تعدد مصادیق روح از نظر مکتب تفکیک / ویژگی عقل و نفس

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد بیابانی اسکویی، استاد حوزه علمیه،  18 تیرماه در کرسی علمی ترویجی «تحلیل و نقد هستی‌شناسی عقل در نگره تفکیک» با اشاره به دیدگاه میرزای اصفهانی و شاگردان ایشان در بحث جدایی عقل از نفس، گفت: عمدتاً مکتب تفکیک به میرزای اصفهانی و شاگردان ایشان باز می‌گردد.

وی با بیان اینکه میرزا، در تقابل کامل با نظریات فلاسفه مشاء، اشراق و متکلمان، نظریات اثباتی خود را تبیین کرد، اظهار کرد: میرزا معتقد بود که آیات و روایات مؤید آن چیزی است که ما از عقل وجدان می‌کنیم.

بیابانی افزود: میرزای اصفهانی و شاگردانش بر این مسئله متمرکز هستند که اتحاد عاقل و عقل و همچنین اتحاد عقل و معقول، درست نیست. میرزا می‌گوید عقل غیر از انسان است و در فهم عرفی و علمی هم این مسئله صادق است. یعنی «حقیقت من» بالغیر است نه بالذات؛ لذا حقیقت نفس انسانی عین عقل، شعور و فهم نیست.

وی افزود: اگر به خود حقیقت نگریسته شود، در رتبه ذات خود به خودش وجدان ندارد؛ نفس هر انسانی در ذات خود در حقیقت در مسیر حرکت طبیعی خود است؛  او از جایی آغاز شده و مراتب وجود را طی کرده و به مقصد خود می‌رسد؛ حقیقت انسان از خداست و چیزی نیست که حقیقت، موجودی خارج از حقیقت خدا باشد.

وی افزود: در این صورت اگر قدرت و فهم و شعور هست، در اعتبار مفهومی از هم جدا هستند وگرنه در نظام فلسفی مجزا از هم نیستند؛ عقل، امر بسیطی است که قابل تعددپذیری نیست و اگر کسی گفته باشد عقل، جسم لطیف است، مرحوم میرزای اصفهانی، عقل را مجرد می‌داند.

استاد حوزه تصریح کرد: عقل، انوار و کمالات مجرد هستند؛ به جسم انسان داده می‌شوند، ولی جسمانی نیست؛ وی روح‌های متعددی را هم بیان کرده و گفته یک روح، روح بدن انسان است که انسان به واسطه آن انسان می‌شود؛ روح دیگر، روح عقل و حیات است که در 4 ماهگی در افراد دمیده می‌شود. 

وی اضافه کرد: در بحث خلقت اشیاء از یک ماده هم وی قبول دارد که ماده‌ای بوده که اولین مخلوق خداست و همه مواد از آن گرفته می‌شوند، ولی عقل و علم از آن گرفته نشده است؛ یعنی بهشت و اجنه و ارواح انسان از همان ماده گرفته شده‌اند. وی معتقد است که تباین کامل میان نور عقل و علم و کائنات و موجودات وجود دارد.

بیابانی اسکویی، اظهار کرد: آنها معتقدند که همه اشیائی که مشاهده می‌کنیم، از جمله نفس انسان، همه یک وجود هستند که در وجود بسیط ذات الهی جمع شده‌اند. ملاهادی سبزواری گفته است که روح انسانی همان عقل است که حقیقت انسان است و در عین اینکه بسیط است، کثرت در وحدت دارد.

وی اضافه کرد: یعنی انسان با اینکه یک حقیقت است، ولی همه را با هم دارد و بیرون از نفس خود چیزی نمی‌یابد و هرچه هست در درون انسان است. میرزای اصفهانی، عقل را جوهر مجرد خارج از انسان و نورانی می‌داند که به انسان داده می‌شود، نه اینکه قوه‌ای از نفس باشد؛ او عقل را کمال می‌داند.

بیابانی تصریح کرد: میرزا معتقد است که نفس، مظلم بالذات است و من اگر درک دارم، به ذات خودم نیست، زیرا ذات من تاریک تاریک است و درکی ندارد.