بازگشت جدی به دین در غرب شروع شده است

استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: یکی از رشته‌های اصلی و مهم در حوزه دانش‌های اسلامی، کلام است که هم به لحاظ تاریخی و هم عقلی و نقلی می‌توان آن را ثبات کرد. تحولات دانشی ما در فقه و ... همزمان با عصری است که کلام پیشگام و پیشرفته بوده است؛ در منابع مختلف، حتی در اصول، مباحث کلامی به صورت درخشان و برجسته وجود دارد که در الذریعه سیدمرتضی و عدة الاصول قابل مشاهده است و یک‌سوم این آثار مباحث کلامی است. این باور در میان علما بوده که اگر قرار است فقه و اخلاق و تفسیر و علم الحدیث مرتبه و جایگاهی استوار داشته باشد، این امر مستلزم تقویت علم کلام است.

وی با اشاره به تنوع دانش کلام، بیان کرد: به دلیل ویژگی‌های علم کلام، حوزه علمیه نمی‌تواند به آن و تحولات این دانش در دنیا بی‌طرف و بی‌توجه باشد؛ دانشمندان فقه و اخلاق ممکن است بخش زیادی از تحولات دنیا را نادیده بگیرند و بگویند مثلاً چون قرار است سبک زندگی اسلامی داشته باشیم نیازی به مباحث حقوقی سکولار نداریم، ولی یک متکلم نمی‌تواند این طور فکر کند.

فقه بدون کلام پویا پیشرفت نمی‌کند

وی افزود: بنابراین از نکات مهم دانش کلام این است که دانش مادر است و نه تنها خودش فقه اکبر است، بلکه باید مبادی، مبانی، پارادایم و چارچوب سایر علوم اسلامی را هم فراهم کند؛ ما نمی‌توانیم فقه پویا بدون کلام پویا داشته باشیم. در زمینه علوم انسانی اسلامی، که هیچ تردیدی در ایجاد آن نیست، به این نتیجه رسیدیم که باید دانش کلام را بپروریم تا علوم انسانی قوی‌ای داشته باشیم؛ در روانشناسی سکولار سخن از حقیقت و اجزای انسان و انسان‌شناسی جزئی و تفصیلی است و باید در منابع عقلی و وحی به صورت توأم آن را به دست آوریم؛ به نظر می‌رسد بخش زیادی از تحولات علوم انسانی اسلامی مرهون تحول در علم کلام است.

سبحانی با اشاره به تنوع علم کلام در دوره معاصر، گفت: اگر 70 سال گذشته دانش را در دنیا بررسی کنیم، یکی از شاخه‌های مهم دانشی که دچار تحول شگرف و اساسی و تنوع موضوعی در عرصه‌های مختلف شده دانش کلام و به تعبیر غرب، الهیات است؛ امروز کمتر عرصه‌ای در دنیا وجود دارد که پای الهیات و علم کلام در آن باز نشده باشد و الهیات اقتصاد و سلامت و حتی الهیات شغل و حرفه‌های مختلف را داریم. در حوزه الهیات نظری هم اقسام مختلفی پدید آمده است.

بازگشت جدی به دین در غرب

رئیس بنیاد فرهنگی امامت تصریح کرد: امروزه در صحنه زندگی غربی، که صد سال قبل احساس می‌کرد، باید با دین خداحافظی ‌کند ضرورت جدی وجود دارد و در طول چند دهه گذشته بازگشت جدی به دین را آغاز کرده است و الهیات وحیانی، عقلانی و شغلی و ... ایجاد شده و جالب اینکه بسیاری از افرادی که در این حوزه قلم می‌زنند ربطی به کلیسا ندارند.

سبحانی اضافه کرد: همه اتفاق نظر دارند که دو دهه آینده کشور دوره چالش‌های نظری و معرفتی است؛ چند حوزه تحولی در درون و بیرون دین رخ داده که برای کلام پرسش‌های جدید ایجاد کرده است و پرسش هم چیزی نیست که بتوان آن را تعلیق کرد، مثلا یک دانشجو ممکن است امروز وارد دانشگاه شود و یک ایده مانند هوش مصنوعی یا یک شبهه ذهن او را نسبت به دین تغییر دهد و نظام فکری وی را به هم بریزد. حوزه‌های علمیه و دانشگاه در بخش‌های مطالعات دینی و الهیات و کانون‌هایی که به عرصه دینی به صورت عمیق نگاه می‌کنند نیازمند بازخوانی در رسالت خود هستند.

نیاز به نهضت علمی و معرفتی در کلام

استاد حوزه و دانشگاه با تاکید مجدد بر اهمیت علم کلام، گفت: البته برخی به این نیاز پی برده‌اند؛ ما نیازمند نهضت علمی و معرفتی در این عرصه هستیم. ما در برابر صحنه گسترده و هجمه‌هایی قرار داریم که عمدتاً از روی دشمنی نیست و مربوط به فضای باز مجازی است؛ مقام معظم رهبری در اولین دیدارشان در فیضیه قم فقه و کلام را دو بال اصلی دانشی برای حوزه برشمردند و تأکید فرمودند که کلام ما رشد لازم را ندارد و متاسفانه از آن دوره تاکنون شاهد رشد چندانی در علم کلام نیستیم.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) افزود: یکی از تسهیل‌گرهای حرکت علمی برای ما ابزارهای نوین اطلاعاتی مانند کامپیوتر و نرم‌افزار و ... است. در گذشته گاهی برای یافتن یک روایت از ساعت 10 شب تا نماز صبح وقت می‌گذاشتیم، ولی امروز در عرض چند دقیقه می‌توانیم این کار را بکنیم. ما در حوزه فقه کتب سازمان‌یافته مشخصی داریم و تمام آثار گذشته را بررسی و برای دوره ما نظم بخشیده است ولی در حوزه کلام فاقد یک منظومه حدیثی هستیم و کتابی نظیر جواهر نداریم و استفاده از ابزار جدید می‌تواند به متکلمان کمک زیادی کند.

سبحانی با بیان اینکه محقق کلامی امروز باید در چند جبهه بجنگند که یکی از آنها، منابع و میراث کلامی و مقایسه با عقاید کلامی معاصر و رقیب و تحلیل آن است، اظهار کرد: بنابراین ابزار جدید در این زمینه هم نقش‌آفرین است و تولید نرم‌افزار کلام دو و درختواره بسیار مهم است. پیشنهاد بنده افزودن کتب بیشتر به این مجموعه است، زیرا برخی آثار در کتابخانه نجف موجود است و می‌تواند افزوده شود. همچنین پایان‌نامه‌ها و مقالات کلامی زیادی داریم که برای تبدیل به دیجیتال آماده است. پیشنهاد می‌دهم که الهیات تطبیقی و مباحث کلامی جدید و بین الادیانی و منابع حدیثی کلامی و تفسیر کلامی هم اضافه شود.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: پیشنهاد دیگر افزودن کتب حوزه امامت و ولایت به این مجموعه و فرهنگسازی برای استفاده از این منابع و نرم‌افزارهاست. کسانی دست‌اندرکار تولید این مجموعه‌ها بوده‌اند که خودشان جزء فضلای حوزه محسوب می‌شوند و عمر خود را در این مسیر صرف کرده‌اند و ما هم آمادگی ایجاد دوره‌های کارگاهی و پودمانی را برای معرفی این نرم‌افزار داریم و حتی می‌تواند به عنوان واحد درسی باشد.