شواهد قرآنی و روایی دالّ بر وجود حضرت مهدی(ع)

مبانی و شواهد قرآنی و روایی بسیاری در مورد حضرت مهدی (ع) وجود دارد که به عنوان نمونه به برخی از آنان اشاره می‌شود. در ذیل آیات 105 و 106 سوره مبارکه «انبیاء»، آیه 55 سوره«نور» و 33 «توبه» روایت‌هایی از ائمه معصومین(علیهم السلام) نقل شده است که مصادیق آیات مذکور را بیان کرده‌اند که به برخی از آنان اشاره می‌کنیم: روایت «هم اصحاب المهدی فی آخر الزمان؛ اینان همان یاران حضرت مهدی(ع) در آخر زمان خواهند بود» با همین مضمون، امّا با عباراتی مختلف در ذیل آیات105 و 106 سوره «انبیاء» در کتاب‌های تفسیری و روایی مختلف شیعه از جمله (نک:مکارم شیرازی، 1377، ج13،ص5019؛عروسی حویزی،بی تا،ج3،ص465،ملا فتح الله کاشانی، ج6،6، 116،طبرسی،1382، ج7،ص107) آمده است.

روایت از امام سجاد(ع) است که فرمودند: «هم و الله شیعتنا أهل البیت یفعل الله ذلک بهم علی یدی رجل منّا و هو مهدی هذه الأمّة؛ این گروه همان پیروان ما هستند که خداوند به وسیلۀ مردی از خاندان ما این موضوع را تحقق می بخشد و او مهدی(ع) این امّت است». همین مضمون از ابوجعفر امام محمّد باقر و ابوعبدالله امام صادق(علیهما السلام) نیز نقل شده است. که به نظر می‌رسد آیه مطلق و خلافت همۀ روی زمین را شامل می‌شود. و چون این وعده الهی یعنی همان قیام حضرت مهدی(ع) هنوز تحقق نیافته باید منتظر ظهور ایشان بود. (نک: بحرانی، 1419،ج3،ص848).

ابوبصیر از امام ابوجعفر امام محمّد باقر(ع) در ذیل آیه 33«توبه»: «هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ، او كسى است كه رسولش را با هدايت و آيين حق فرستاد، تا آن را بر همه آيين‏ها غالب گرداند، هر چند مشركان كراهت داشته باشند»، پرسیدم؟ امام(ع) فرمودند: «به خدا قسم! هنوز موقع تأویل این آیه نرسیده است». پرسیدم: قربانت گردم! چه وقت موقع آن فرا می رسد؟ امام (ع) فرمودند:«هنگامی که حضرت قائم(ع) قیام می کند، موقع تأویل این آیه فرامی‌رسد و چون حضرت قائم قیام کند هرکافر و مشرکی، ظهور او را ناخوش دارد، زیرا اگر کافر یا مشرک در دل سنگی پنهان شود آن سنگ صدا می‌زند.ای مؤمن! کافر یا مشرکی در دل من پنهان شده است بیا و او را به قتل برسان! و خداوند او را بیرون می آورد و یاران حضرت قائم (ع) او را به قتل می‌رسانند».(به عنوان نمونه: نک: طبرسی، 1382، ج5، ص38؛فیض کاشانی،1402،ج5،ص38؛حائری تهرانی،1377،ج5،ص133؛ قمی مشهدی، 1366،ج5،ص446)

روایت از امام سجاد(ع)قال:«هم و الله شیعتنا أهل البیت یفعل الله ذلک بهم علی یدی رجل منّا و هو مهدی هذه الأمّة، این گروه همان پیروان ما هستند که خداوند به وسیلۀ مردی از خاندان ما این موضوع را تحقق می‌بخشد و او مهدی این امّت است». این روایت با همین مضمون امّا با عبارت های مختلف در ذیل آیه 55 از سوره «نور» در کتاب‌های تفسیری و روایی مختلف  به (عنوان نمونه نک:طبرسی، 1382،ج9،ص337؛عروسی حویزی،بی تا،ج3،ص620؛ طباطبایی، ج15، ص155؛ آلوسی،1420، ج9،ص397؛ سیوطی،1423 ، ج5،ص56) آمده است. از روایات بیان شده اینگونه به دست می‌آید که همواره  وجود مقدس ایشان برای تحقق یک حکومت جهانی تأکید شده است.

 مهدی، مشهورترین لقب «حضرت حجت(ع)» است؛ که اسم مصدر از هدایت و به معنای کسی که به وسیله خدا هدایت شده باشد. و در اصطلاح شرع، تنها به امام غایب منسوب است و اطلاق آن به سایر امامان (ع) نیز درست نیست.(کورانی، 1395، ص 23). ابن منظور در این باره می‌نگارد: «مهدی یعنی کسی که خدا اورا به سوی حق هدایت کرده باشد. و مهدی که پیامبر به ظهور او بشارت داده است نیز به همین نام معروف است». (ابن منظور،1388، ج15، ص354).

شرح زندگینامه حضرت مهدی(عج)

 نام اصلی حضرت، محمّد و کنیه‌اش ابوالقاسم است. «ابوصالح»، «ابوعبدالله»، «ابو ابراهیم»، «ابوجعفر» و «ابوالحسین» را از دیگر القاب حضرت دانستند.(حائری یزدی،1422،ص35). البته به غیر از موارد مذکور برای ایشان چندین کنیه از جمله« ابوعبدالله»، «ابو جعفر» و« ابوصالح» را ذکر کرده‌اند. ولی بدون تردید کنیه اصلی ایشان همان کنیه جدش رسول خدا(ص) است. (هاشمی شهیدی، 1380،ص34). نام پدر ایشان ابومحمّد امام حسن عسگری (ع) است. و از خاندان امام علی(ع) و حضرت فاطمه (س) است آن طور که ابن عباس از پیامبر(ص) دراین باره پرسید: ای پیامبر!تعداد یاران شما چند نفرند؟ و پیامبر(ص) درپاسخ فرمودند: به تعداد یاران حضرت عیسی(ع) و موسی. (شهرستانی، 1421ق،  ج1،ص230).

