انتخاب می‌کند که در برخورداری از اخلاق فاضله، عبادت و بندگی، شفقت و عشق‌ورزی به امام معصوم، صیانت از نفس، مهار تمایلات مادی و نفسانی و تقوا و وارستگی به بالاترین سطح اوج می‌گیرد؛منزلتی که شاید برای هر انسانی جز معصوم به‌ سادگی امکان‌پذیر نباشد؛ کریمه اهل بیت تمامی توان، اراده، تدبیر و اهتمام خود را برای رسیدن به قله‌های انسانیت و کرامت به کار می‌گیرند.

حجت‌الاسلام حسینی با اشاره به اینکه تاریخ پرفراز و نشیب انسان‌ها این حقیقت را آشکار می کند که مقام انسان براساس شایستگی‌های اعتقادی و رفتاری تعریف و تعیین می‌شود، اظهار کرد: وقتی از حضرت معصومه(س) و کریمه بودن ایشان یاد می‌کنیم از انسانی سخن می‌گوییم که لحظه‌ لحظه‌های عمر خود را با تدبیر و پرهیزکاری به سر برده و از تمایلات و لذت‌جویی‌های مادی دوری کرده و به چنین جایگاهی بار یافته است.

عضو هیئت‌ علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن افزود: مقام ایشان تا حدی است که امام جواد درباره معصومه(س) فرموده است: «کسی که عمه‌ام را در قم زیارت کند، شایستگی ورود به بهشت را فراهم آورده است.» شاگردان علامه طباطبایی می‌گویند که ایشان هر روز به حرم معصومه(س) مشرف می‌شدند و زمانی که روزه بودند، با بوسیدن ضریح حضرت معصومه(س) افطار می‌کردند و این رسم را با وجود کهولت سن رها نمی‌کردند.

وی در پایان گفت: در یکی از شب‌های قدر از آیت‌الله‌العظمی فاضل لنکرانی شنیدم که می‌فرمودند من زمانی در مورد آیه تطهیر و دلالت آن بر امامت اهل‌ بیت(ع) تأمل می‌کردم که درباره آیه تطهیر ابهاماتی در ذهنم بود و متوسل به حرم کریمه اهل‌ بیت(ع) شدم و ابهاماتم برطرف شد؛ معصومه(س) بانویی است که اندیشه‌ها را سرشار و در تراز عصمت شیعه ابهامات را برطرف می‌کند. از این رو کریمه اهل بیت نام می‌گیرد.