دیدگاه چند تن از مراجع تقلید درباره محدوده ایذاء والدین

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده، استاد سطح خارج حوزه علمیه، هفتم اردیبهشت ماه در ادامه سلسله جلسات «لزوم رعایت امر پدر و شوهر و اذن آنها در فقه» که از سوی مؤسسه فیهم برگزار شد، گفت: گفته شد که اطاعت مطلق فرزند از والدین طبق آیات قرآن به دست نمی‌آید، همچنین اینکه رنجاندن والدین قطعا حرام است و احسان بر آنها واجب ولی این به معنای اطاعت مطلق نیست.

وی افزود: نکته دیگر اینکه پدر حق دارد در مال فرزند تصرف کند و در این زمینه با مادر فرق دارد و او حق دارد به میزان نفقه خوب از مال فرزند بردارد. حتی حج با پول فرزند واجب نمی‌شود ولی اگر پدری این کار را کرد و با مال فرزند حج رفت، درست و جایز است. همچنین گفته شد پدر حق ندارد از مال فرزند برای اعطای به دیگری مانند کمک برای ساخت مسجد و خیریه و ... بردارد.

وی افزود: موضوع دیگر حق تصرف پدر و جد پدری در سرنوشت دختر و پسر است. مشهور فقها حق تصرف نسبت به دختر را جایز دانسته‌اند و او حق رد ندارد؛ مثلا پدری تشخیص می‌دهد که دختر هشت ساله خود را به عقد فردی درآورد در این صورت دختر حق رد کردن این عقد را ندارد. البته در شرایط فعلی و با وجود گستردگی ارتباطات، مواجهه فرهنگی مختلفی با این موضوع انجام می‌شود.

ولایت پدر بر فرزند

قاضی‌زاده اظهار کرد: براین فرض، پدر نوعی ولایت نسبت به ازدواج دختر دارد البته دختر وقتی بزرگ شد در آن صورت گرچه اذن پدر وجود دارد ولی دختر خودش باید نسبت به ازدواجش تصمیم بگیرد. دیدگاه دیگر هم این است که اگر دختر از عقد قبلی امتناع کند، می‌تواند و آن عقد باطل خواهد بود.

استاد سطح خارج حوزه علمیه بیان کرد: در روایت دیگری بیان شده که اگر پدر، ابن و ابنت را به ازدواج درآورد جایز است که البته این اشکال در روایت وجود دارد و آن اینکه ابن و ابنت برای فرزند بزرگسال است ولی برخی توجیه کرده‌اند گرچه روایت از این واژه‌ها استفاده کرده ولی مراد، همان فرزند پسر و دختر صغیر است.

محدوده اختیار دختر در ازدواج

وی اضافه کرد: روایاتی داریم که با صراحت به اختیار دختر اشاره کرده است از جمله اینکه از امام صادق(ع) سؤال شد دختر و پسری با هم ازدواج کرده‌اند، آیا این ازدواج درست است؟ امام(ع) فرمودند: خیر(در اینجا فرض بر این است که پدر یا جد پدری این کار را نکرده است). در ادامه امام(ع) فرمودند اگر فرزندان بزرگ شوند، خودشان می‌توانند تصمیم بگیرند و اگر راضی شدند مهریه بر گردن پدر است.

قاضی‌زاده به بحث اذن در اعتکاف اشاره و تصریح کرد: طبق نظر مشهور فقها اگر پدر و مادر نسبت به رفتن فرزند به اعتکاف ناراحت نشوند، نیازی به اذن آنها نیست. در اینجا اگر هم تاکید بر این است که فرزند نباید موجب ایذاء والدین شود که مصداق آن در اعتکاف بیان شده است. البته آقای گلپایگانی معتقد است اگر والدین فرزند را نهی نکرده‌اند ولی رفتن به اعتکاف موجب ایذاء آنان است، باید رعایت کند ولی اگر نهی کردند واجب است که رعایت کند. آقای منتظری هم تقریبا همین فتوا را دارد و اینکه اعتکاف او با نهی والدین باطل است.

وی اظهار کرد: دیدگاه دیگری داریم که همه مواردی که باعث ایذاء است ضرورتا موجب بطلان نیست؛ یعنی لازم نیست فرزند در تمامی موارد نظر والدین را رعایت کند ولو اینکه موجب ایذاء آنان شود؛ مرحوم حکیم آورده است که دلیل نهی ایذاء دستور قرآن است. ایشان دو بخش بحث کرده است: اول اینکه مثلا فرزند کار خطرناکی انجام می‌دهد، مانند اینکه می‌خواهد سنگ نوردی برود در این صورت باید با اذن آنها باشد ولی اگر این نهی به خاطر شفقت نسبت به فرزند نباشد، مثلا پدر مغازه‌ای دارد و از فرزند می‌خواهد به او کمک کند، در این صورت اجازه هم نگیرد، ایرادی ندارد. یعنی باید بین شفقت و غیر آن فرق بگذاریم.

