«المیزان»؛ تفسیری ادبی و اجتماعی با مطالبی فلسفی
به انگیزه سالروز درگذشت سید محمّدحسین طباطبایی، معروف به علامه که در سال 1281 در شادآباد تبریز متولد و در 24 آبان ماه سال 1360 دعوت حق را لبیک گفته است، یادداشتی از سوی زهرا حاج‌کاظمی، پژوهشگر علون قرآن و حدیث تنظیم شده است که در ادامه می‌خوانید.
«سید محمّدحسین طباطبایی، معروف به«علامه» در سال 1281 هجری شمسی در شادآباد تبریز متولد و یکی از مفسران اهل شیعه شناخته می‌شود. در دوران کودکی علاقه بسیار به فراگیری علوم ادبی و دینی داشت به طوری که توانست کتب ادبی سختی چون کتاب سعدی و بوستان را در همان سنین فرا گیرد. علامه طباطبایی به فراگیری علوم دینی نیز بسیار علاقمند بود و برای رسیدن به اهداف خود تحصیل در مدرسه طالبیه تبریز را آغاز کرد. پس از چندی به حوزه نجف رفت و به تحصیل علوم دینی و کمالات اخلاقی مشغول شد. در ادبیات عرب، اصول، کلام، فلسفه، ریاضی، اخلاق اسلامی، ستاره‌شناسی و علم حدیث تبحر پیدا کرد. (داداش‌زاده،1390،ص1122).
شهرت این عالم وارسته را می توان در تفسیر ارزشمند «المیزان فی تفسیر القرآن کریم» دانست. نگارش این کتاب به مدت 17 سال طول کشیده است. این کتاب توسط مؤلف به زبان عربی به رشتۀ تحریر درآمد، اما بعدها این کتاب توسط مترجمان به زبان‌های فارسی، انگلیسی و... ترجمه شد. البته ایشان دارای تالیفات دیگری چون بدایه‌الحکمه، نهایة‌الحکمه و ... نیز هست. همچنین یکی دیگر از آثار علامه مباحثات وی با پروفسور کربن استاد دانشگاه و اسلام‌شناس غربی است، این مباحثات به مدت 20 سال ادامه داشت که نتایج آن به چهار زبان فارسی، عربی، فرانسه و انگلیسی منتشر شده است.
روش این مفسر در نگارش تفسیر«المیزان» به شیوه تفسیر قرآن به قرآن است. یعنی آیات قرآن کریم به کمک یا به وسیله آیات دیگری توضیح داده شده و مقصود آن بیان شده است. این عالم بزرگ جهان اسلام ابتدا آیات قرآن کریم را بیان کرده و پس از بیان آیات به تحلیل محتوایی، روایی، ادبی آن پرداخته و نظر خودشان را نیز بیان کرده است. البته نظرات برخی از مفسران دیگری چون طبری، ابن‌عباس و... را نیز می‌توان مشاهده کرد.
همچنین این تفسیر، تفسیری ادبی و اجتماعی و غالبا رنگی فلسفی دارد. یکی از جمله آیات مشکله ای که این مفسر به بررسی آن پرداخته است می توان به آیه شریفه تطهیر که همان 33 از سوره احزاب است اشاره کرد. این مفسر به نام معتقد است که «أَهْلَ الْبَيْتِ» در این آیه، همسران پیامبر نیست. و این روایات در ذیل این شأن نزول آن، فقط در مورد این پنج نفر یعنی پبامبر، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین آمده است. ایشان سپس در ادامه بحث خود، به این مطلب استدلال می کند که روایات بسیاری وجود دارد که این قسمت از آیه«إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» در واقع جدا از آیه نازل شده است و در بین این آیات بعداً گنجانده شده است.[1]
علامه در ادامه تصریح می‌کند که اگر کسی اشکال کند که این روایات، باید به خاطر ناسازگاری با نصِّ صریح قرآن کریم کنار گذاشته شود این سخن با سیاق آیات مخالفت دارد که آیات در این چند مجموعه و یا آیات بعد متوجّه همسران پیامبر بود؛ زیرا آیه مورد بحث به دنبال آیاتی قرار دارد که خطاب درآنان همه همسران پیامبر بود و آیه مورد بحث به تنهایی و در یک واقعه جداگانه نازل شده است و حتّی در بین این 70 روایت یک روایت هم وجود ندارد که بگوید آیه شریفه به دنبال آیات مربوط به همسران پیامبر نازل شده است پس آیه مورد بحث، نمی‌تواند مربوط به همسران پیامبر باشد.
از دیگر آیات مشکله که این بزرگوار به بررسی آن پرداخته است. حروف مقطعه قرآن کریم است. این عالم وارسته معتقد است حروف مقطّعه رمزواشاراتی می‌دانند که جز اَهل‌بیت عَلیهِمُ السّلام کسی آن را نمی‌داند. بنابراین خداوند متعال ازگفتن این حروف در قرآن قصد و هدفی خاصی داشته است که هنوز هم با گذشت زمان و مطالعه درمورد این حروف کسی نتوانسته به اهداف این حروف در قرآن پی ببرد. علامه تلاش‌ها و مجاهدت‌های بسیاری در حوزه علوم دینی انجام داده و آثار بسیار ارزشمندی از خود به یادگار گذارده‌است. آیت‌الله طباطبایی در 24 آبان ماه سال 1360 شمسی مقارن محرم سال 1402 هجری قمری دعوت حق را لبیک گفته و به دیار حق شتافت و در بارگاه ملکوتی حضرت فاطمه‌معصومه(س) به خاک سپرده شد.
- طباطبایی، سیّد محمّدحسین، ج16، صص-311-310)»
زهرا حاج‌کاظمی، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث
انتهای پیام
