حج؛ کرونا و ضربه‌ بر اقتصاد غیرنفتی عربستان

به گزارش ایکنا؛ بخش جهانگردی مذهبی عربستان سالانه بیش از ۸۵ میلیارد ریال برای اقتصاد سعودی درآمد دارد زیرا عربستان هر ساله پذیرای حدود دو میلیون حاجی است و این وضعیت در ایجاد دست‌کم یکصد هزار فرصت شغلی نیز مؤثر است. اکنون حج پس از نفت منبع دوم درآمد اقتصادی سعودی را تشکیل می‌دهد و باید در نظر داشت که مسئولان سعودی به دلیل کاهش بهای نفت درصدد هستند در ساختار و تشکیلات مربوط به حج بازنگری کنند زیرا کاهش قیمت نفت بر بودجه این کشور که به میزان زیادی متکی به نفت است، تأثیر منفی گذاشته است.

عربستان سال 2019 پس از سال‌ها درهای خود را به سوی گردشگران بین‌المللی باز کرده بود و با توسعه منطقه گردشگری دریای سرخ و سرمایه‌گذاری هنگفت در این صنعت قصد داشت بخشی از وابستگی اقتصادی خود را به درآمدهای نفتی کاهش دهد اما گردشگری نیز از صنایعی بود که در این کشور بر اثر بحران جهانی شیوع ویروس کرونا آسیب بزرگی دید.

امسال اما برای دومین سال متوالی و به دلیل شیوع کرونا مقامات عربستان تشرف به حج را به شهروندان و افراد مقیم این کشور آن هم به تعداد 60 هزار نفر محدود کردند.

با وجود اینکه بسیاری از کشورها چند ماهی است که واکسیناسیون کرونا را برای شهروندان خود آغاز کرده‌اند؛ اما عربستان سعودی به بهانه حفظ سلامت حجاج و پیشگیری از شیوع کرونا در بین آنها، اجازه تشرف حجاج خارجی را نداد.

وزارت حج عربستان سعودی می‌گوید که همه 60 هزار حاجی امسال بین 18 تا 65 سال سن دارند و دو دوز واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند و اولویت در پذیرش متقاضیان هم با کسانی بوده است که تاکنون به حج مشرف نشده‌اند.

سال گذشته نیز با شیوع تازه کرونا در جهان شمار حجاج به حدود 10 هزار نفر از افراد داخل عربستان محدود شد، در حالی که در سال قبل از آن یعنی 2019 تعداد حجاج که از اقصی نقاط جهان در مراسم حج حضور داشتند، به بالغ بر 2.5 میلیون نفر می‌رسید.

خسارات پیش‌بینی شده

در برابر تصمیم جدید عربستان سعودی مبنی بر محدود کردن حج به شهروندان و ساکنان این کشور، شرکت‌های جهانگردی سعودی پیش‌بینی می‌کنند، مبلغ خسارات وارده از این تصمیم به میلیون‌ها دلار برسد، خصوصاً اینکه درآمد حج و عمره سالانه برای عربستان به حدود 12 میلیارد دلار می‌رسید.

آیین‌های حج در گذشته به دلیل بروز بیماری نزدیک به 40 بار لغو شده است که آخرین بار آن مربوط به سال 1831 و به دلیل شیوع همه‌گیری بود؛ اما هرگز در دوران حکومت معاصر عربستان یعنی از سال 1932 تاکنون لغو نشده بود.

محدود شدن حج به شهروندان و افراد مقیم عربستان، اجرای طرح اصلاحی محمد بن سلمان، ولی‌عهد این کشور در چارچوب چشم‌انداز 2030 را نیز ضعیف می‌کند که شامل ارتقای سطح گردشگری دینی در این کشور است و میلیاردها دلار درآمد دارد.

هدف از چشم‌انداز 2030 کاهش وابستگی عربستان سعودی به نفت است، اما ضررهای ناشی از ادامه همه‌گیری کرونا فشار بر اقتصاد عربستان را افزایش می‌دهد، به خصوص که از قبل هم تحت تأثیر شوک‌های ناشی از سقوط قیمت نفت و شیوع همه‌گیری کرونا قرار گرفته است.

عربستان سعودی امیدوار است که تا سال 2030 میزبان شش میلیون حاجی و 30 میلیون عمره‌گزار در سال باشد و پیش‌بینی می‌شد که درآمد آن با تحقق اهداف چشم‌انداز، بالغ بر 50 میلیارد ریال سعودی باشد.

لغو پذیرش زائران خارجی، عربستان سعودی را از درآمد هنگفتی محروم خواهد کرد؛ زیرا متوسط ​​هزینه یک زائر از داخل عربستان سعودی 7000 ریال سعودی (1866 دلار) است، در حالی که هزینه کل حج برای هر زائر خارجی به طور متوسط بین 4 تا 5 هزار دلار است.

عربستان سعودی با محدود کردن حج به زائران داخل این کشور، درآمد حاصل از صدور ویزا برای حجاج خارجی را که بین 300 تا 500 ریال سعودی (80-135 دلار) است،  از دست می‌دهد.

مطالعه انجام شده توسط مرکز مشاوره‌های اقتصادی و اداری موسوم به «السجینی» نشان داد که 40 درصد از هزینه‌های حجاج به اسکان اختصاص می‌یابد که خودش شامل چندین بخش و سطوح مختلف است، در حالی که 31 درصد به حمل و نقل اختصاص دارد.

