شعر دفاع مقدس؛ آمیختگی عرفان و حماسه

همایون علیدوستی شهرکی‌، شاعر پرکار و مدرس دانشگاه متولد ۱۳۴۵ در شهر کیان از توابع شهرکرد است. آشنایی او با شعر از دوران دبیرستان آغاز شد که مسیر زندگی او را به سوی شعر و ادبیات سوق داد. وی دارای مدرک دکتری زبان و ادبیات فارسی است و در حال حاضر، علاوه بر تدریس در دانشگاه‌های استان در زمینه سرودن شعر فعالیت‌های گسترده‌ای دارد.

همکاری با حوزۀ هنری، صدا و سیما و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و عضویت در انجمن‌های مختلف شعر و ادبیات کشور از جمله فعالیت‌های علیدوستی در سال‌های اخیر است. از آثار این شاعر استان می‌توان به «اشک فانوس»، «شب‌های بی‌ستاره»، «فصلی به رنگ عشق» و «در آستان جانان» اشاره کرد.

وی اولین قطعه شعر خود با موضوع دفاع مقدس را در سال ۶۱ در یک نشریه منتشر کرد که خیلی زود معروف شد، پس از آن سه مجموعه‌ شعری از آثار خود و دیگر شاعران استان را با این موضوع به چاپ رسانده است. کتاب جدید علیدوستی با عنوان «زیر باران زخم» همزمان با هفته دفاع مقدس در اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان رونمایی شد. گفت‌وگوی ایکنا را با این شاعر استان در خصوص شعر دفاع مقدس با هم می‌خوانیم.

همایون علیدوستی در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال و بختیاری، با اشاره به اینکه شعر دفاع مقدس زیرمجموعه‌ای از ادبیات پایداری به شمار می‌رود، اظهار کرد: این شعر با آغاز دفاع مقدس متولد شد و رشد یافت و در قالب‌ها و موضوعات گوناگون از جمله پرداختن به بُعد فرهنگى و یا ابعاد حماسی و عقيدتى و عاطفی آن تا به امروز پیش آمده است.

وی ادامه داد: این گونه شعری با ادبیات پایداری دیگر ملل آزادیخواه جهان پیوند یافته و جنبه مبارزه با ظلم و ستم و زیاده‌خواهی ابرقدرت‌ها نیز به خود گرفته است.

ویژگی‌های شعر دفاع مقدس

علیدوستی در تشریح ویژگی‌های شعر دفاع مقدس، گفت: درونمایه این شعر تنها جنبه حماسی ندارد بلکه حاوی پیام‌های انسانی نیز هست که جانمایه این پیام دعوت به آزادیخواهی و پیروی از مکتب سیدالشهدا(ع) است و یادآور مظلومیت آن حضرت است که تا آخرین قطره خون در برابر ظلم و ناجوانمردی دشمن ایستادگی و مقاومت کردند. لذا شعر دفاع مقدس با مفاهیم عاشورا گره خورده است و مضامینی نظیر بدرقه رزمندگان، توصیف شهادت، انتظار ظهور برای رهایی از ظلم و بیداد، بیان مظلومیت رزمندگان و شهدا، مظلومیت اهل‌بیت(ع) و ... از موضوعات مطرح شده در شعردفاع مقدس است.

این شاعر استان بیان کرد: شعر دفاع مقدس توجه ویژه‌ای به تعالی و ترویج مبانی دینی در جامعه اسلامی دارد و افراد را به خداخواهی و عدالت و دین‌محوری دعوت می‌کند.

علیدوستی با اشاره به قالب‌های شعری شعر دفاع مقدس، گفت: قصیده، غزل‌، مثنوی، رباعی، دوبیتی، چارپاره و قالب نو دیده می‌شود؛ از حیث وزن، این شعر تقریبا در همه وزن‌های شعری آمده است.

این مدرس دانشگاه در استان با بیان اینکه آرایه‌های ادبی در شعر دفاع مقدس پررنگ است، افزود: شاعر این گونه شعری از آرایه‌های شعری گوناگون نظیر استعاره، ایهام، تشخیص، متناقض‌نما و تشبیه و ... بهره می‌جوید. استفاده از ترکیب‌های بدیع، بهره‌گیری از مضامین قرآن و احادیث، افعال دعایی، ضرب‌المثل‌ها و تعبیرات عامیانه نیز در شعر دفاع مقدس مشهود است.

علیدوستی در بیان تفاوت شعر دفاع مقدس با آثار مشابه قبل از دوران دفاع مقدس، تصریح کرد: به‌عنوان نمونه، «آرش کمانگیر» یک مجموعه ادبی حماسی است اما بسیاری از ویژگی‌های شعر دفاع مقدس را ندارد، اشعار دفاع مقدس از حیث درونمایه، شکل، قالب، سبک، وزن و زبان دارای تنوع زیادی است.

