پاسخگویی در برابر مردم؛ مشخصه حاکمیتی حضرت علی(ع) / نامه‌هایی بدون تاریخ

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین احمد غلامعلی، عضو هیئت علمی و معاون آموزشی و پژوهشی دانشگاه قرآن و حدیث، در گفت‌‌وگو با ایکنا، با تکیه بر تحلیل نامه‌‌های حضرت علی(ع) خطاب به مردم، تفاوت حضرت را در قامت یک امیر و خلیفه اسلامی با سایر خلفا و سیاستمداران توصیف کرد و گفت: خلفا، امیران و حاکمان معمولاً یکسری بخش‌نامه‌‌ها، دستورالعمل‌ها و نامه‌‌هایی را برای کارگزاران خود می‌نویسند و دستوراتی را ارائه می‌‌کنند.

وی با اشاره به وجود 79 نامه در نهج‌البلاغه، گفت: این تعداد شامل نامه‌‌هایی است که حضرت برای شخص خاصی نوشته‌اند یا پاسخ به نامه‌‌هاست؛ مخاطب آنها نیز دوستان، فرزندان، مدیران و کارگزاران حکومتی، مردم و دشمنانشان هستند. البته بخش‌نامه‌هایی را هم نوشته‌اند.

وجه تمایز امام علی(ع) از سایر سیاستمداران

نویسنده کتاب «شناخت‌نامه نهج‌البلاغه» نامه‌های حضرت علی(ع) به مردم را یکی از وجوه تمایز و برتری حضرت از سایر خلفا و دولتمردان دانست و افزود: در میان خلفا فردی وجود ندارد که برای مردم نامه نوشته باشد و فقط دستورات حکومتی از سوی سایر خلفا نوشته می‌شده است، اما حضرت علی(ع) هنگام تعیین کارگزاران خود نامه‌ای برای شخص کارگزار و مسئول و نامه‌ای نیز خطاب به مردم آن منطقه(مثلاً مردم مصر) می‌نوشتند. همچنین وقتی حضرت می‌خواهند به بصره بروند نامه‌ای خطاب به مردم بصره می‌نویسند و حوادثی که در مدینه اتفاق افتاده است را برای آنها توضیح می‌دهند و این نشان‌دهنده جایگاه و اهمیت مردم در حکومت حضرت علی(ع) است.

این مدرس نهج‌البلاغه ادامه داد: پس از جنگ جمل و در حالی که حضرت علی(ع) چند روز بعد به کوفه می‌رسیدند، نامه‌ای به مردم کوفه می‌نویسند. این نامه‌ها در زمان‌ها و مکان‌هایی خاص و خطاب به مردم یک شهر خاص نوشته شده است و محتوا و اصول حاکم بر آن برای مردم همه اعصار ارزشمند است و اگر کارگزاران ما این نامه‌‌ها را مبنای کار خود قرار دهند، عملکرد متفاوتی را از آنان شاهد خواهیم بود.  

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامعلی نامه‌‌های 1، 2، 29، 38، 57، 58، 60، 62 و 74 نهج‌البلاغه را نامه‌‌هایی حضرت خطاب به مردم معرفی کرد و گفت: اولین محور مشترک در آنها شفاف‌سازی است. علی(ع) در نامه 1 و 2 خطاب به مردم می‌نویسند که من مسئله خلیفه سوم را طوری برای شما توضیح می‌دهم که شنیدن آن مانند دیدنش باشد. یعنی یک ذره مخفی‌کاری نمی‌کنم و کاملاً این مطلب را برای شما تبیین می‌کنم.

نحوه شفاف‌سازی امام علی(ع)

وی شفاف‌سازی اطلاعات از سوی حضرت علی(ع) را با شفاف‌سازی مسئولان کنونی مقایسه و تصریح کرد: در طول چندین سال گذشته مسئله شفاف‌سازی آرای نمایندگان مجلس و اینکه هر نماینده چه رأیی به مصوبات یا وزرا می‌دهد مطرح است؛ حتی در مجلس قبل بیش از 185 نفر رأی دادند که باید رأی نمایندگان شفاف‌سازی شود اما همین مصوبه با 85 رأی تصویب نشد و این تناقض در شفاف‌سازی را نشان می‌دهد، در حالی که حضرت علی(ع) خود را موظف به توضیح دادن به مردم می‌دانستند.

