حکایت تلخ بی‌تدبیری، بی‌برنامگی و اسراف در منابع «آبی»/ آب را دریابیم
سیل می‌آید اما آب نیست؛ خوزستان و سیستان و بلوچستان از تب بی‌آبی می‌سوزند ولی در شمال تهران هزاران لیتر آب صرف خوش‌گذرانی می‌شود! وقوع سیل پس از چند سال خشکسالی شدید نه‌تنها فقر آبی کشور را جبران نکرده بلکه در نبود مدیریت صحیح، سیلاب‌های ویرانگر خسارت‌های مالی و جانی فراوان برجا گذاشته است.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ در شرایطی که مردم کشورمان با افزایش بی‌سابقه دما و کرونا ویروس و مشکلات معیشتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، بحران قطعی آب نیز به مشکلات آنان اضافه شده است. در استان‌هایی نظیر خوزستان و سیستان و بلوچستان قطعی آب تبدیل به بدیهیات روزمره زندگی مردم شده و اهالی این مناطق برای تأمین آب آشامیدنی خود دست به دامان هوتگ‌ها (همان گودال‌هایی که آب باران در آن جمع می‌شود) شده‌اند؛ این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که عده‌ای در کلان‌شهرها هزاران لیتر از آب آشامیدنی را صرف پر کردن استخرهای شخصی خود می‌کنند!
براساس تحقیقی که شرکت آب منطقه‌ای تهران انجام داده، ١٠ درصد تهرانی‌ها استخرهای شخصی‌شان را با آب آشامیدنی پر می‌کنند؛ هرچند که برخی استفاده از آب شرب برای آبیاری باغ‌ها و پر کردن استخرها را رد می‌کنند اما مدیرعامل آب منطقه‌ای می‌گوید ١٠ درصد مشترکان تهرانی عمدتاً در مناطق ١، ٢ و ٣ از آب لوله‌کشی برای مصارف غیرضروری چون استخر و ... استفاده می‌کنند.
از سوی دیگر براساس آخرین آماری که شرکت مدیریت منابع آب ایران منتشر کرد تا اول خردادماه ۱۴۰۰، میزان بارندگی‌هایی که اتفاق افتاده ۳۶ درصد کمتر از میانگین ۵۲ ساله بود که بدترین وضعیت را حوضه آبخیز بخش شرقی دارد که در تقسیم‌بندی وزارت نیرو به آن مرز شرقی می‌گویند و بهترین وضعیت را حوضه آبریز دریاچه ارومیه دارد که میزان ریزش‌های آسمانی آن فقط هفت درصد کمتر از میانگین بلندمدت است، اما در حوضه شرقی ۵۵ درصد میزان ریزش‌های آسمانی کمتر از میانگین بلندمدت بود که بدترین وضعیت کشور اکنون در آن منطقه است که استان سیستان و بلوچستان در این حوضه قرار می‌گیرد.
خشکسالی بی‌سابقه در کشور
در همین زمینه احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با ایکنا ضمن ارائه آمار دقیق بارش سالیانه کشور اظهار کرد: براساس آخرین آمار سازمان هواشناسی، در ابتدای ماه جاری 1.3 میلی‌متر بارندگی داشتیم که در مقایسه با میانگین 2.5 میلی‌متری سالهای گذشته با افت 50 درصدی بارش‌ها نسبت به سالهای گذشته مواجه شدیم. از ابتدای سال آبی یعنی از اول مهر سال 99 تا انتهای 22 تیرماه سال جاری به‌طور متوسط 131 میلی‌متر در پهنه کشور بارندگی داشتیم، این عدد در سالهای قبل به‌طور نرمال 226 میلی‌متر بود. مقایسه این آمارها نشان از خشکسالی بی‌سابقه در کشور دارد.
وظیفه افزود: بارندگی امسال نسبت به متوسط بلندمدت بارندگی هر منطقه متفاوت است؛ اساساً بارندگی‌ها در حدود 80 تا 90 درصد مناطق کشور رخ می‌دهد اما با توجه به آمار ذکر شده و کاهش 42 درصدی بارندگی در سطح کشور، اکثر مناطق در محدوده خشکسالی خیلی شدید قرار می‌گیرند.