در مورد هدایا درصد هزینه‌های آن 14 درصد از کل هزینه و پس از آن غذا با 10 درصد است  در حالی که بقیه هزینه‌های دیگر که 5 درصد کل را نشان می‌دهد، در انتهای لیست قرار دارند.

حجاج خارج از کشور همچنین به رونق بخش‌های متعددی کمک می‌کنند که از جمله آن تجارت گوشت (ذبح قربانی)، حمل و نقل، رستوران‌ها و سایر زمینه‌هایی است که درآمد زیادی برای این کشور ایجاد می‌کنند. حجاج خارجی همچنین به افزایش تقاضای ریال عربستان در کشورهای مختلف کمک می‌کنند، چیزی که عربستان سعودی امسال از دست داده است.

بر اساس برآوردهای غیررسمی غیبت حجاج خارجی همچنین باعث از دست رفتن 200 هزار شغل می‌شود که شامل بخش خدمات مانند همراهی با زائران، حفاظت از کاروان‌ها، رانندگی وسایل نقلیه و کارهای دیگر مربوط به نظافت و همچنین حمل و نقل، پذیرایی، غذا،  تجارت و بازاریابی بخش‌هاست.

به گفته محمد سعد القرشی، عضو کمیته حج در اتاق صنعت و تجارت مکه مکرمه، بازده مالی 300 شرکت حمل و نقل در داخل مکه که فقط در حوزه حمل و نقل زائران کار می‌کنند، در موسم حج 2019، یعنی قبل از شیوع همه‌گیری کرونا، 900 میلیون ریال (معادل 240 میلیون دلار) بوده است.

اقتصاد محلی در شهرهای مکه مکرمه و مدینه منوره به طور خاص از محدودیت حج ضربه می‌خورند، چرا که طبق اعلام اتاق بازرگانی محلی، حدود 25-30 درصد از اقتصاد بخش خصوصی مکه حول محور حج می‌چرخد.

در همین حال روزنامه آمریکایی «وال استریت ژورنال» هم قبلاً تأیید کرد که موسم حج که هر ساله برگزار می‌شود و به مدت 5 روز ادامه دارد و شروع آن امسال مصادف با پایان ژوئیه است، خود سرچشمه اعتبار سیاسی و دینی برای عربستان سعودی شمرده می‌شود، علاوه بر اینکه در نتیجه آن این کشور سالانه حدود هشت میلیارد دلار درآمد کسب می‌کند.

اثرات اقتصادی لغو پذیرش زائران خارجی به سایر کشورهایی هم که دفاتر گردشگری آنها از سفرهای حجاج بهره‌مند شده‌اند، تسری می‌یابد. در مصر، احمد البکری، عضو اتحادیه اتاق‌های گردشگری مصر و صاحب یک شرکت گردشگری که در حج و عمره فعالیت می‌کند، معتقد است که این تصمیم سعودی برای حفظ جان انسان‌ها گرفته شده است؛ اما همزمان شرکت‌های جهانگردی به دلیل قطع کامل کار این بخش از زمان پدید آمدن بیماری کرونا آخرین نفس‌های خود را می‌کشند.

البکری در گفت‌وگو با پایگاه خبری مصراوی گفت: خسارات بسیار زیاد و متفاوت است و انتظار می‌رود به 400 میلیون پوند (6.2 میلیون دلار) برسد که البته این وضعیت در حال حاضر در بیشتر کشورهای اسلامی که شهروندانشان به حج مشرف می‌شدند، وجود دارد.

تدابیر عربستان برای جبران خسارات

عربستان سعودی با هدف کمک به مشاغل و شرکت‌های عامل در بخش حج و عمره تدابیری را اتخاذ کرده است تا از اثرات مالی و اقتصادی ناشی از ویروس کرونا بکاهد. از جمله این اقدامات معاف شدن اماکن اقامتی از پرداخت سالانه مجوز فعالیت‌های تجاری به مدت یک سال در مکه و مدینه، به تعویق انداختن پرداخت هزینه‌های تمدید اقامت کارگران خارجی شاغل در بخش حج و عمره و تمدید مجوزهای حمل و نقل در این بخش بوده است.

افزایش سه برابری مالیات 

عربستان همچنین برای جبران خسارات اقتصادی کرونا مالیات بر ارزش افزوده را سه برابر کرد. خبرگزاری رسمی عربستان سعودی سال گذشته در این باره گزارش داده بود که مالیات بر ارزش افزوده از ۵ درصد به ۱۵ درصد افزایش می‌یابد و همچنین کمک‌هزینه معیشتی به شهروندان نیز قطع می‌شود.

کمک‌هزینه معیشتی مبلغ هزار ریال عربستان(معال ۲۶۷ دلار) است که از 2019 و در پی افزایش قیمت‌ها به دلیل وضع مالیات بر ارزش افزوده بر کالاها و خدمات و همچنین افزایش قیمت بنزین برای کمک به کارمندان دولت پرداخت می‌شد.

نکته قابل ملاحظه اینکه چند ماه پیش وزارت دارایی عربستان اعلام کرد که کسری بودجه این کشور به ۹۸ میلیارد دلار رسیده که در تاریخ عربستان بی‌سابقه است.

گزارش از الهام مؤذنی