تاثیر منظم کردن یک کتابخانه بر سرنوشت علمی/ خاطراتی از دو مرجع تقلید
حجت‌الاسلام حسن طارمی‌راد، معاون علمی و مدیرگروه فقه دانشنامه جهان اسلام، در بیان تجربیات پژوهشی خود به ذکر خاطراتی از بهره‌مندی از محضر آیات عظام سبحانی و شبیری زنجانی پرداخت.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن طارمی‌راد، معاون علمی و مدیر گروه فقه دانشنامه جهان اسلام، 19 اردیبهشت در نشست علمی «بیان تجربیات پژوهشی استادان»، که از سوی پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، با بیان اینکه پژوهش با نگارش و مطالعه درهم تنیده است، گفت: بنده از آثار محمدرضا حکیمی در مقاله‌نویسی استفاده کرده‌ام و روشم مبتنی بر متن بود و در همان سال‌های دانشجویی موفق به کسب رتبه برتر در جشنواره مقاله‌نویسی شدم و انگیزهام مضاعف شد. در تجربه نویسندگی کشف کردم که در نگارش مقالات علمی موفق‌ترم. لذا همین مسیر را در دوره دانشجویی ادامه دادم و آشنایی خوبی با مطالعات دینی پیدا کردم.
وی با اشاره به آموزش منبع‌شناسی درباره کتب حدیث و لغت، افزود: بحارالانوار علامه مجلسی یکی از آثاری بود که در مقطع دانشجویی با آن آشنا شدم و از آن دوره تاکنون همواره از این کتاب استفاده می‌کنم و کتابی با شرح‌ها و نکات جدید است و نکات ارزشمندی دارد که دید انسان را تغییر می‌دهد و از آن پس به کتاب بالینی بنده تبدیل شد؛ معروف است که علامه مجلسی هرچه روایت بوده جمع کرده است، ولی بعد از آشنایی با این اثر به این نتیجه رسیدم که نباید به سخنان مشهور و عوامانه بها بدهم.
بهره‌مندی از محضر دو مرجع تقلید
طارمی‌راد بیان کرد: تنها جزوه‌ای که در دوره دانشجویی‌ام به عنوان روش تحقیق وجود داشت کتاب مرحوم آریان‌پور بود و مباحث روش تحقیق خیلی جا نیفتاده بود. بنده از دوره تحصیلات دانشگاهی به حوزه قم رفتم که نقطه عطف و اتفاق بزرگی در زندگی من بود؛ حوزه هزار سال است که روش آموزشی و سنت‌های مخصوص به خود را دارد و همین سبب شد تا اتفاقات جدیدی در زندگی من رخ دهد؛ از جمله اینکه دو استاد بزرگ یعنی آیات عظام سبحانی و شبیری زنجانی نقش‌آفرین بودند و هنوز مفتخر به شاگردی ایشان هستم.
عضو هیئت علمی دانشنامه جهان اسلام با اشاره به اینکه آیت‌الله العظمی شبیری علاوه بر تخصص در حدیث، رجال و فقه، دقت نظر و تحقیق روشمندی دارند و آیت‌الله العظمی سبحانی هم در کنار فقاهت، متخصص کلام و نویسنده‌ای توانا هستند، اظهار کرد: وقتی سال 1359 به قم رفتم و آیت‌الله سبحانی مؤسسه تحقیقات کلامی امام صادق(ع) را تأسیس کردند، کتابخانه شخصی خود را به این مجموعه اهدا کرده و گفتند که کتابخانه ایشان را ساماندهی کنم که شامل 3 هزار جلد کتاب بود.
وی ادامه داد: در ابتدا کراهت داشتم ولی برکات زیادی داشت؛ از جمله شناختن کتب مختلف. به نظر بنده شناخت کتاب در موفقیت‌های پژوهشی قدم بزرگی است و با مغنی قاضی عبدالجبار و ده‌ها کتاب فقهی و اصولی و حقوقی آشنا شدم. بعدها مطلع شدم که دکتر شفق، از استادان دانشگاه، هم با دانشجویان خود چنین کاری می‌کرد تا با منابع آشنا شوند.
تألیف کتاب رجعت
طارمی‌راد بیان کرد: از دیگر نکات آموزنده در محضر این مرجع تقلید این بود که گفتند در آثار ترجمه و پژوهش همیشه از کارهای کوچک شروع کنید و از ابتدا پروژه‌های سنگین برندارید. در آن مقطع از ایشان خواستند که برای برخی آموزه‌های شیعه مانند بدا و شفاعت کتاب بنویسند، زیرا اهل سنت تبلیغات منفی زیادی علیه شیعه انجام داده‌اند و ایشان از بنده خواست که کتابی بنویسم و کتاب رجعت را نوشتم و سپس درباره اثرم توصیه‌هایی کردند.
معاون علمی دانشنامه جهان اسلام تصریح کرد: در همین ایام از محضر آیت‌الله شبیری زنجانی هم بهره بردم و خواستم که ماجرای تحریم تنباکو را نقل کنند. ایشان گفتند که این ماجرا را از آیت‌الله حاج شیخ حسین حائری نقل می‌کنند و من هم آن را از ایشان بشنوم، زیرا در نقل، کاهش واسطه خیلی مهم است. من به محضر آیت‌الله حائری رفتم و مطلب شنیده‌شده از آقای شبیری را که نوشته بودم به او ارائه کردم و ایشان دو مورد را که بنده اشتباه فهمیده بودم اصلاح کرد و متوجه شدم که باید برای نقل مطلب به منبع اصلی رجوع کنم و به منقولات اعتماد مطلق نکنم.
پرهیز از نقد شتابزده
طارمی‌راد تصریح کرد: مورد دیگری که در ارتقای روحیه پژوهشی‌ام مؤثر واقع شد این بود که باید در کلمه به کلمه نوشته‌های بزرگان دقت کنیم تا انتقادات شتابزده نباشد؛ از جمله آسیب‌های پژوهش این است که وقتی نسل جدید با کوچکترین اشکالی در آثار بزرگان مواجه شود از فرد بزرگی انتقاد تندی می‌کند، در صورتی که شاید انتقاد وارد نباشد. بنده مدتی در جلسات شرح اشارات و نجوم علامه حسن‌زاده آملی شرکت کردم و اهتمام و شوق و شور علمی ایشان برایم بسیار جالب بود و احترام زیادی برای کتاب و پژوهش قائل بود. در مجموع هشت سال در قم در محضر این علما بودم و از سال 1367 در بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، که مسئولیت تدوین دانشنامه تخصصی جهان اسلام را برعهده دارد، مشغول فعالیت شدم.
عضو هیئت علمی بنیاد دایرة المعارف اسلامی با بیان اینکه 34 سال است که در این عرصه فعالیت می‌کنم، گفت: سال‌هایی را در این مجموعه به صورت مستقیم فعالیت پژوهشی داشتم و بیش از 20 سال است که در مدیریت این بنیاد نقش دارم. بنده از مرحوم عباس زریاب؛ دانشمند، مورخ و ذوفنون، چیزهای زیادی یاد گرفتم. وی در آلمان و دانشگاه تهران درس خوانده و فرد جامع و عالمی بود و به مطالعات غربیان آشنا بود و چند زبان می‌دانست و کمک بسیاری به بنده کرد.
طارمی‌راد گفت: همچنین مرحوم هوشنگ اعلم؛ روان‌شناس، کمک زیادی کرد و به بنده دقت در به‌کارگیری کلمات را آموخت. در همان دوره با دانشمند دیگری هم آشنا شدم که مأخذشناسی را به من آموخت. می‌توان هر کار پژوهشی را در نظام اندازه‌گیری اجرا کرد و فرایند آن را شناخت، یعنی پژوهشگر باید بدانید از نقطه صفر تا هدف چه فرایندی را طی و چگونه آن را ارزیابی کند.
مدیر گروه فقه دانشنامه جهان اسلام اظهار کرد: در تحقیقات ما امکان اندازه‌گیری کیفی کار هم مطرح شد، زیرا یکی از مشکلات مؤسسات پژوهشی این است که یک پژوهشگر در طول سال چه مسیری را باید طی کند و چقدر اثر تولید کند تا کاری کیفی ارائه دهد. بنابراین باید معیارهایی چون میزان منبع‌شناسی مؤلف را مد نظر قرار دهیم. آیا مؤلف منبع‌شناسی لازم را داشته است؟ آیا همه آنچه از منابع نقل شده درست فهمیده شده است؟ آیا همه منقولات فارسی هستند یا به آثاری به زبان عربی و زبان‌های دیگر هم مراجعه کرده است؟
انتهای پیام