وی در ادامه ضمن ارائه تعریف علمی خشکسالی گفت: وقتی بارندگی کمتر از مقدار متوسط باشد، می‌گویند خشکسالی اتفاق افتاده است. هر چقدر این تفاوت زیادتر باشد، درجه خشکسالی متفاوت می‌شود. اگر در منطقه‌ای متوسط بارندگی 500 میلی‌متر در سال باشد با بارش 90 میلی‌متر در سال؛ می‌گوییم خشکسالی نرمال یا اصطلاحاً خشکسالی هواشناسی اتفاق افتاده است.
بیشتر بخوانید:
رئیس مرکز ملی خشکسالی اظهار کرد: تا زمانی که مقدار بارش‌ها از بارش نرمال در هر دوره (از یک هفته تا 10 روز یا چند ماه و سال) کمتر باشد، برای آن دوره خشکسالی حادث شده است؛ مثلاً برای آبیاری محصولات کشاورزی در دوره مشخص یک ماهه، اگر میزان بارش کمتر از حد نرمال سالهای گذشته باشد باید آبیاری به روش دستی انجام شود البته شاید هم نیازی به آبیاری نباشد اما از منظر هواشناسی در این دوره خشکسالی اتفاق افتاده است ولی اگر مدت این دوره از یک ماه بیشتر شود و محصولات کشاورزی نیز از این محل آسیب ببینند، می‌گوییم وارد خشکسالی کشاورزی شده‌ایم.
تأثیرات خشکسالی در معیشت خانواده
وی با تأکید بر اینکه اگر این چرخه ادامه یابد و در آب‌های سطحی نیز اثر بگذارد، وارد خشکسالی هیدرولوژیکی می‌شویم، تصریح کرد: خشکسالی هیدرولوژیکی اثر زیادی در معیشت خانواده‌های روستایی که مشغول کشاورزی و دامداری هستند می‌گذارد و عوارض اقتصادی و اجتماعی به همراه دارد که نمونه آن مهاجرت و خالی شدن از سکنه در برخی مناطق است.
وظیفه در ادامه با بیان این مطلب که خشکسالی اثرات مخربی بر چرخه اقتصاد هر کشور دارد، افزود: امروزه در شرایطی قرار گرفتیم که خشکسالی اتفاق افتاده است، البته این اوضاع فقط مخصوص کشورمان نیست بلکه در تمام خاورمیانه این اتفاق رخ داده است. بارندگی‌ها به‌شدت کاهش یافته و دامداران و کشاورزان و تولیدکنندگان برق تحت تأثیر قرار گرفتند و با مشکلاتی جدی در زمینه تولید مواجه شدند.
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در ادامه به ایکنا گفت: میزان بارندگی‌ها در سال گذشته کمتر از حد نرمال قرار گرفت و همین امر کشور را در بحران فرو برد. در امارات و عربستان نیز مانند ایران خشکسالی وجود دارد و این دو کشور بارندگی‌هایی کمتر از حد نرمال تجربه می‌کنند اما آیا اثر خشکسالی برای آن‌ها هم مانند کشور ماست؟ این کشورها چون کشاورزی ندارند و عمده مصرف شرب خود را از طریق شیرین‌سازی آب دریا تأمین می‌کنند و دامداری ندارند و اکثر نیازهای خوراکی خود را از طریق واردات تأمین می‌کنند قطعاً شرایط بهتری نسبت به ما دارند لذا خشکسالی و کم‌بارشی در کشورهای مختلف با توجه به نیاز آبی آن منطقه اثرات متفاوتی دارد.
وی افزود: اگر در دهه 60 و یا 70 وارد خشکسالی می‌شدیم با اثراتی که در دهه حاضر دارد بسیار متفاوت بود. به واسطه توسعه‌ای که در کشاورزی وجود داشته به سبب اهمیت تأمین غذا و با توجه به شرایطی که کشور در شرایط شدید تحریمی به سر می‌برد، سیاست بر این بوده که کشاورزی به هر هزینه‌ای توسعه یابد. در دهه‌های گذشته مصرف و نیاز آبی کشور مانند امروز نبود از طرف دیگر سطح آب‌های زیرزمینی مانند امروز خیلی افت نکرده بود و اگر در گذشته بارندگی وجود نداشت، چاه‌ها آب مورد نیاز مزارع و باغات را تأمین می‌کرد، اما امروز در شرایطی وارد خشکسالی شدیم که از یک طرف سطح آب‌های زیرزمینی بسیار افت کرده و از طرف دیگر کیفیت آب‌ها بسیار کاهش یافته است.