نظر آیت‌الله فیاض

استاد سطح خارج حوزه علمیه تصریح کرد: مرحوم فیاض گفته است که حرمت ایذاء معلوم است چه در حق والدین و چه دیگران ولی اگر کسی کاری بکند بدون اینکه قصد ایذاء داشته باشد، در این صورت اشکالی ندارد؛ مثلا فردی مغازه‌ای را برای کاسبی باز می‌کند و این کاسبی سبب می‌شود تا مغازه‌ای که چند متر آن طرف است، ناراحت شود.

وی اضافه کرد: ایشان تاکید دارد در بحث والدین هم اگر فرزند دنبال حرفه‌ای رفت و کاری انجام داد که به نفع او هست، والدین نباید او را منع کنند. چون فی نفسه مشروع است. حال اگر این کار موجب ایذاء والدین شد، مانعی نیست اگر خود آن کار مشروع است. او می‌گوید این ایذاء مستند به والدین است نه به فرزند. 

قاضی‌زاده ادامه داد: آیت‌الله خویی هم بر مبنای آیه شریفه «وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا» گفته که اگر پدر و مادر اصلا مطلع نمی‌شوند که فرزند مثلا اعتکاف رفته یا شغل مدنظر خود را انتخاب کرده ایرادی ندارد، ولی اگر ایذاء مانند سب و هتک باشد، قطعا حرام است. ایشان معتقد است که ایذاء به خاطر کاری که فرزند برای خود می‌خواهد انجام دهد اشکال ندارد مثلا مادر به او بگوید از هر خانواده‌ای می‌خواهی همسر بگیری بگیر ولی از خانواده پدرت نگیر؛ آقای خویی در اینجا آن را مصداق ایذاء نمی‌داند. این مرجع تقلید این نوع عدم رضایت والدین را مصداق «فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا» نمی‌داند.

دیدگاه چند مرجع تقلید درباره محدوده رعایت حال والدین

استاد سطح خارج حوزه علمیه تصریح کرد: امام خمینی(ره) در پاسخ به استفتای دختری که از ایشان پرسیدند حدود رعایت حق والدین من کجاست در حالی که من با سپاه مرتبط هستم و آنها چون انقلابی نیستند با این ارتباط مخالفند کما اینکه با حجاب من هم مخالف هستند؟ فرمودند: رعایت حال پدر و مادر خود را بکنید و از کاری که موجب اذیت ایشان شود، اجتناب نمایید. ولی برای شرکت در مراسم مذهبی و اسلامی با نفی وجود مفسده برای شما، اجازه آنها معتبر نیست و باید حجاب خود را کاملا مراعات کنید.

وی با اشاره به تفاوت رای امام و آیت‌الله خویی افزود: در حقیقت امام(ره) فرموده چون موجب ایذاء هست، نروید. امام(ره) تفکیک قائل شدند، در بحث حجاب امر والدین را معتبر نمی‌داند ولی در بحث ارتباط با سپاه آن را ایذاء می‌داند، در صورتی آقای خویی دلیلی بر رعایت حال والدین نمی‌داند و ایذاء آنها را بلاوجه می‌داند.

قاضی‌زاده بیان کرد: فردی از آقای مکارم پرسیده است که اگر فرزند بخواهد برای امور شخصی خود تصمیم بگیرد، آیا رعایت حال والدین لازم است؟ ایشان پاسخ داده‌اند: هر گاه ایشان با مسائل مهم و سرنوشت‌ساز فرزند بدون دلیل کافی مخالفت کنند، جلب رضایت آنها لازم نیست هرچند باید از هر نوع رفتار اهانت‌آمیز نسبت به ایشان خودداری شود. ایشان امر میانه را طرح کرده است.

اشکال بر نظر آیت الله خویی

رئیس مؤسسه فهیم تصریح کرد: اشکالی که در بیان آیت‌الله خویی و فیاض وجود دارد، این است که از آیه، قیدی می‌خواهند به دست بیاورند که اگر بچه اف بگوید و ایذاء والدین کند، حرام است ولی اگر کاری بکند که از ایذاء و اف بدتر است و این ایذاء به والدین برگشت دارد، ایرادی ندارد. مثلا فرزند یک عالمی خواننده رپ در خارج از کشور شده و پدر او حاضر است روزی صدبار در گوش او سیلی بزنند ولی فرزندش این کار را نکند. به نظر می‌رسد به این سادگی نمی‌توان نظر مرحوم خویی را قبول کنیم.

قاضی‌زاده تصریح کرد: رعایت اذن و اوامر پدر نسبت به فرزند در مواردی که تاثیرات گسترده در زندگی آنها ندارد و نوع اوامر ایشان با الزامات عرفی معارضه دارد رعایت اوامر پدر لازم است ولی اگر معارضه با عرف ندارد لازم نیست.