درس‌هایی از حج برای سوگواری محرم / به حکم قرآن عمل کنیم
محمدرضا نوراللهیان با اشاره جایگاه و ماهیت مناسک حج در اسلام، بیان کرد: حج واجب شرعی بود که به خاطر شیوع کرونا تعطیل شد، در صورتی که عزاداری سیدالشهدا(ع) امری مستحب است. هرچند بر برگزاری این سوگواری بسیار تأکید شده، اما در شرایط خطرناک نمی‌تواند به شکل سابق برگزار شود. باید به حکم قرآن درباره اهمیت جان یک انسان عمل کنیم.
دولت عربستان حج امسال را به شکلی بی‌سابقه و محدود برگزار کرد؛ همه‌گیری کووید19 موجب شد که هیچ زائری از خارج عربستان توفیق مشارکت نیابد و حج با کمترین ظرفیت ممکن و با حضور حداقلی زائران از داخل عربستان برگزار شود. البته نکته مثبت آن بود که برگزارکنندگان و زائران بیت‌الله الحرام با رعایت پروتکل‌های بسیار سخت و دقیق به اجرای آن پرداختند.
دیدگاه‌های مختلفی درباره کیفیت برگزاری این مناسک در سراسر دنیا و در فضای مجازی مطرح شد؛ برخی‌های با اصالت دادن کامل به حفظ جان انسان، بر ترک تمام مناسک جمعی تأکید داشتند و برخی بر برگزاری مناسک به همان قوت گذشته یا محدودتر معتقد بودند.
اکنون که پرونده آیین سیاسی ـ عبادی حج (در خارج از کشور) در ایام کرونایی بسته شد، پرونده عزاداری جمعی برای حضرت سیدالشهدا(ع) و ایام ماه محرم در داخل کشور گشوده شده است. البته بحث درباره اصل سوگواری امام حسین(ع) و جایگاه و اثرات عظیم آن نیست، بلکه مناقشه بر سر نحوه برگزاری و قالب‌های سنتی و جمعی عزاداری در شرایط کنونی است. با توجه به بحث احتمال تداوم کرونا در سال‌های آتی و وضعیت مشابه برای سایر مناسک دینی، خبرگزاری ایکنا در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام محمدرضا نوراللهیان، استاد و محقق حوزه علمیه، به بازخوانی حج امسال و درس‌های آن برای برگزاری سوگواری جمعی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید؛
ایکنا ـ حج امسال با سال‌های گذشته تفاوت داشت و به شکل بسیار محدودی برگزار شد. احتمال دارد که در آینده نیز متفاوت برگزار شود. آیا این مسئله سابقه تاریخی داشته یا ابداع است؟
از روزی که پدر بزرگوار، معنوی و شریف ما حضرت ابراهیم، (همان گونه که در قرآن، حضرت ابراهیم پدر ما شمرده شده است) با همیاری فرزندشان حضرت اسماعیل کعبه را بنا نهادند، حوادث مختلفی برای کعبه و سرزمین وحی رخ داد. البته سرزمین وحی بیش از مکه است و مدینه هم سال‌های سال سرزمین وحی بوده است. اگر قرار باشد یک سیر تاریخی درباره آن داشته باشیم، شاید مجال این گفت‌وگو پاسخگوی این بحث نباشد تا بتوان به چند نمونه از آن حوادث در صدر اسلام اشاره کرد.
یکی از حوادث این روز مهم آن بود که حضرت سیدالشهدا(ع) به دلایل سیاسی خاصی مکه و اعمال حج، منا، عرفات و همه را ترک کردند و به کربلا رفتند. اتفاق دیگر در زمان امام سجاد(ع) بود که «حجاج ثقفی» با منجنیق خانه کعبه را خراب می‌کند. همچنین بار‌ها و بار‌ها در این مکه سیل آمده و بسیاری از احجاری که ابراهیم آن‌ها را بنا کرده بود، فرومی‌ریزد و اتفاق‌های بسیاری مانند زلزله و سیل پیش آمده، اما نکته مهم این است که رخدادی این‌چنینی به ندرت افتاده است. تقریباً هفتاد و نه سال قبل به دلیل بیماری «وبا» باز حج تعطیل می‌شود. در حقیقت این پدیده بسیار نادری در تمام جهان است. تاریخ کمتر سراغ دارد که از منطقه و قاره‌ای بسیار دور، ویروسی جهانی سر برآورده باشد و عده‌ای را محکوم به مرگ و تعداد زیاد دیگری را زمین‌گیر کند و تا متن کشور‌های پیشرفته و بزرگ پیش برود.
اتفاقی باعث شده که از رئیس‌جمهور آمریکا تا فقیرترین مردم در گوشه‌ای از دنیا مانند هند و بنگلادش، همگی به دهانشان ماسک بزنند. ویروسی که بشریت را به زمین زده و دانش را نیز زمین‌گیر کرده است. در چنین شرایطی اولیای حج در کنار همه اشتباهاتشان در کشورداری و مسائل دیگر، یک تصمیم درست گرفتند و با رعایت بسیاری از پروتکل‌های دقیق بهداشت جهانی، حج را برگزار کردند؛ برای مثال اینکه هر نفر که وارد می‌شود، باید یک هفته قرنطینه شود و بعد از خروج هم همین طور و تصمیم درستی گرفتند. البته شاید پیامدهایی داشته باشد، برای مثال افرادی که سال‌ها انتظار این سفر نورانی را می‌کشیدند، ممکن است به دلیل کهولت سن نتوانند که به این سفر بروند، اما این پدیده از جهات مختلف با اتفاق‌هایی که پیشتر روی داده متفاوت است.
ایکنا ـ به تغییرات اشاره کردید، برخی معتقدند که رسالت حج خودسازی و رعایت حقوق دیگران است و این امر می‌تواند به شکل دیگری محقق شود، یعنی انسان‌ها به شیوه دیگری به آن هدف نهایی که در مقاصد حج تعبیه شده برسند. نظر شما در این باره چیست؟
حج هیچ‌گاه و در هیچ صورتی غیر از آنچه طراحی شده است، نمی‌تواند برگزار شود؛ برای مثال نمی‌تواند مجازی برگزار شود و یا به جای مکه نمی‌شود به جای دیگری رفت، مثلاً صحرای سینا یا کوه طور و یا حتی شهر مدینه که مزار پیامبر اکرم(ص) است. خود حج یک واحد خاصی است که به مثابه یک منظومه طراحی شده، از آغاز که نیت است تا اجرای تمام مناسک آن باید همان گونه که توصیه شده اتفاق بیفتد. خداوند در سوره آل عمران فرموده: «فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کَانَ آمِناً وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ»؛ برای مسلمانی که استطاعت مالی و بدنی داشته باشد واجب است و از هر دره و کوه و ده و ... منطقه دور جهان که هست و مسلمان است، باید به سمت خانه خدا حرکت کند و حج را انجام دهد.
به این پرسش به شکل دیگری می‌توان جواب داد، اکنون که در حج نیستیم چه کنیم؟ همان گونه که در حج بندگی خدا می‌کنیم، در شب‌ها و ایام ذی‌الحجه نیز باید بندگی و عبادت را توسعه دهیم و بیشتر با خدا مناجات کنیم. فکر کنیم که باید امسال حاجی می‌شدیم و در مشعرالحرام می‌بودم، اما حالا که نیستم، بیشتر به یاد خدا باشیم و دل و روحمان را جلا ببخشیم و قربانی کنیم. البته قربانی به این شکل نباشد که در کوچه، مسجد و... گوسفند بکشیم و عامل انتشار بیماری شویم، بلکه همان طور که دولت اعلام کرد، مساعدتی برای فقرا باشیم و به کسانی که توانایی ندارند کمک کنیم.