وی افزود: در دهه‌های گذشته بخشی از آب مورد نیاز جمعیت عظیم کلان شهرهای تهران، کرج و اصفهان از سفره‌های زیرزمینی تأمین شده و متأسفانه دیگر منابع سطحی پاسخگوی تأمین نیاز آب شرب روزانه این شهرها نیست و این منابع روزبه‌روز نابود می‌شود که فرونشست زمین نیز مصداق بارز عوارض این نابودی است.
بروز ورشکستگی آبی
وظیفه در پاسخ به سؤال ایکنا که «آیا این خشکسالی‌ها تداوم پیدا می‌کند؟» گفت: قطعاً این خشکسالی‌ها تداوم می‌یابد. نیاز آبی در کلان‌شهرهای ایران افزایش پیدا کرده و همین امر بیلان آبی منطقه را برهم زده است. از طرفی جمعیتی که در این مناطق ساکن شدند بودجه آب را برهم زدند و سبب بروز ورشکستگی آبی شدند.
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی افزود: هر جا آب هست آبادانی هم است و اگر آبی نباشد آبادانی هم شکل نمی‌گیرد؛ همانطور که مشاهده می‌کنید در مناطق کویری ایران مساحت بسیار زیادی لم‌یزرع و خالی از سکنه هست که دلیل آن نبود آب است. اگر آب در کویر مرکزی ایران وجود داشت جمعیتی زیادی که در زاگرس ساکن هستند به آن منطقه مهاجرت می‌کردند.
وظیفه افزود: خشکسالی همچنین سبب بروز درگیری و حوادث ناخوشایند بین استان‌ها و حوزه‌های آبی می‌شود. وقتی خشکسالی تناوب پیدا کند، تعداد زیادی از استان‌ها درگیر تنش آبی می‌شوند و مسائل اجتماعی خاص خود را خلق می‌کند.
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی گفت: باید اشکالاتی که سبب بروز بحران آب در کشور شد را پیدا کنیم و در شهرهای ساحلی با شیرین‌سازی آب دریا مصارف شرب آن مناطق را تأمین کنیم؛ همان کاری که کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس انجام می‌دهند. با توجه به تغییرات اقلیمی که در جهان اتفاق خواهد افتاد تا 20 سال آینده همین منابع آبی که در اختیار داریم نیز از بین خواهد رفت.
وی افزود: مقوله تأمین آب تا حد زیادی به مسائل اقتصادی وابسته است برای مثال آبی که از سطح صفر تراز دریاهای آزاد وجود دارد را می‌خواهیم به فلات مرکزی که حدوداً چند هزار متر از سطح دریا بالاتر است منتقل کنیم؛ همین موضوع هزینه‌های نجومی بر دوش کشور خواهد گذاشت.
انتقال آب از دریا
وظیفه ادامه داد: طرح انتقال آب از دریا راهکاری نیست که بتوان از آن صرف‌نظر کرد و در شهرهایی مانند بوشهر و بندرعباس و اهواز و شهرهایی که در تراز پایین سطح آب‌های آزاد قرار دارند می‌تواند قابل توجیه باشد ولی برای کشاورزی قطعاً نمی‌توان از آب شیرین‌سازی شده استفاده کرد و برای بخش کشاورزی باید از تکنولوژی روز پیشرفته استفاده کرد.
تغییر الگوی کشت
وظیفه درباره راهکار عبور از بحران خشکسالی به ایکنا گفت: برای عبور از این بحران باید در مدیریت مصرف تجدیدنظر کرد و در بخش کشاورزی تغییر الگوی کشت لحاظ شود. به سمت روش‌های نوین مزرعه‌داری و کشت‌های نوین حرکت کنیم و در مناطق ساحلی مانند سواحل مکران طرح توسعه جمعیتی انجام دهیم.
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در پایان به ایکنا گفت: برای آینده آبی کشور باید فکر اساسی کرد و طرح‌های توسعه‌ای کشور باید براساس میزان آب قابل دسترس طراحی و اجرا شود؛ چراکه در نهایت بدون توجه به پتانسیل منطقه هر طرح می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد.
