یادداشت وارده
راهکار قرآن در مسئله آب و کم‌بارشی
قرآن فقط برای زمانی که تکنولوژی امروزی وجود نداشت و علم پیشرفت زیادی نکرده بود، نازل نشده بلکه فرازمانی و فرامنطقه‌ای است و به تعبیر دیگر برای ابد است؛ یعنی حتی هزاران سال دیگر که دانش و تکنولوژی به اوج خود می‌رسد، باز این آیات زنده و پابرجا خواهد بود.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدحسن جواهری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در یادداشتی که در اختیار ایکنا، قرار داده به بررسی راهکارهای قرآن در مسئله آب و کم‌بارشی پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:
این روزها کم‌بارشی گریبان برخی استان‌ها را می‌فشارد و مردم و مسئولان دنبال مقصر و بعضاً فرافکنی هستند. گاه هریک به آیات و روایاتی نیز تمسک می‌کنند؛ برخی بر این باور اصرار دارند که مردم گناهکار هستند و باید توبه کنند و در مقابل برخی این را بهانه کم‌کاری برخی مسئولان می‌دانند و جالب این است که هر دو گروه نیز به آیات و روایات استشهاد می‌کنند هرچند یک‌جانبه و با نقض قواعد تفسیر. اما سؤال اینجاست که حق با کدام گروه است و از دیدگاه قرآن راه برون‌رفت از این خشکسالی چیست؟
آنچه بسیار روشن است، این است که بر اساس نص صریح قرآن توبه و استغفار و دوری از گناه موجب پربارشی و تقویت بنیه مالی است و با تنقیح مناط (یعنی مغز و شالوده سخن و یافتن علت اصلی) رفاه و خوشی و طیب عیش را در پی دارد. آیات ذیل به روشنی به آن دلالت دارد:
آیه 52 سوره هود: «وَيَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُم مِّدْرَارًا وَيَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِكُمْ وَلَا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِينَ»؛ ﺍﻱ ﻗﻮم ﻣﻦ، ﺍﺯ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺗﺎﻥ ﺁﻣﺮﺯﺵ ﺑﺨﻮﺍﻫﻴﺪ، ﺁﻥ ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﺍﻭ ﺑﺎﺯﮔﺮﺩﻳﺪ، [ ﺗﺎ ] ﺑﺮﺍﻱ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺭﺍﻥ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﻭ ﭘﻲ ﺩﺭ ﭘﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﻭ ﻧﻴﺮﻭﻳﻲ ﺑﺮ ﻧﻴﺮﻭﻳﺘﺎﻥ ﺑﻴﻔﺰﺍﻳﺪ، ﻭ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺭﻭﻱ [ ﺍﺯ ﺣﻖ ] ﺑﺮﻣﮕﺮﺩﺍﻧﻴﺪ».
آیه 10 سوره نوح: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُم مِّدْرَارًا وَيُمْدِدْكُم بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَيَجْعَل لَّكُمْ جَنَّاتٍ وَيَجْعَل لَّكُمْ أَنْهَارًا؛ﭘﺲ [ ﺑﻪ ﺁﻧﺎﻥ ] ﮔﻔﺘﻢ: ﺍﺯ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺗﺎﻥ ﺁﻣﺮﺯﺵ ﺑﺨﻮﺍﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺍﻭ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺁﻣﺮﺯﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺍﺯ ﺁﺳﻤﺎﻥ ﺑﺎﺭﺍﻥ پی ﺩﺭ پی ﻭ ﺑﺎ ﺑﺮﻛﺖ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﻭ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺍﻣﻮﺍﻝ ﻭ ﻓﺮﺯﻧﺪﺍﻥ ﻳﺎﺭﻱ ﻛﻨﺪ، ﻭ ﺑﺮﺍﻳﺘﺎﻥ ﺑﺎﻍ ﻫﺎ ﻭ ﻧﻬﺮﻫﺎ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﺪ»
در این خصوص باید به چند نکته اساسی توجه کرد:
1. قرآن فقط برای زمانی که تکنولوژی امروزی وجود نداشت و علم پیشرفت زیادی نکرده بود، نازل نشده بلکه فرازمانی و فرامنطقه‌ای است و به تعبیر دیگر برای ابد است؛ یعنی حتی هزاران سال دیگر که دانش و تکنولوژی به اوج خود می‌رسد، باز این آیات زنده و پابرجا خواهد بود.
