راهکارهای ارتقای رتبه علمی مجلات

باتوجه به رتبه‌بندی جدید وزارت علوم (الف، ب، ج، د) و ضرورت ارتقای مجلات و ضرورت نمایه شدن آن‌ها در وب‌سایت‌های جهانی، توجه به نکاتی جهت بالا رفتن کیفیت و اعتبار مجلات حائز اهمیت است.

نمایه‌شدن در پایگاه‌های استنادی داخلی و خارجی

نمایه شدن مجله در وب‌سایت‌های مختلف نشان‌دهنده اهمیت و اعتبار آن مجله است. در ادامه برخی از وب‌سایت‌های نمایه‌کننده معرفی می‌شود که ضرورت دارد مجلات در آن‌ها نمایه شوند. هرکدام از این وب سایت‌ها شرایط و ضوابط خود را جهت نمایه‌سازی دارند. نمایه کردن مجلات در برخی از آن‌ها سخت و گاهی طولانی است و در برخی از آن‌ها سخت نیست. برای اطلاع از چگونگی نمایه کردن هر کدام از این سایت‌ها باید وارد سایت شد و شرایط نمایه کردن هر کدام را مطالعه نمود و طبق دستور‌العمل آن اقدام کرد. در ادامه برخی از مهمترین وب‌سایت‌هایی که مجلات را نمایه می‌کنند‌ معرفی می‌شود:

- Web of Science (Arts & Humanities Citation Index /Social ScincesCitation Index / Scinces Citation‌ Index Expanded)‌
- Web of Science (Emergind Sources Citation Index)
- Doaj (Directory of Open Access Journals‌)
- Scopus وjcr و Google Scholarو proquest‌ و Ebsco و emrald‌ وelsevier

برخی پایگاه‌های معتبر تخصصی مانند: Cabi و Math Science و Chemical Abstract و Agricoloa و غیره.

عضویت در شبکه‌های اجتماعی مانند Research Gate و Linkedln و Academia.

نمایه شدن در وب سایت‌های ایرانی مانند: مگ ایران، نورمگز، پرتال علوم انسانی، سیویلیکا، مرکز منطقه‌ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC و دریافتImpact Factor یا چارک Q و غیره.

هر مجله‌ای که در هر یک از این نمایه‌ها قرار گرفت، باید لینک آن در سایت مجله قرار بگیرد تا با کلیک بر روی آن، مستقیماً صفحه مجله در وب‌سایت مورد نظر رویت شود.

علاوه بر نمایه شدن در وب‌سایت‌های جهانی، نکات مهم دیگری نیز وجود دارد که رعایت آن‌ها سبب ارتقاء مجله می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود:

نشریه باید وب‌سایت مخصوص به خود داشته باشد و حتماً عنوان نشریه به زبان فارسی و انگلیسی در آن درج شود. باید مشخصات کامل نویسنده مقالات و وابستگی سازمانی آنها به طور دقیق در مقالات ذکر شود همچنین مقالات باید یک رویه یکسانی در چکیده (مثلا شامل بیان مسئله، روش تحقیق و جمع آوری مطالب، نتایج) و تعداد کلمات چکیده (مثلا 3 تا 7 کلمه) و به طور کلی در ساختار مقالات (مقدمه، مواد وروش، ارجاع درون متنی، نتیجه گیری، منابع) داشته باشند. مقالات منتشر شده باید عنوان و چکیده و منابع به دو زبان فارسی و انگلیسی داشته باشند. البته برخی مجلات منابع انگلیسی هر مقاله را تنها در سایت و صفحه اختصاصی مقاله و نه در پی دی اف منتشر می‌کنند.

حتماً باید مقالات با موضوع نشریه مرتبط باشد و از انتشار مقالات غیر مرتبط پرهیز شود. نباید درصد نویسندگان تکراری یک نشریه در سال بیش از 10 درصد شود. همچنین نویسندگان نیز باید تنوع جغرافیایی داشته باشند، نباید مقالات منتشر شده به یک یا چند موسسه و دانشگاه منحصر شود.

باید فرم تعهد نویسندگان و فرم تعارض منافع در سایت نشریه قرار گیرد و نویسندگان آنها را تکمیل و به هنگام ارسال مقاله به نشریه ارسال کنند.

باید قوانین و مقررات مربوط به اخلاق نشر در سایت نشریه درج شود و نشریه باید مجوز دسترسی(کپی رایت) CC را داشته باشد و باید در سایت نشریه تعهدنامه مبنی بر رعایت و عضویت در COPE درج شود.

برخی خطاهای نشریه مانند خطای در داوری، پذیرش مقالات، اخطار لغو، نبود تاییده نویسنده مسئول، چاپ مجدد مقاله منتشرشده، تقلب و هرگونه تخلف علمی و انتشار بیش از 30 درصد مقالات از اعضای گروه دبیران و سردبیر نشریه سبب خروج نشریه از ارزیابی وزارت علوم می‌شود. اکیداً توصیه می‌شود از این اشتباهات خودداری شود.

مقالات باید نوآوری داشته باشند و موضوعات آن به روز و کاربردی باشد و برای جامعه علمی اثربخشی داشته باشد. موضوعات مقالات بر اساس نیازهای علمی یا جامعه باشد. باید مشخصات کامل نشریه در صفحه اول هر مقاله به همراه تاریخ دریافت و پذیرش مقاله ذکر شود زمان شروع انتشار مجله با ذکر سال و ماه و توالی نشریه در سایت درج شود. قرار دادن فهرست مقالات هر شماره و آرشیو مجله به همراه قابلیت خروجیPDF و Xml برای هر مقاله مفید و ضروری است.

انتشار به موقع و نداشتن تأخیر یکی از موارد مهم در ارتقاء مجلات است و باید اطلاعات مجله (عنوان مجله، اهداف مجله و چشم انداز آن ، ترکیب اعضای گروه دبیران، وابستگی سازمانی و تخصص آن ها، آدرس نشریه، و تلفن تماس آن ها، نمایه و غیره) به روز باشد در صورتی که صاحب امتیاز مجله انجمن باشد یا اینکه مجله با همکاری انجمن علمی منتشر شود، دارای امتیاز است و باید در سایت مجله ذکر شود. در صورتی که سردبیر مجله استادتمام یا دانشیار باشد یا اعضای هیئت تحریریه از افراد شاخص علمی کشورهای مختلف باشد، برای مجله امتیاز دارد.

یکی دیگر از مسائل مهم برای مجلات درج شناسگر دیجیتال مقاله(DOI) است یا درج شناسگر دیجیتال(DOR) است که نشریه باید برای آن اقدامات لازم را انجام دهد. نشریه باید نوع مقالات قابل انتشار را مشخص کند(مثلا اینگونه نوشته شود: در این نشریه مقالات پژوهشی پذیرفته می‌شود و از پذیرش مقالات ترجمه و مقالات فاقد نوآوری معذوریم). علاوه بر این، اهداف و حوزه موضوعی مجله به طور دقیق مشخص شود. نشریه باید راهنمای نویسندگان داشته باشد و در آن به راهنمای تهیه و تنظیم مقالات اشاره کند. همچنین شیوه مأخذ‌نویسی از منظر مجله باید به طور دقیق ‌مشخص شود (APA؛ HARVARD؛ VANCOUVER) نشریه باید وضعیت دسترسی به تمام مقالات (دسترسی باز یا حق اشتراکی ) را مشخص کند.

نشریه باید در وب سایت خود جزئیات تماس با نشریه(آدرس پستی، آدرس وبگاه، آدرس الکترونیکی، تلفن، نمابر) را اعلام کند. نام و آرم ناشر، نام صاحب امتیاز و شاپا باید در نشریه بیاید. حتما خلاصه آماری (تعداد استنادات، دوره، شماره، H-indexشمار بازدید، شمار دانلود و ...) در سایت نشریه بیاید. باید لینک ثبت نام در سامانه و راهنمای ثبت نام در سایت وجود داشته باشد.

درباره روند پذیرش و داوری مقالات نیز نکاتی وجود دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد.

از زمان ارسال مقاله تا بررسی اولیه بیش از 10 روز طول نکشد و از زمان ارسال تا پذیرش نهایی(به همراه اصلاحات و تایید داورها و غیره) بیش از 6 ماه طول نکشد، چراکه تأخیر در پاسخگویی اولیه و تأخیر در پاسخ نهایی سبب کسر امتیاز از مجله می‌شود و نویسندگان نسبت به ارسال مقاله به مجلاتی که با تاخیر جواب می‌دهند، دلسرد می‌شوند. فرایند داوری باید به صورت الکترونیکی باشد و مقاله پس از اتمام داوری در سامانه مجله قرار گیرد. و حداقل دو داور مقاله را بررسی و داوری کنند و به یک داور اکتفا نشود.درج نام داوران در وب‌سایت به صورت سالانه باشد و نام داوران هر سال در مجله درج شود. مراحل داوری در وب سایت مجله درج شود(مثلا دریافت مقاله، ارجاع به سردبیر، ارسال به داوری و ...) داورها باید به لحاظ جغرافیایی و سازمانی متنوع باشند و نباید از یک دانشگاه و یک محدوده جغرافیایی انتخاب شوند. همچنین باید در وب سایت درج شود که مدت زمان بررسی اولیه یا داوری چه مقدار است (مثلا بررسی اولیه 7 روز و داوری 60 روز). درصد مقالات پذیرش شده در سایت باید ذکر شود (مثلا 20 درصد از کل مقالات ارسالی). مقاله‌ای که پذیرفته شد، حتماً باید در صف انتشار قرار گیرد و در سایت مجله قابل رویت باشد.

حتماً از نرم‌افزار‌های مشابهت‌یاب استفاده شود. در صورت وجود مقالات تکراری یا با مشابهت بالا، امتیاز از مجلات کسر می‌شود. سرعت عمل در پاسخگویی سبب ارتقا مجله و کسب امتیاز در فرایند ارزیابی می‌شود. برخی از موارد ذکر شده مانند درج اسامی داورها، درج روند داوری و غیره در وب سایت برخی مجلات وجود دارد که می‌توان برای درج این موارد از آن ها الگو گرفت.

یادداشتی از سیدمجید نبوی