به گزارش ایکنا؛ با توجه به صحبت‌های رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی می‌توان ریشه بسیاری از مشکلات آبی کشور را بی‌تدبیری مسئولان و تبعیض در فرآیند دسترسی به منابع آبی کشور دانست. در شرایطی که اکثر مناطق کشور با بحران کم‌آبی روبرو هستند، عدم مدیریت منابع آب و بی‌عدالتی در این حوزه به مشکلات مردم اضافه خواهد کرد.
این بی‌تدبیری و عدم مدیریت صحیح منابع آبی کشور اعم از سطحی و زیرزمینی نسل آینده را دچار بحران‌های جدی خواهد کرد؛ همانطور که بسیاری از مشکلات فعلی کشور نیز از این نگاه ناشی می‌شود و بی‌عدالتی‌ها در حوزه توزیع منابع آبی نیز ریشه در حکمرانی غلط آبی دولتمردان در کشور دارد.
جامعه‌ای که دولتمردان آن با توانمندان سازش کنند و حقوق ضایع‌شده محرومان را نادیده گیرند، همگی در آتش درماندگی و درهم‌ریختگی اوضاع خواهند سوخت. در همین پیوند خداوند از دانایان پیمان گرفته تا در صورت قدرت در مقابل شکم‌باره ستمگران و بینوایی ستمدیدگان خموش ننشینند و اگر خموش نشستند، خود این یک‌گونه سازش با ستمگران است که خداوند در قرآن، صریحاً آن را نکوهش کرده و پیامد سوء آن را گوشزد کرده است: «وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ؛ هرگز با ستمکاران از در سازش درنیایید که آتش آنان شما را فرامی‌گیرد.»
عدالت را آب برد
براساس استناد به آيات قرآن مسئولان امر نباید اجازه دهند که منابع آبی کشور نابود شود. وقتی بارندگی‌های شدید منجر به سیل می‌شود، این موضوع نشان از آن دارد که طرحی برای جمع‌آوری آب‌های سطحی وجود ندارد. بی‌عدالتی در توزیع منابع آب نیز یکی از اشتباهات مدیریت منابع آبی کشور است، عده‌ای برای پر کردن استخرهای شخصی خود منابع آبی کشور را هدر می‌دهند آن هم در شرایطی که بسیاری از هموطنانمان در جنوب و جنوب شرقی کشور، حتی آب برای آشامیدن ندارند!
به همین جهت است که مقام معظم رهبری «اسراف» را به عنوان یک عیب ملی معرفی می‌کنند و مصرف‌گرایی را برای جامعه بلا می‌خوانند. در دین مبین اسلام حتی از اسراف کردن آب در وضو گرفتن و غسل کردن نهی شده است. عبدالله بن عمرو می‌گويد: «رسول گرامی اسلام، از راهی می‌گذشت که «سعد» را در حال وضو گرفتن ديد. فرمود: ای سعد! اسراف مكن؛ سعد گفت: ای پيامبر خدا! آيا در وضو هم اسراف است؟ حضرت فرمود: آری، گرچه وضو گرفتن در آب رودخانه‌ای باشد.»
رسول اکرم(ص) در روایاتی فرمودند:
«الوُضوءُ بِمُدِّ و الغُسلُ بِصاعٍ و سَيَأتي أقوامٌ بَعدي يَستَقِلّونَ ذلِکَ فَاُولئکَ عَلى خِلافِ سُنَّتي؛ مقدار آب وضو يک مُدّ (۷۵۰ گرم) است و مقدار آب غسل يک صاع (۳ كيلو) است و بعد از من مردمی می‌آیند كه اين مقدار آب را كم می‌شمارند؛ اين مردم برخلاف سنت من هستند و كسی كه بر سنت من ثابت باشد (وضو را به يك مُدّ و غسل را به يك صاع انجام دهد) در بهشت قدس با من است.»
اکنون که با کاهش نزولات آسمانی در برخی مناطق کشور مواجه هستیم باید بدانیم روزگار هدر دادن این نعمت بزرگ الهی به بهانه آب بازی در استخر به پایان رسیده است! اکنون هنگام پاسخگویی به مواهب زمین و مدیریت مصرف آب است؛ از مسئولان امر تقاضا داریم هرچه زودتر به فکر چاره برای حل بحران کم‌آبی در کشور باشند چراکه از دست دادن زمان برای حل این موضوع منجر به بروز فاجعه در آینده خواهد شد.
گزارش از علیرضا اصغرزاده
انتهای پیام