2. در زمان نزول آیات و به طور کلی در گذشته امرار معاش و گذران زندگی مردم عمدتاً به میزان باران وابسته بوده است؛ زیرا عمده فعالیت مردم یا کشاورزی بوده و یا دامداری و یا شغل‌های وابسته به این دو صنعت؛ بنابراین می‌توان مراد آیات را با تنقیح مناط و استخراج لُب مطلب به تقویت بنیه زندگی و رفاه و آسودگی تفسیر کرد. فرازهای «يُمْدِدْكُم بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ» و «يَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِكُمْ» به خوبی به این مطلب اشعار دارد؛ لیکن باید به این واقعیت گردن نهاد که هرچقدر دانش و تکنولوژی گسترش یابد، باز وابستگی زندگانی مردم از باران قطع نخواهد شد، و کم بارشی بی‌واسطه یا باواسطه زندگی همه مردم را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
3. علم و تکنولوژی از نعمت‌های مهم خداست و در قرآن به دانش توجه زیادی داده شده است و رفتار نکردن به مقتضای دانش نوعی کفران نعمت است که خود توبه و استغفار نیاز دارد؛ بنابراین عمل نکردن به مقتضای دانش خود مشمول توصیه به توبه و استغفار برای جلب رحمت خداست؛ خواه از سوی مردم و خواه از سوی مسئولان مربوط.
4. در داستان حضرت نوح، زمانی که حضرت نوح پسرش را به حضور در کشتی نجات فرا می‌خواند، او می‌گفت مرا نیازی به سوار شدن بر این کشتی نیست؛ من به کوه پناه خواهم برد. «قالَ سَآوِي إِلى جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْماءِ قالَ لا عاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلاَّ مَنْ رَحِمَ وَ حالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكانَ مِنَ الْمُغْرَقِين» (هود/43) هرچقدر پدر تلاش کرد او سوار نشد و گمان کرد که بالا رفتن از کوه نجات‌بخش او خواهد بود، لیکن توجه نداشت که این ترفندها برای مواقع معمول است نه آن زمان که عذاب الهی در میان باشد؛ در برابر عذاب الهی هر ترفندی ناکام خواهد بود و به فرموده قرآن پسر نوح درنهایت غرق شد؛ بنابراین در هزاران سال دیگر نیز - که تکنولوژی و دانش کشاورزی به اوج خود خواهد رسید - اگر خدای متعال بخواهد مردم را از راه کم‌بارشی و خشکسالی مجازات کند، تمام تلاش‌ها ناکام خواهد ماند. به این نکته نیز باید توجه شود که یکی از آفات و آسیب‌های کم‌بارشی از بین رفتن محصولات و دام‌هاست و آفات بسیار دیگری نیز دارد؛ مانند فرونشست زمین و جز این‌ها.
5. نکته پایانی این‌که یکی از آثار گناهان مردم - افزون بر مجازات از طریق کم‌بارشی، افزایش بیماری، گرانی، و به طور کلی دشواری زندگی - مسلط شدن مسئولان ناشایست بر مردم است (بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج90، ص 378)؛ بگذریم که عدم رأی دادن به فرد شایسته و انتخاب افراد غیر صالح در مشارکت‌های مردمی– با فرض وجود شخص صالح – خود گناهی است که پیامدهای آن ممکن است کم شدن برکات و نعمت‌های الهی باشد؛ بنابراین یک جلوه از توبه و بازگشت عموم مردم به سوی خدا انجام صحیح تکالیف و وظایف اجتماعی و پرهیز از دخالت نابجای حب و بغض وجناح‌گرایی و مانند آن است.
خلاصه سخن این‌که راه نجات پرهیز از فرافکنی و تمسک به مقتضای دانش و مدیریت صحیح آب از سوی مسئولان و مردم (به ویژه کشاورزان) و توبه و بازگشت عموم مردم نسبت به ادای وظایف فردی و اجتماعی و الهی خویش است و رعایت اوامر و نواهی شریعت مقدس است.
انتهای پیام
مطالب مرتبط