شاعر و نویسنده با سابقه استان تاکید کرد: شعر دفاع مقدس آمیختگی عمیقی با اعتراض و انتقاد دارد که این امر برخاسته از آرمان‌خواهی و اندیشه الهی شاعران این گونه شعری است. شاعران متعهد علاوه بر پرداختن به جنگ تحمیلی، تلاش کرده‌اند که پیام دفاع مقدس را به دیگر ملل انتقال دهند که این امر منجر به تولید اشعار فرامرزی شد. این اشعار به توصیف تصاویری از جنایات استکبار جهانی در قبال ملت‌های مظلوم فلسطین‌، یمن، لبنان‌، عراق و افغانستان و... به مخاطب ارائه می‌دهد. حسن حسینی و قیصر امین‌پور از جمله این شاعران هستند که غالبا در قالب شعر سپید به این موضوعات پرداخته‌اند.

موضوعات پرتكرار در شعر دفاع مقدس

علیدوستی شهادت‌طلبی را یکی از پربسامدترین مضامین شعر دفاع مقدس دانست و ادامه داد: برخی آثار شعری علیرضا قزوه به خوبی به این موضوع اشاره دارد. مضامین عاطفی نیز یکی دیگر از جذابیت‌های شعر دفاع مقدس است که در اين راستا اشعاری خواندنی از به تصویر کشیدن بدرقه رزمندگان، لحظه شهادت، لحظه وداع، چشم‌انتظاری پدر و مادران و همسران رزمندگان، گمنامی شهدا و ... خلق شده است.

این کارشناس ادبی در استان با بیان اینکه عرفان ریشه‌ در تاریخ ادبیات فارسی دارد، افزود: در شعر دفاع مقدس عرفان با حماسه آمیخته شده است که این موضوع را در اشعار سلمان هراتی و احمد عزیزی می‌توان یافت.

وی دعوت رزمندگان به دیدار کربلا و تشبیه جبهه به کربلا را یکی دیگر از موضوعات پرتکرار شعر دفاع مقدس دانست و گفت: برای نمونه به این ابیات از مرحوم حسن حسینی اشاره می‌شود: می‌روم مادر که اینک کربلا می‌خواندم/ از دیار دور یار آشنا می‌خواندم، مهلت چون و چرایی نیست مادر الوداع/ زآنکه آن جانانه بی‌چون و چرا می‌خواندم، بانک هل من ناصر از کوی جماران می‌رسد/ در طریق عاشقی روح خدا می‌خواندم.

علیدوستی گفت: ابتکارات و خلق تصاویر نو و بدیع از دیگر ویژگی‌های شعر دفاع مقدس است که نمونه آن در این ابیات مشاهده می‌شود: مهمان ضیافت خطر هیچ نداشت/ هنگام که می‌رفت سفر هیچ نداشت، گمنام‌ترین شهید را آوردند/ جز پاره‌ای از عشق دگر هیچ نداشت.

این شاعر دفاع مقدس در خصوص آثار خود در این حوزه، تصریح کرد: در سرودن اشعار با مضامین دفاع مقدس تلاش کرده‌ام که همسو با جریان شعری کشور پیش بیایم که نخستین تجربه‌ام با موضوع دفاع مقدس یک قطعه ذوقافیتین با عنوان «راه نجات» بود که در سال ۶۱ در یک نشریه به چاپ رسید و با توجه به اینکه شعر دفاع مقدس هنوز به شکل امروز گسترده نشده بود، بسیار مورد اقبال عمومی قرار گرفت:

گاه پیکار است جانا چشم دل بیدار دار
از چه هستی درسکوت و خامشی دیوار وار

با صلابت خیز و بردار اندر این هنگام گام
تیر بر فرق عدو با غرش رگبار بار

ای بسیجی جان و سر جانانه با سرباز باز
تا که گردد روزگار خصم بد رفتار تار

باشبیخون تو ای رزمنده فیروز روز
لطف حق آرد برای دشمنان ادبار بار

در فکندی در ره ما گر چه ای صدام دام
لشکر اسلام را باشد کنون بسیار یار

با شهیدان وطن ای قاصد خوشگوی گوی
نیست ما را با سپاه کفر جز پیکار کار

لشکر حق این ندا بر حاکم بغداد داد
عاقبت گردی ایا تکریتی خونخوار خوار

شاهدا راه نجات از رهبر حقجوی جوی
ورنه خون بر حال خود از دیده خونبار بار

علیدوستی به برگزاری همایش‌های سالانه شعر دفاع مقدس در جای‌جای کشور اشاره و بیان کرد: توفیق داشتم در تمامی این همایش‌ها حضور یابم و آثاری را ارائه دهم و شعرخوانی داشته باشم، همچنین با همراهی شاعران کشور، در جبهه‌ها برای رزمندگان شعرخوانی داشتیم.

این مدرس دانشگاه به آثار خود در حوزه دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: امسال مجموعه اشعار بنده با موضوع دفاع مقدس جمع‌آوری شده و در کتابی با عنوان «زیر باران زخم» با همت بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس استان به چاپ رسید که در آیینی همزمان با هفته دفاع مقدس رونمایی شد. همچنین دو مجموعه شعری را با عنوان «یک سبد شقایق» و «سطری به رنگ عشق» حاوی اشعار شاعران استان با موضوع دفاع مقدس تدوین و منتشر کرده‌ام.