در حج یک وحدت ملی پیدا می‌کردیم که آن هم جایگزین دارد، الان مردم به گونه‌ای وحدتشان را در ماسک زدن، سطح تحمل و همراهی با فقرا و کمک‌های مختلفی که می‌کنند، نشان داده‌اند. خیلی طرح‌ها می‌تواند جایگزین شود که امیدوارم ابتکار و خلاقیت همیشگی مردم ایران حج امسال را حجی دیگر و مناسکی دگرگون از همه سال‌ها باشد تا در آن دعا برای سلامت همه بشریت و گشایش کسب و کار و سفر به ویژه سفر‌های زیارتی فراهم شود.
ایکنا ـ به نظر شما می‌توان چه درس‌هایی از حج برای سایر مناسک دینی در ایام کرونایی گرفت؟
حج واجبی است که هرکس توان پیدا کرد، باید برود و آن را درست انجام بدهد، اما این واجب شرعی به خاطر شرایط زمان و مسئله کرونا تعطیل می‌شود؛ اکنون در کشور ما بحث عزاداری سیدالشهدا(ع) و محرم که یک امر مهم، ولی مستحبی است، مطرح شده است. هرچند بر سوگواری اباعبدالله(ع) خیلی تأکید شده و ثواب فراوانی دارد، اما نمی‌تواند در شرایطی که احتمال واگیری و سرایت خطر برای انسان دیگری نیز داشته باشد، برگزار شود. می‌بینیم که بحث‌های بسیار بی‌منطق در فضای مجازی مطرح شد و اصرار هم بر این داشتند که ما هیئت‌ها و عزاداری‌هایمان را خواهیم داشت.
اساساً عزاداری با عروسی در این زمینه چه فرقی می‌کند؟ روضه سیدالشهدا(ع) با روزه ماه رمضان را مقایسه کنید. آیا می‌شود زمانی که روزه‌ای برای من ضرر دارد و واجب هم هست، تعطیل می‌شود، بعد روضه‌ای که واجب هم نیست، بگوییم باید برگزار شود؟ این منطق بسیار عجیبی است. از دیرزمان با تمام وجود به سیدالشهدا(ع) علاقه‌مند بودیم و خواهیم ماند. بر عظمت و مظلومیت امام حسین(ع) گریه می‌کنیم و از آموزه‌های آن درس‌های زیادی می‌گیریم، اما از این‌گونه عزاداری‌هایی که برخی خطبا (که افراد بسیار عاقلی هم هستند) وارد آن شدند، در تعجبم. در سایه توجه به این سخنان، کار را نباید به دست برخی مداحان بدهیم تا خدای‌نکرده ناخواسته فاجعه‌ای را برای ملت ایران طراحی کنند، در حالی که همین الان در شرایط بحرانی هستیم.
ایکنا ـ نکته پایانی در این باره دارید؟
به همه کسانی که به خبرگزاری قرآن توجه می‌کنند، یک توصیه دارم و آن اینکه قرآن می‌گوید که هرکه فردی را غیرعمدی بکشد، مساوی است با اینکه یک بشریت را کشته است؛ یعنی من اگر با بی‌احتیاطی و بدون رعایت اصولی که توصیه شده، در مجلسی حتی حتی در روضه امام حسین(ع) شرکت کنم و یک نفر مبتلا شود و او باعث سرایت چند نفر دیگر شود و... باید پیش خدا پاسخگوی آن پرستار و کادر پزشکی که نمی‌تواند به خدماتشان ادامه دهند یا بیماران باشم که مبتلا می‌شوند.
ما شریک در این خون‌ها نشویم. باید به حکم قرآن عمل کنیم، همه این مراقبت‌ها را داشته باشیم، هرچند درست است که زندگی مردم فلج می‌شود. طبیعی است که همه آسیب دیده‌ایم، اما آسیب بزرگتر این است که مراقبت نکنیم و خدای‌نکرده موجب صدمه به جان دیگری شویم. اگر به خودمان رحم نمی‌کنیم به دوستان، فرزندان و سیستم درمانی‌مان رحم کنیم.
انتهای پیام
