«اندیشکده اربعین» در ایام کرونا تأسیس شود

حجت‌الاسلام و المسلمین محمدمهدی احسانی‌فر، مدیرمسئول نشریه دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث، در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده است، تأکید کرد: در چند سال اخیر، اربعین جلوه ویژه‌ای در ایران و عراق و حتی افغانستان و پاکستان و نیز در میان شیعیان کشورهای دیگر پیدا کرده است. در حقیقت به تبع گسترش برنامه‌های اربعینی در عراق و ایران، کشورهای دیگر نیز به این موج بزرگ پیوسته‌اند. می‌توانیم اربعین را بزرگ‌ترین گردهمایی شیعیان دنیا یا حتی بزرگ‌ترین گردهمایی انسانی در جهان بدانیم. حتی غیرشیعیان و بلکه غیرمسلمانان نیز به این مراسم روی آورده‌اند. این نشان می‌دهد که ظرفیت‌های اربعین در حال گسترش است.

 

حضور ده‌ها میلیون نفر در مراسم اربعین در کشورهای مختلف، ظرفیت بزرگی را برای تبلیغ اسلام و مکتب اهل بیت علیهم السلام ایجاد کرده است. برای استفاده از این ظرفیت، نیاز به یک اتاق فکر گسترده داریم. در این اتاق فکر به همه تخصص‌ها و تنوع اندیشه‌ها و حتی به دیدگاه‌های همه مذاهب و مکاتبی که به نوعی با اربعین ارتباط برقرار می‌کنند، نیاز داریم. 

 

اندیشکده اربعین که در گام بعدی می‌تواند به اندیشگاه تبدیل شود، جایی که در آن افرادی مشتاق و صاحب اندیشه و طرح از همه تخصص‌ها جمع می‌شوند و افزون بر آنکه طرح‌های خود را برای بهره‌گیری بهتر از این فرصت جهانی مطرح می‌کنند، توان استفاده از طرح‌های دیگران را نیز دارند. یعنی با ایجاد ارتباط با صاحب‌نظران دیگر، می‌توانند از اندیشه‌های آنها نیز بهره‌مند شوند. این اندیشکده حتی از پیشنهادها و طرح‌های زائران نیز استقبال می‌کند؛ چراکه گاهی طرحی نو به ذهن یک زائر می‌رسد که بسیار سودمند است، اما این طرح به ذهن دیگران نرسیده است. 

 

ستاد اربعین، مجموعه‌ای زحمتکش است که برای پشتیبانی اجرایی و تدارکاتی اربعین تشکیل شده است، اما اندیشکده اربعین، کار دیگری دارد. این اندیشکده، اتاق فکر و نظریه‌پردازی اربعین است. یعنی با نگاه کلان به این موضوع می‌نگرد و درصدد است تا با شناخت این جریان، راهبردهایی را برای ارتقای این مراسم پیشنهاد کند؛ راهبردهای کلانی که بر پایه آن بتوان برنامه‌های کوتاه‌مدت را سامان‌دهی کرد.

 

هنوز فرهنگ شرکت‌کنندگان در مراسم اربعین از ابعاد مختلف شناسایی نشده است. هنوز نمی‌دانیم که ذهنیت شرکت‌کنندگان در مراسم اربعین عراق، چیست و برای چه به این مراسم می‌آیند. حدس‌هایی می‌زنیم و بر پایه آن مصاحبه‌هایی که بیشتر جنبه احساسی دارد، پخش می‌شود؛ ولی این همه ماجرا نیست. هنوز نمی‌دانیم که پس از مراسم اربعین، زائران چه ذهنیتی از آن را با خود به سرزمین‌های خویش می‌برند. هنوز نمی‌دانیم که سطح سواد شرکت‌کنندگان و رشته‌های تحصیلی و صنف کاری آنها چیست. هنوز روشن نیست که هر یک از زائران چه‌قدر خرج می‌کنند و برای چه اموری؟ چه توقعی از موکب‌ها دارند؟ چه‌قدر از هزینه‌ها به عهده عراقی‌هاست و چه مقدار از آن را دیگران تأمین می‌کنند؟ زیرساخت‌های اربعین در کشورهای دیگر چگونه است؟ سقف ظرفیت اربعین از حیث آمارهای انسانی و عمرانی و ... چه‌قدر است؟ قله آرزوهای معنوی و رشد الهی مورد انتظار از مراسم اربعین کجاست و چه‌قدر است؟ چگونه می‌توان در مسیر این قله حرکت کرد؟