نویسنده مقاله «آرامش علی (ع)» موضوع مهم دیگر این نامه‌‌ها را سرعت اعلام اخبار بیان کرد و گفت: حضرت علی(ع) متوجه می‌شوند که فردی از سوی معاویه در حال بیعت گرفتن از مردم بصره است. ایشان سریع فردی از یاران خود را به همراه نامه‌ای(نامه 29 نهج‌البلاغه) به سوی مردم بصره می‌فرستند و خطاب به آنها اعلام می‌کنند که متوجه اقدامتان هستم و اگر کار خود را ادامه دهید، با شما برخورد خواهم کرد و در این برخورد هم خوب و بد را از هم جدا می‌کنم.

حق‌محوری، از موضوعات مهم نامه‌های علی(ع)

وی حق‌محوری را موضوع مهم دیگر نامه‌‌ها دانست و افزود: حضرت در نامه 57 خطاب به مردم کوفه می‌نویسند که مردم من از منطقه خودم راه افتادم یا ستمکار هستم یا ستم‌دیده. یا سرکشی کردم یا نسبت به من سرکشی شده است. من خدا را به یاد شما می‌آورم. هر کدام از شما نامه من را دیدید، بلند شوید و بیایید. اگر من آدم خوبی بودم، به کمک من بیایید و اگر آدم بدی بودم، از من بازخواست کنید. یعنی در این نامه به مردم دستور صرف بدون دلیل ارائه نمی‌‌کند و از مردم می‌خواهد که بیایند و دلایل منطقی حضرت را بشنوند. در تمام سخنان حضرت علی(ع) حق‌محوری کاملاً جلوه‌گری می‌کند.

این مدرس نهج‌البلاغه در پاسخ به اینکه چرا این همه سخن عمیق حضرت علی(ع) در میان مردم اثر نکرد؟ گفت: در آن زمان مردم بیشتر پیرو قبیله و رئیس آن بودند و هر قدر هم حضرت مطالب منطقی را بیان می‌کردند، رؤسای قبایل برای منافع خود هر حرفی می‌زدند و مردم قبیله به آن عمل می‌کردند.

مادیات در برابر حق

وی ادامه داد: هنوز هم افرادی حرف رئیس قبیله خود را بر حرف حق ترجیح می‌دهند. مثلاً در انتخابات مجلس به سابقه و توانایی افراد نگاه نمی‌کنند بلکه به نسبت خانوادگی فرد با خودشان توجه دارند. این معیار صحیح نیست و در قرآن نیز از آن نهی شده است. مورد دیگر مادیات است. در آن زمان همانند اکنون افراد زندگی مادی خود را نگاه می‌کردند و می‌دیدند که مثلاً اگر معاویه حاکم باشد، سود مادی بیشتری از بیت‌المال خواهند داشت. موضوع دیگر هواهای نفسانی است. یکسری از این افراد از حضرت دفاع می‌کردند اما به دنبال ریاست و حکومت بر شهرها بودند که حضرت علی(ع) به آنها سمت و مقام نداد و به همین دلیل مخالفت حضرت بودند.

نویسنده کتاب «شناخت‌نامه نهج‌البلاغه» مسئله مهمی را که همیشه در تاریخ مطرح بوده است نگاه زیبایی‌شناسانه بدون عمل به مباحث دینی بیان کرد و گفت: بسیاری از آموزه‌های دینی به عنوان مباحثی مقدس و زیبا مطرح هستند، مثلاً همه ما قرآن را در خانه‌‌ داریم اما چند درصد از ما به آیات قرآن عمل می‌کنیم؟ در این صورت سودی نیز از آن نمی‌بریم. همین موارد سبب شد که علی‌رغم اصرار حضرت رسول(ص) در خصوص جانشینی حضرت علی(ع)، توطئه‌ای در غدیر رخ دهد و با وجود اینکه از غدیر خم تا وفات حضرت رسول(ص) فقط 72 روز زمان گذشته بود، عده‌ای تلاش کردند که هدف غدیر محقق نشود.

حجت‌الاسلام غلامعلی در پاسخ به این سؤال که مطرح کردن غدیر در عصر حاضر چه سودی دارد؟ اظهار کرد: اول باید ببینیم چه ویژگی‌هایی در حضرت علی(ع) بود که ایشان از سوی پیامبر انتخاب شدند. مقام معظم رهبری می‌فرمایند که غدیر یعنی گزینش علم، تقوا، ورع، جهاد، فداکاری در راه خدا و سبقت در ایمان و مدیریت؛ اگر به این سخن توجه کنیم، غدیر باید برای همه تاریخ زنده باشد.