جایگاه امید و نشاط در قرآن

«امید» از جمله واژه‌هایی است که همواره از قدمت بالایی برخوردار بوده و معادل کلمات آرزو، امیدواری و انتظار آمده است. قلب و درون انسان اصلی‌ترین مرکز احساسات درونی اوست و باید از هرگونه بدبینی، یأس و ناامیدی به دور باشد، چراکه فرد بدبین با دیدی منفی و ذهنی تاریک رویدادها را تفسیر و احتمالات منفی را واقعی و احتمالات مثبت را دور از ذهن می‌پندارد. نگرانی از بروز مشکلات و اتفاقات ناخوشایند تمام فکر و ذهنش را فرا می‌گیرد و تمایلی برای تغییر دادن محیط خود نداشته و امید به آینده را از دست می‌دهد.

افراد منفی‌نگر از نابرابری‌های زندگی شکایت کرده و برای هیچ چیز در زندگی تلاش نمی‌کنند، زیرا بر این باورند که همیشه بازنده هستند و به این ترتیب تمامی فکرهای جدید خلاقانه و مبتکرانه‌شان را کنار می‌گذارند و فقط به‌دلیل اینکه تصور می‌کنند انجام دادن آنها غیرممکن است از انجام آن منصرف می‌شوند. به دلیل داشتن حس بازنده بودن نسبت به خود احساس خشم دارند و این نگرش منفی در زندگی آنان تأثیر ناخوشایند دارد.

این‌گونه افراد عموماً از ارتباط داشتن با سایران احساس امنیت و آرامش نمی‌کنند، چراکه هرگونه رابطه را به شکلی منفی تفسیر کرده و این موضوع آسایش روانی آنان را از بین می‌برد؛ به دنبال این روند آنها بیشتر ترجیح می‌دهند تنها باشند تا اینکه از ارتباط بدبینانه بادیگران رنج بکشند. (اردستانی،1387ص13)

افراد بدبین و ناامید باید از بدبینی و ناامیدی نسبت به دیگران دوری کرده و همواره سعی کنند با نشاط و شادابی و امید به درگاه خداوند اهداف خود را برنامه‌ریزی کنند. در اهمیت این مسئله قرآن کریم در آیه 53 سوره زمر می‌فرماید: «لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ» انسان‌ها را مورد خطاب قرار می‌دهد که هرگز از رحمت خداوند ناامید نشوند. و در این رابطه می‌توان به داستان حضرت ابراهیم(ع) اشاره کرد زمانی که فرشتگان در خطاب به او گفتند: «قالُواأَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ؛ گفتند: آيا از فرمان خدا تعجب مى‏كنى؟رحمت و بركات خدا بر شما اهل اين خانه ارزانى باد. او ستودنى و بزرگوار است.» حضرت ابراهیم(ع) از همسرش صاحب فرزندی نشده بود تا اینکه زمانی که وی به سن 112 سالگی می‌رسد، فرشتگان به ابرهیم(ع) مژده پسری دانا که وارث انبیا و حکمت است را می‌دهند. این مطالب نشان داد زمانی که ابراهیم(ع) فرزندی از ساره نداشت، اما همواره به خداوند امید داشت که قطعا علت نداشتن فرزند حکمتی است که او نمی‌داند از این رو هیچ‌گاه ناامیدی به خود راه نداد.

از این حیث که انسان‌ها همیشه باید با امید زندگی کرده و از افراد ناامید دوری کنند آیات و روایات بسیاری دلالت بر امید و پرهیز از ناامیدی دارند. اگر تصمیم به انجام کاری می‌گیریم باید به خدا توکل کرده و پیش رویم و اگر بر خلاف میل خود به آن هدف نرسیدیم نباید لحظه‌ای هرچند کوتاه ناامیدی به خود راه داده و انگیزه خود را به جهت نرسیدن به آن از دست دهیم. از امام علی(ع) نقل شده است که فرمودند: «برای آنچه که از دست رفته است اندوه به دلت راه مده که تو را از آنچه می‌آید باز می‌دارد.»(غرر الحکم ،حدیث 10434)، چراکه رحمت خداوند  نسبت به مؤمنان آن‌چنان پربار است که پیش از نزول عذاب همه آنها را به مکان امن و امانی منتقل می‌کند، و هیچ‎گاه خشک و تر را به‌عنوان عذاب و مجازات نمی‌سوزاند.

از نقش قرآن و مبانی دین در ایجاد امید و باورهای دینی نباید غفلت کرد و رسانه در این بخش رسالت خطیری بر دوش دارد. امروز با وجود هجمه سنگین دشمنان این رسالت و تبلیغات صحیح بیش از پیش احساس می‌شود و برنامه‌ریزی برای نوجوانان و جوانان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. ورود جامعه قرآنی به ویژه فعالان حوزه تفسیر، اساتید، صاحب‌نظران و پژوهشگران در این بخش ضروری است و ابزار ورود و حمایت آنان باید از سوی مسئولان فراهم شود.  

به نظر ما برای آنکه امید در زندگانی هیچ‌گاه از بین نرود، بهتر است که  قلب و درون خود را به سمت اهداف صحیح و درست معطوف کرده و از اهداف ناصحیح و ناامیدانه دوری کنیم، چراکه هر هدفی را که ما باور کنیم ذهن ما نیز آن هدف را جست‌و‌جو می‌کند. برای رسیدن به مقاصد الهی همواره باید بر خداوند سبحان توکل کرده و از او بخواهیم برای رسیدن به اهدافمان کمک حال ما باشد و لحظه‌ای ناامیدی را به ما راه ندهد. علاوه بر عنصر امید، جسم و روح ما نیز باید از سلامت کافی برخوردار باشد. قرآن کریم در آیه «و نَفختُ فیهِ من روحی، و از روح خود در او دمیدم» تصویری که برای آدمی ارائه می‌شود، دارای دو جنبه روح و بدن و ارتباط این دو با یکدیگر است. روح نفخه‌ای است که از جانب خداوند به او افاضه شده است و دیگر موجودات از این خصوصیت برخوردار نیستند و بدن محسوس و قوای ظاهری که محل تجلیات روح است. (طبرسی،1389،ج18،ص111)

سفارش به عبادت یکی از توصیه‌های مهم بزرگان دینی است. پیامبر اکرم(ص) در این رابطه به انسان‌ها توصیه فرمودند بر اینکه عبادت را آنقدر انجام دهید که روحتان نشاط عبادت را درک کند. ایشان فرمودند: «وقتی مقداری عبادت کردید، نماز خواندید، قرآن خواندید و حس می‌کنید این عبادت برای شما سخت و سنگین است، دیگر اینجا کافی است، عبادت را به خود تحمیل  نکنید. همین قدر که تحمل کردید روحت کم کم از عبادت گریزان می‌شود، گویی عبادت را مانند یک دوا به او داده‌ای. آن وقت خاطره بدی از عبادت در درونت پیدا می‌شود.» (مجلسی،1387،ج25،ص30)

سخن پیامبر(ص) حاکی از آن است که انسان‌ها باید هر عملی مانند عبادت را با میل و رغبت و با ایجاد حس نشاط انجام دهند، زیرا کاری که با اجبار صورت گیرد ارزشی برای او ندارد. به نظر می‌رسد افکار منفی نیز می‌توانند به خستگی روح دامن زده و این مهم را تشدید کند، چراکه این افکار منفی وقتی به ذهن هجوم می‌آورند علاوه بر اینکه می‌تواند اعتماد به نفس ما را پایین بیاورند موجب  یک خلأ ذهنی و سردرگمی را نیز برای ما به همراه دارد. می‌توان با راهکارهایی چون توکل بر خداوند، استراحت، تفریح، دورکردن ذهن از هرگونه خیالات منفی در نشاط روح خود تلاش کنیم، چراکه خسته بودن روح سبب می‌شود انسان در اغلب موارد نتواند به هدف  اصلی برسد.

به امید آنکه همه انسان‌ها از سلامت جسم و روح کافی برخوردار باشند و هیچ‌گاه یأس و ناامیدی به زندگانی آنان راه پیدا نکند.

زهرا حاج‌کاظمی، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث