توجه به کرامت ذاتی انسان جزء افتخارات قرآن است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی ایازی، استاد دانشگاه آزاد اسلامی، هشتم اردیبهشت، در نشست علمی «کرامت انسان در قرآن» که از سوی سرای فرهنگ و قرآن هاشمی رفسنجانی برگزار شد، با بیان اینکه کرامت به معنای ارجمندی، جایگاه و شخصیت و موقعیت است، گفت: در مقابل آن اهانت، ذلت، خواری و توهین است و وقتی گفته شود کرامت کسی رعایت نمی‌شود، یعنی در جایگاه خود نیست و احترامی که شایسته او هست وجود ندارد و گاهی تحقیر و توهین معنای ضدکرامتی دارد.

وی افزود: در بحث کرامت یکبار آن را حقیقتی در ذات انسان می‌دانیم مانند حیات انسان ولی گاهی از استعداد کرامت در انسان سخن به میان است و در قرآن در هر دو مورد سخن گفته شده است؛ در جایی که سخن از وجود کرامت است لقد کرمنا به کار رفته و در مورد دیگر از واژه ان اکرمکم بهره برده است. 

استاد دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه مفسران گفته‌اند اکرمیت برای شدن و کرمنا برای بودن است، تصریح کرد: مسئولیت‌پذیری، عقل، اراده و آزادی و .. مؤیدی برای این موضوع استفاده شده است که کرامت در وجود انسان امری جبری و ذاتی است. علامه فضل الله معتقد است که از آیه لقد کرمنا بنی آدم می‌فهمیم که مفاد آیه حضوری در فقه و احکام دارد البته بحث بنده این است که چه حقوقی به تبعیت از این حق ذاتی برای انسان ایجاد می‌شود.

فرمایش علامه طباطبایی درباره کرامت ذاتی انسان

ایازی بیان کرد:  نکته دیگر تعبیر از بنی آدم است؛ علامه طباطبایی آورده است چرا خدا فرموده و لقد کرمنا بنی آدم و نفرمود ولقد کرمنا المسلمین و لقد کرمنا المتقین و حتی نفرمود ولقد کرمنا الانسان؛ ایشان معتقد است مراد خداوند از این تعبیر آن است که در این نوع کرامت، جنسیت، نژاد، منطقه جغرافیایی و زبان و رنگ و پوست و ایرانی و شرقی و غربی و فارس و ترک و لر و انگلیسی و آلمانی و... در این کرامت تأثیری ندارد و انسان صرف نظر از اینها، کرامت دارد. 

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: نکته دیگر در مورد کرامت این است که قبل از آن که بحث از تکلیف شود برای انسان حقوقی تعریف شده است. از آیت‌الله بروجردی پرسیدند که شما چرا وقتی کسی نزد شما نیست باز دو زانو می‌نشینید و ایشان فرموده بود که چون خودم که هستم. از امام صادق(ع) روایت داریم که خداوند همه چیز انسان را به خود واگذار کرده است جز ذلت و عزت او و انسان حق ندارد از هر کسی چیزی طلب کند و خود را نزد دیگران تحقیر کند و این منزلت انسانی هم بر عهده خود فرد و هم اطرافیان او هست.

ایازی با اشاره به بحث کرامت اجتماعی، اضافه کرد: قرآن کریم خیلی از سنن خود را ناظر به جامعه تعریف کرده است؛ مثلاً وقتی کسی با جامعه حرف می‌زند اگر طرز نامناسبی در سخن گفتن داشته باشد به کرامت عمومی لطمه زده است حتی اگر خبر دروغ به جمعه داده شود کرامت آنها خدشه‌دار شده و از اعتماد مردم سوء استفاده شده است یا اگر مسئولی دو رو باشد و نفاق داشته باشد، باعث زیرسؤال بردن کرامت مردم شده است. همچنین ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و ...مطرح است مثلا اگر فرصت‌های اجتماعی و امکانات اقتصادی را در سراسر کشور به درستی توزیع نکنیم تعدی به حقوق و کرامت انسانی است.

ایازی با اشاره به کرامت خانوادگی، اضافه کرد: یکی از چیزهایی که حقوق یک خانواده است پرکردن مناسب اوقات فراغت و تاأمین نیازهای معنوی است و در غیر این صورت به کرامت خانواده آسیب وارد شده است. در یکی از کشورهای اروپایی صحبت از این بود که کسانی هستند که به دلیل نقص عضو وقتی سر کار می‌روند به موقع حاضر نمی‌شوند بنابراین تلاش شده امکاناتی در اختیار آنان باشد تا کرامت آنها حفظ شود.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به کرامت جنسیتی اظهار کرد: علی الاصول و صرف نظر از محدودیت‌های قانونی، یکسری محدودیت‌ها برای زنان وجود دارد؛ مثلا اگر پسری بخواهد شبانه از شهری به شهر دیگر سفر کند کسی کاری با او ندارد ولی به یک دختر اجازه داده نمی‌شود ولی برخی محدودیت‌ها و امکانات بدون وجه حقوقی سبب تشییع کرامت زنان است از جمله اینکخه دستمزدهای پایینی به آنها داده می‌شود.

کرامت دگراندیشان و مجرمین

ایازی با اشاره به کرامت دگراندیشان، تصریح کرد: یکی از چالش‌های همه جوامع مسئله اقلیت‌های نژادی، مذهبی و فکری و دینی است؛ برخی کشورها شاید بیشتر رعایت بکنند ولی در مجموع در تمامی کشورها این مسئله وجود دارد.

وی اضافه کرد: موضوع دیگر کرامت مجرمین، متهمین و محکومان و زندانیان است. آیا ما می‌توانیم به بهانه اینکه فردی مجرم است آبروی او را ببریم و تحقیر کنیم و تا جرمش ثابت نشود علنی کنیم؟ کسی که در زندان است و محکوم می‌شود آیا حق داریم هر برخوردی با او داشته باشیم؟ حتی فردی قرار است اعدام و قصاص شود باید حق او رعایت شود. نقل است قنبر یک ضربه بیشتر شلاق به یک مجرمی زد و امام(ع) او را قصاص کرد.

ایازی بیان کرد: آیا کسی که دشمن است حق داریم هر طور با او حرف بزنیم و هر نوع رفتاری با او داشته باشیم ولو خلاف عدالت باشد؟ خداوند فرموده است که دشمنی سبب نشود تا شما از عدالت خارج شوید. 

حق حیات

وی اظهار کرد: در قرآن کریم دسته‌ای از آیات به صورت عام و مستقیم کرامت را معین کرده و برخی به صورت غیرمستقیم؛ یکی از این آیات که مؤید کرامت انسان با موضوع حق حیات است آیه شریفه 32 سوره «مائده»؛ «مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ بَعْدَ ذَلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ » است زیرا برخی می‌گویند کافر و مشرک حق حیات ندارند.   

وی افزود: نکته حقوقی آیه این است که کشته شدن انسان مانند کشته شدن یک حیوان نیست و وقتی خون یک نفر به ناحق ریخته شود گویی همه بشریت کشته شده است و برای این حق حیات هیچ قید و تخصیصی ندارد جز قصاص و مقاتله. برعکس هم اگر از کشتن کسی جلوگری شود گویی به همه بشریت حق حیات داده شده است.

نیکی به دگراندیشان دینی و عقیدتی

ایازی ادامه داد: آیه دیگر که از محکمات قرآن کریم است آیات 8 و 9 سوره ممتحنه است و فرموده کسانی که با شما نمی‌جنگند و درگیری ندارند با آنان نجنگید(لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ). بلکه با آنان با نیکی و خوبی رفتار کنید. یعنی دگراندیشان دینی هم صاحب کرامت هستند در صورتی که وارد جنگ، نا امنی، تعرض و مقاتله و ظلم به شما نشوند و امام علی(ع) عملا چنین سیره‌ای را داشتند.

وی افزود: برخی گفته‌اند آیات سیف و قتال، آیات لا اکراه و .. را نسخ کرده ولی اولاً آیه قبل که نمی‌تواند آیه بعد را نسخ کند ضمن اینکه آیه لا اکراه به تعبیر علامه طباطبایی جنبه خبری دارد و نه انشایی و جنس دین این است که عقیده و دین اکراه‌پذیر نیستند. ما حق نداریم حقوق شهروندی غیرمسلمین را زیرپا بگذاریم.

اجازه ندهیم فضای فحش و ناسزا در جامعه رواج یابد

ایازی بیان کرد: آیه 108 «انعام» فرموده است: وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذَلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ؛ کسانی که غیر خدا را می‌خوانند دشنام ندهید چون آنها هم به خدا دشنام می‌دهند؛ برخی مفسران «فا» در «فَيَسُبُّوا» را علت گرفته‌اند ولی مفسران دیگر گفته‌اند در صدد بیان تعلیل نیست بلکه به کارکرد اشاره دارد، زیرا اگر فضای فحش و دشنام در جامعه رایج شد به فرهنگ تبدیل می‌شود و هیچ کسی در این جامعه محترم نیست.

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به رعایت عدالت حتی در برخورد با دشمن، تصریح کرد: در آیه هشتم سوره مائده؛ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ» فرموده است که مبادا در مواجهه با دشمنان بی عدالتی کنید؛ یعنی حق ندارید به ناموس و مال او تعرض کنید و تهمت به او بزنید و هر چیزی را به او نسبت دهید.

وی تأکید کرد: در بحث کرامت دو موضوع و فایده مطرح است؛ اول نگرش و جهانبینی قرآن که نگاه فرادینی به کرامت انسانی دارد و مسلمین باید این موضوع را جزء معتقدات خود بگذارند وهمچنین رعایت کرامت جامعه است یعنی کسی که رعایت قانون نکند کرامت جامعه را زیر پا گذاشته است. فایده دوم هم آگاهی به حقوق افراد است زیرا تا وقتی افراد به حق خود آگاه نباشند درصدد مطالبه آن هم نیستند.