بررسی حکم شرعی خرید و فروش پلاسما برای درمان کرونا

به گزارش ایکنا؛ جلسه درس خارج فقه آیت‌الله هادی عباسی خراسانی با عنوان «مسائل کرونا در فقه اسلامی» ‌شنبه، 11 مردادماه در فضای مجازی منتشر شد.

وی در این جلسه اظهار کرد: در خلاصه مباحث گذشته به این بحث رسیدیم که مداوا به بعض از محرمات جایز است یا جایز نیست؛ خصوصاً بحث طهارت و نجاست الکل را مطرح کردیم. به این نتیجه رسیدیم که الکل، چه صنعتی و چه طبی طهارت دارد. گرچه حرمت اکل دارد، ولی طهارت دارد و خرید و فروش بلااشکال است. اگر یک روزی قرار شد از الکل به عنوان دارو استفاده شود، اگر مایع سکرآور باشد و این سکرآوری هم در حدی باشد که غیر معمول است که عموماً اینطوری است، نظر ما است که در شرایط معمولی حرمت اکل دارد، ولی اگر ضرورتی اقتضا کرد، از باب اکل میته و به قدر ضرورت اشکالی ندارد؛ البته به قدر ضرورت. یک بحث دیگری که باید مطرح شود، این است که اگر یک مریضی رایج شد و راه درمانش منحصر در امر حرام بود، آیا ما اجازه داریم آن راه حرام را برویم یا اجازه نداریم، عرض کردیم به قدر ضرورت می‌شود استفاده کرد.

وی ادامه داد: یک بحث دیگری که مطرح می‌شود، مربوط به پلاسما است که اخیراً در برخی مجامع علمی تشخیص دادند پلاسمای افراد درگیر با بیماری کرونا برای درمان بیماران کرونا خیلی مهم است. ما می‌خواهیم از نظر فقهی این مسئله را بررسی کنیم. پلاسما از مواد ترکیب‌دهنده خون است و حتی بیشتر خون پلاسما است و همه رقّت خون هم به پلاسما است. آیا خرید و فروش پلاسما جایز است یا جایز نیست؟ آیا اگر پلاسما نجس باشد، می‌شود آن را خرید و فروش کرد؟ بعد، کسانی که درمان می‌شود و کسانی که باید پلاسما هدیه کنند، چه تکلیفی دارند؟

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: از قدیم بحث اینکه خرید و فروش خون جایز است یا جایز نیست، در فقه ما مطرح بوده است. البته گاهی موضوعات متغیر هستند. بحث ماهم نسبت به خون تغییر موضوع داده است. در زمان قدیم از خون برای خوردن استفاده می‌شد و حتی عرب‌ها خوراکی داشتند که از خون درست می‌شد و در مجالس خاصشان آن غذا را می‌خوردند. در زمان جعل آیات و روایات، موضوع خون، شرب و اکل بود، اما ما الآن دو تا موضوع داریم که یکی از آنها استفاده بهینه از خون است. در گذشته از خون استفاده طبی نمی‌شد، ولی الآن استفاده می‌شود.

وی افزود: هیچ شک و شبهه‌ای نیست که خوردن خون حرام است. قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّم وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ [خداوند] تنها مردار و خون را و گوشت‏ خوك و آنچه را كه [هنگام سر بريدن] نام غير خدا بر آن برده شده، بر شما حرام گردانيده است، [ولى] كسى كه [براى حفظ جان خود به خوردن آنها] ناچار شود در صورتى كه ستمگر و متجاوز نباشد، بر او گناهى نيست، زيرا خدا آمرزنده و مهربان است» (بقره/ 173). یکی از آیاتی که هم حکم اولی را آورده است و هم حکم ثانوی را ذکر کرده است، همین آیه شریفه است. مدرک قاعده اضطرار هم همین آیه شریفه است.

عباسی خراسانی یادآور شد: طبق نظر فقها، خون حیواناتی که خون جهنده دارند، نجس است؛ البته در مورد حیوانات حلال‌گوشت، دو نوع خون وجود دارد: خون قبل از بحث و خون بعد از ذبح. خون قبل از ذبح نجس است، ولی خون بحث از ذبح نجس نیست. اینکه آن خون قابل خوردن است یا قابل خوردن نیست بحث دیگری است. به نظر ما آیه قبل اطلاق دارد و شامل همه خون‌ها می‌شود. پس ظاهر آیات حرمت اکل خون است. مطلب بعدی اینکه، برخی روایات دلالت بر حرمت خرید و فروش خون دارد؛ از جمله اینکه «ان الله اذا حرم شيئاً حرم ثمنه»، یعنی خداوند اگر شيئی را حرام کند، ثمن آن را هم حرام می‌کند. در برخی روایات دیگر هم آمده است که فروش خون حیوانات حرام است. البته بعضی سندهای این روایات بی‌اشکال نیست.

وی افزود: حضرت امام در مکاسب محرمه تصریح دارند که: «ويتضح مما ذكر أن النهي عن بيع سبعة أشياء منها الدم يراد به البيع للأكل، لتعارف أكله في تلك الأمكنه والأزمنه، كما يشهد به الروايات». ایشان مسئله موضوعی خون در آن زمان را ملاک خرید و فروش قرار دادند و بر این اساس تصریح دارند منظور از حرمت خرید و فروش، حرمت برای اکل است.