اصول مدیریت خانواده اسلامی؛ توجه به آفرینش براساس نفس واحد و حفظ حرمت‌‌ها

به گزارش ایکنا، خانواده از ابتدای تاریخ تاکنون به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی، زیربنای جوامع و خاستگاه فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و تاریخ بشر بوده است. پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و هدایت آن به جایگاه واقعی‌‌اش، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن، موجب دور شدن بشر از حیات حقیقی و سقوط به ورطه نابودی بوده است.

گذشت زمان و بروز تحولات اجتماعی، خانواده‌ را به‌ عنوان یک نهاد اجتماعی دستخوش تغییر و تحول در ابعاد مختلف کرده و خانواده در جامعه در حال‌ گذار را با چالش‌هایی روبه‌رو کرده است. برای تعهد به سنت‌های اصیل دینی و توجه به نیاز روز خانواده باید از اصول و دانشی برخوردار بود که توان مدیریت در خانواده را ایجاد کند. بدین جهت به سراغ فرج‌الله میرعرب، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، رفتیم تا در مورد بایسته‌های مدیریت خانواده برای صعود، حتی در دوره‌ای که مهاجمان فرهنگی در پی زدودن مفهوم و کارکردهای خانواده هستند، گفت‌وگو کنیم.  

میرعرب با بیان این مقدمه که جوامع و زندگی بشر در حال پیشرفت‌های ظاهری و علمی است، اما پیشرفت ابزارها، مبانی و اصول را تغییر نمی‌دهد و آنچه خداوند خلق کرده، انسانی با پایه، اساس، اصول و مبانی ثابت است، گفت: خداوند در سوره مبارکه نساء می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا؛ ای مردم! از [مخالفت با فرمان‌های] پروردگارتان بپرهیزید، آنکه شما را از یک تن آفرید و جفتش را [نیز] از [جنس] او پدید آورد و از آن دو تن، مردان و زنان بسیاری را پراکنده و منتشر ساخت. و از خدایی که به نام او از یکدیگر درخواست می‌کنید، پروا کنید و از [قطع رابطه با] خویشاوندان بپرهیزید. یقیناً خدا همواره بر شما حافظ و نگهبان است». نفس واحده حقیقتی است که در وجود زن و مرد وجود دارد و خانواده با وجود اینکه از وجود متفاوت زن و مرد تشکیل می‌شود، باید دارای نفس واحده باشد.

آفرینش تمامی اعضای خانواده براساس نفس واحد

وی قانون مهم در خانواده را توجه به موضوع آفرینش تمامی اعضا براساس نفس واحده دانست و تصریح کرد: نفس واحده در تمام طول تاریخ دچار تغییر نمی‌شود، پس تحولات جوامع و پیشرفت ابزارها نیز نمی‌تواند بر این حقیقت تأثیرگذار باشد. خانواده‌ای که مورد پسند خداست براساس نفس واحد شکل گرفته است و یک حقیقت در آن وجود داشته و دچار دوگانگی نیست؛ چنانچه خداوند یکتاست، خانواده اسلامی نیز حقیقتی واحد است که مودت و رحمت حاکم بر آن خانواده را از دوگانگی به دور نگاه می‌دارد.

میرعرب با تأکید بر اینکه مدرن شدن، نفس واحده را نمی‌تواند تغییر دهد، اظهار کرد: باید به جوانان در آستانه ازدواج آموخت و آنان را اینگونه تربیت کرد که تو بخشی از یک وجود هستی و تمام وجود نیستی؛ باید صبر کنی تا نیمه دیگر تو پیدا شود و به کمال برسی. میان شما دو نفر تفاوتی به لحاظ برتری وجود ندارد بلکه زن و مرد باید در کنار یکدیگر قرار گیرند تا حقیقت نفس واحد تشکیل شود.

حفظ حریم‌ها

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نکته مهم دیگر در مدیریت خانواده اسلامی را حفظ حریم‌ها دانست و تصریح کرد: همان طور که در آیه یک سوره مبارکه نساء نیز آمده است، به همان نحوی که انسان حریم خداوند را نگاه می‌دارد، باید حریم خانواده را نیز حفظ کند. همان طور که باید نسبت به  خداوند پروا داشت باید نسبت به ارحام نیز ادب و احترام را حفظ کرد. ارحام از رحمت سخن به میان می‌آورد و گویای آن است که اعضای خانواده مصداق رحمت خداوند هستند. اگر رحمت میان اعضای خانواده وجود داشته باشد تغییری در مناسبات آنان در هیچ دوره‌ای به وجود نمی‌آید و دچار چالش نمی‌شوند.

وی ادامه داد: اگر درون خانواده رحمت وجود نداشته باشد و افراد خودنگر باشند و حقیقت آفرینش از نفس واحد را فراموش کنند، هر فردی صرفاً خود را می‌پسندد و دیگری را از خود نمی‌داند. این تفکر چالش و ناسازگاری به وجود می‌آورد و هیچ مدیریتی در میان مهلکه خشونت و درگیری کارآمدی نخواهد داشت. در آیات و روایات نیز آمده است که قطع رابطه میان ارحام، محروم ماندن از رحمت خداوند را به دنبال دارد.

میرعرب با تأکید بر اینکه خانواده خشت اصلی جامعه اسلامی است و اگر تسالم، یگانگی و وحدت وجودی حاکم شود، مدیریت بر آن سهل می‌شود، چراکه افراد خود را از یکدیگر جدا نمی‌دانند، گفت: در مقابل  اگر خانواده دچار گسست شود، جامه با ناهنجاری مواجه می‌شود. علامه طباطبایی در این زمینه معتقدند که جمع از جامعه متفاوت است. در جمع هر یک از افراد به یکدیگر نیاز دارند و در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند اما در جامعه همه خود را بندگان یک خدا و وظیفه‌دار محبت به یکدیگر می‌دانند. دنیای مادی درصدد ترویج اندیشه فردگرایی است و همین امر پایه‌گذار گسست خانواده و به تبع آن مشکلات و ناهنجاری‌ها برای اجتماع می‌شود. این مجموعه از هم گسیخته هرگز نمی‌تواند هدفی قدسی را دنبال کند. جمع بودن دلیل بر مجتمع بودن و جامعه داشتن نیست. نمی‌توان هدف و اینده مشترک داشت، مگر اینکه اعضا خود را وابسته به یکدیگر بدانند. لازمه شکل‌گیری چنین نگاه هدفمندی در انسان کارآمدی نظام آموزشی است که باید از خانواده آغاز شود و در مدرسه، رسانه‌ها، جامعه و .. ادامه یابد.