 

اینها پرسش‌هایی است که اگر پاسخ داده نشود، برنامه‌ریزی کلان، غیر ممکن خواهد شد. ما باید بتوانیم برای فرهنگ‌های مختلف و زائران متفاوت، خوراک فکری و فرهنگی و معنوی متنوع داشته باشیم. اینها مسائلی است که باید در اندیشکده اربعین به آن پرداخته شود. 

 

موضوع اربعین از جهتی دارای ابعاد فقهی است. از جهتی ابعاد حقوقی دارد. از جهتی دارای ابعاد اخلاقی است. در جهتی ابعاد عقیدتی دارد. از سویی دارای ابعاد جامعه‌شناسی است. از سوی دیگر، ابعاد روان‌شناسی دارد. همچنین باید به ابعاد پزشکی آن توجه کرد. ابعاد عمرانی و مهندسی هم دارد. ابعاد زیست‌محیطی و صنعتی و کشاورزی هم دارد. همچنین نمی‌توان از ابعاد ورزشی آن چشم پوشید. ابعاد سیاسی آن مهم است. ابعاد فرهنگی آن اهمیت بسیاری دارد. ابعاد اجتماعی آن نیازمند بررسی است. ابعاد اندیشه‌ای و تمدنی آن نیازمند تمرکز است. ابعاد تبلیغی هم دارد. از نظر مذاهب اسلامی هم قابل توجه است. از حیث ادیان دیگر نیز نیازمند دقت است. از جهت مکاتب انسانی هم باید بررسی شود. 

 

اربعین یک جریان است، نه یک رویداد گذرا. آن هم جریانی بزرگ که می‌تواند در طول سال امتداد داشته باشد. شما اگر با زائر اربعین ارتباط بگیرید، در طول سال می‌توانید به او خوراک بدهید. در حقیقت، اربعین جنبه رسانه‌ای هم دارد و خودش یک رسانه است. این همه ابعاد را با این جامعیت در کجا می‌توان با آرامش دید و بررسی کرد؟ در اندیشکده اربعین. باید کارشناسان مختلف جمع شوند و در قالب ساختارهای مشخصی درباره این جریان بحث کنند و نتایج آن را تبدیل به برنامه کنند. برای بهره‌گیری از این فرصت بزرگ، نیاز به برنامه داریم. در کجا می‌توانیم رسانه‌ای با مخاطب ده‌ها میلیونی که همگی در یک چیز اشتراک دارند، پیدا کنیم؟ شاید دیگران چنین رسانه‌ای داشته باشند، ولی ما به عنوان شیعه، هنوز چنین رسانه‌ای نداریم.

 

برای تحقق این امر، یک راهکار بلندمدت داریم و یک راهکار کوتاه‌مدت. راهکار بلندمدت نیاز به حمایت نهادها دارد. شاید بهترین نهاد برای پشتیبانی از پژوهشکده اربعین نهادی متشکل از آستان‌های مقدس مشهد، قم، شیراز و آستانه اشرفیه باشد. تجربیاتی که در این نهادها انباشته شده می‌تواند به کمک اندیشکده بیاید. همچنین ماهیت این نهادها زیارتی است و با موضوع اربعین ارتباط محکمی دارد. کارشناسان حوزه‌های مختلف نیز به دلیل قدسیت حرم‌ها با این نهادها همکاری بهتری می‌کنند. مثلا تصور کنید که اندیشکده در هر چهار شهر، شعبه داشته باشد. بسیاری از کارشناسان علاقه دارند که به این شهرها رفت و آمد کنند؛ چون توفیق زیارت نصیبشان می‌شود. اما اینکه این حرم‌ها به چنین نتیجه‌ای برسند و حاضر شوند با هم جمع شده و یک پژوهشکده مستقل را بدون دخالت‌های از بالا به پایین، صرفا پشتیبانی کنند، شاید امری زمان‌بر باشد.

 

بنابراین بهتر است از راهکاری که در زمان کوتاه‌تری جواب می‌دهد و قابل عملیاتی‌شدن است، آغاز کنیم. می‌توان در قالب یک سازمان مردم‌نهاد، چنین اندیشکده‌ای را با حضور کارشناسان افتخاری که عنوانشان «خادم الحسین علیه السلام» باشد، تأسیس کرد. بانیان شخصی هم می‌توانند از این نهاد پشتیبانی کنند تا امکانات اولیه آن تأمین شود. اما کارشناسان، عاشقان خدمت به اربعین باشند و حاضر شوند که بدون دریافت حقوق با این اندیشکده همکاری نمایند. بعدها و با گسترش مطالعات و ارتباطات این مجموعه با بیوت علما و بیت رهبری، بخش‌های مختلف دولت و وزارت امور خارجه، حرم‌های مقدس ایران، عتبات عالیات عراق و ... می‌توان این نهاد را گسترش داد و اقدامات بلندمدت مورد نظر را آغاز کرد. 

 

به عقیده بنده اگر 10 نفر کارشناس حوزه‌های مختلف با چنین ویژگی‌هایی دور هم جمع شوند، می‌توانند این کار را آغاز کنند. فقط لازم است که بر برخی از امور با هم توافق کنند؛ آن هم توافقی محکم. مثلاً توافق کنند که هر کدام، روزی دو ساعت وقت بگذارند. آن هم برای مدتی مثلاً ده‌ساله. یعنی تا زمانی که کار، بگیرد و قابل عرضه باشد. از ارتباطات و دانش خود، نهایت استفاده را بکنند. به نبودن امکانات و جایگاه رضایت بدهند.

 

ممکن است برخی کرونا را مانعی برای اربعین بدانند، ولی اتفاقاً می‌توانیم به کرونا به عنوان یک فرصت برای این اندیشکده نگاه کنیم. فرصتی که می‌توان در آن، برخی از زیرساخت‌های اندیشکده را فراهم و کار را آغاز کرد. طبیعی است که چنین اندیشکده‌ای همانند یک نهال و درخت، نیازمند ریشه است. ریشه نهال، زیر خاک است و دیده نمی‌شود. می‌توان در فرصت کرونا، بذرافشانی کرد و ریشه را تولید کرده و نهال کوچکی را به وجود آورد. این نهال کوچک بعدها با نور و آب و رسیدگی مناسب رشد می‌کند و ریشه‌ها و شاخه‌هایش با عنایت اهل بیت علیهم السلام گسترده می‌شود. شناسایی و جذب کارشناسان، تهیه اسناد اولیه کار مانند اساسنامه و ...، دریافت مجوزهای لازم، برگزاری جلسات اولیه برای کارشناسان جهت رسیدن به گفتمان مشترک و برخی اقدامات دیگر، در شرایط کرونا هم قابل انجام است. 

 

یک نکته دیگر هم قابل توجه است. اگر اکنون اندیشکده اربعین داشتیم، می‌توانستیم برای اربعین امسال، برنامه‌ریزی کنیم؛ برنامه‌هایی که بتواند تا حدودی روحیه عاشقان مراسم اربعین را تأمین کند و متناسب با شرایط کرونایی هم باشد؛ ولی نبودن چنین اتاق فکری، امسال به شدت احساس می‌شود.

 

بنده همین جا اعلام آمادگی می‌کنم که به اندازه خودم در این کار شریک خواهم شد. اگر کارشناسان دیگری هم وارد این عرصه شوند، می‌توانیم کار را آغاز کنیم. مهم این است که اراده و اخلاص برای این کار وجود داشته باشد. آن وقت به فرمایش امیر مؤمنان علیه السلام: «فلما رای الله صدقنا انزل علی عدونا الکبت و علینا النصر.» (نهج البلاغه، خطبه 56) یعنی وقتی خداوند استواری و راستی ما را دید، شکست را بر دشمنان و پیروزی را بر ما نازل کرد. این کار هم همین‌طور است. اگر آن جمع اولیه «خادم الحسین علیه السلام» صدق یعنی استواری و راستی داشته باشند، خداوند پیروزشان می‌کند.