مادر ایشان نیز «نرجس خاتون» است. ایشان دختر قیصر روم و از خاندان «شمعون»، وصی بلا فصل حضرت «مسیح» است. که از روم به «سامرا» آمد و به همسری امام حسن عسکری درآمد  تا گوهر وجود مهدویت درآن رحم پاک پرورش یابد. (نوری طبرسی،1377،ص507). ویژگی بارز این بانو آن است که توانسته است انسانی پاکی را حمل کند که وجود و تولدش برای تمامی انسان‌های جهان آرامش بخش خواهد بود. این بانوی گرامی زمانی که به دستور امام هادی(ع) و توسط «بشر بن سلیمان» خریداری شد و به خانه امام هادی(ع) پا گذاشت، آن حضرت به عروس خود خوش آمد گفت و به او فرمودند: «تورا به فرزندی بشارت می‌دهم که مالک شرق و غرب جهان خواهد شد و زمین را پراز عدل و داد خواهد کرد. پس از آن که از ظلم و جور پر شده باشد.(ابن طاووس، 1400ق،ص146). این روایت بر این مطلب اشاره می‌کند که ایشان از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار بودند که شایسته حمل چنین فرزندی را داشتند. ویژگی دیگر این بانوی گرامی این است که ایشان به مانند برخی از بانوان اسلام چون حضرت فاطمه(س) دارای زیارت نامه‌اند.

ویژگی‌های حضرت حجت(عج)

حضرت مهدی(ع) دارای ویژگی‌های بارز بسیاری دارند که با وجود آن که به طور مستقیم در میان مردم حضور ندارند، اما با الهام‌های غیبی خود منافع بسیاری را برای مردمان خود به ارمغان می‌آورند. ایشان گاه خود را شبیه یک انسان عادی کرده و به مردمان زمان خود کمک و خدمت‌رسانی می‌کنند.(پرهیزکار، 1373،ص72).

 ایشان با ظهور خود نعمتهای مادی و معنوی بسیاری را به همراه می‌آورند. رفاه مردم گسترش می‌یابد و دست عنایت خود را بر سر مردم می‌گذارد و با پرتوی از ولایت، به آنان رشد عقلانی و کمال اخلاقی می‌بخشد. زمین به نور پروردگار جهان، پر فروغ و درخشان می‌شود و هرجا ویرانه‌ای باشد به فرمان ایشان آباد می‌شود. امنیت برهمه جا سایه افکنده و اموال عمومی مردم و ثروت‌های همگانی را میان مردم یکسان توزیع می‌کند.

تعلیم و تربیت در زمان آن حضرت گسترش می‌یابد سطح دانش مردم آن چنان بالا می‌رود که زنان در خانه یارای آن را دارند که بر پایه کتاب خدا و سنّت پیامبر اکرم(ص) قضاوت کنند(نک: موسوی اصفهانی،1373،ج1،ص101، ابن حنبل، 1421،ج3،ص27؛ مفید، 1422،ج1،ص67). در روایات هریک از معصومان(ع) نیز به این مطلب اشاره شده است به طوری که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است: «در زمان مهدی ساکنین زمین و آسمان از او راضی هستند. آسمان قطره‌ای از آب خود را نگه نمی‌دارد و زمین از رویاندن گیاه خود کوتاهی نمی‌کند تاآ جا که مردم می‌گویند: ای کاش! مردگان زنده بودند». (بغوی،1420،ج1،ص194).

در کلامی دیگر ایشان حرمت حضرت مهدی(ع)را اینگونه بیان می‌کند: «أبشرکم بالمهدی... یرضی عنه ساکن السماء و ساکن الأرض، یقسم المال صحاحاً» ؛(شما را مژده می‌دهم به آمدن مهدی... ساکنان آسمان و زمین از او راضی می‌شوند و مهدی مال را به طور صحیح تقسیم می‌کند).(ابن حنبل، بی‌تا،ج 3، 37). از ابوجعفر امام محمّدباقر(ع) نیز این دراین زمینه آمده است: «یسوی بین الناس حتی لاتری محتاجاً إلی الزکاة ؛(مهدی (عج) اموال را میان مردم چنان به تساوی قسمت می‌کند که دیگر نیازمندی یافت نمی‌شود تا به او زکات دهند».(مجلسی1403ق، 52، 390)

این روایات دربردارنده این مطلب است، که حکومت حضرت مهدی(ع) برگرفته از سیره نبوی پیامبر(ص) وسیره  دیگر معصومان(ع) است. زمانیکه ایشان ظهورمی‌کنند جامعه اسلامی براساس عدالت اداره خواهدشد و فقرو نداری ازجامعه ازبین می‌رود. پس حکومت باید در راستای تحقق رفاه همگانی، برنامه‌ریزی منطقی، مدوّن و درستی را پیش گیرد و با تدابیر ویژه، مردم را از فقر دامنگیر برهاند، و چه نیکو استاد دلشاد تهرانی می‌نویسد: «امام علی (ع) در حیطۀ حکومت خود، حداقل نیاز معیشتی همگان را تأمین کرد و در راه فقرزدایی و تأمین معیشتی، گامهای جدی برداشت» (دلشاد تهرانی،1379ش: 101).به امید آن که رزق و روزی ما حلاوه عطش مهدی باشد.

یادداشت از زهرا حاج‌کاظمی، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث