نقش حج در رشد اقتصادی و توسعه سیاسی آفریقا انکارناپذیر است

مناسک حج تمتع امسال بعد از دو سال محدودیت به دلیل شیوع کرونا با حضور تعداد زیادی از حاجیان نقاط مختلف دنیا برگزار شد. با این همه موضوعاتی مانند کاهش سهمیه حجاج برخی از کشورها و اعمال سیستم قرعه‌کشی و مشکلات آن برای زائران اروپایی و آمریکایی باعث بروز مسائلی شد که تاکنون وجود نداشته‌ است.

احمد بدوی مصطفی، اسلام‌پژوه و محقق مؤسسه مطالعات آفریقا دانشگاه غنا است. او دارای مدرک دکترای روابط بین‌الملل از دانشگاه فنی خاورمیانه آنکارا و کارشناسی ارشد علوم سیاسی از دانشگاه ملی سنگاپور است. تحقیقات او بر اسلام و جوامع مسلمان، به‌ویژه در آفریقا، پیوند دولت و مذهب، سازمان‌های ستیزه‌جو، خشونت سیاسی، ایدئولوژی‌های رادیکال، مبارزه با افراط‌گرایی و استعمارزدایی متمرکز است. وی در گفت‌وگویی که با ایکنا داشت در مورد حج امسال و مسائل مرتبط به آن در غنا صحبت کرد.

ایکنا _ حج یکی از موضوعاتی است که علمای اسلام از آن برای تحقق وحدت بین مسلمانان یاد می‌کنند. نظر علمای مسلمان کشور شما در مورد حج و آثار آن بر جامعه مسلمانان (شیعه و سنی) در غنا چیست؟

به طور کلی، در غنا نیز در این مورد بین همه مسلمانان اعم از شیعه یا سنی اتفاق نظر وجود دارد،. علاوه بر این، وحدتی که در موسم حج  وجود دارد در داخل کشور خود را نشان می‌دهد، زیرا هیچ مرزبندی بین فرقه‌های اسلامی در غنا در زمینه آماده‌سازی و آغاز سفر حج وجود ندارد.همگی با جبهه‌ای متحد موسم حج را پیش رو دارند.

ایکنا _ به نظر شما جایگاه حج در دنیای امروز چه تأثیری بر جوامع مسلمان آفریقا دارد؟

این سؤال خیلی گسترده است. با این همه جوامع مسلمان در سرتاسر آفریقا، حج را به عنوان ستون اسلام بسیار مورد توجه قرار می‌دهند. در نتیجه تأثیر آن غیرقابل اندازه‌گیری و چندوجهی است. در داخل غنا و کشورهای همسایه، آژانس‌های مسافرتی و سازمان‌هایی که مسئول تسهیل حج هستند، سود اقتصادی زیادی به دست می‌آورند از سوی دیگر که زائران هزینه‌های مربوط به تأمین مکان خود را برای این سفر مقدس برای آنها واریز می‌کنند.

اعزام حجاج از کشورهای مختلف باعث ایجاد درآمد اضافی برای بخش حمل و نقل و رونق تجاری می‌شود. از نظر اجتماعی، خانواده‌ها در سازماندهی و اعزام فردی که کاروانی سفر را آغاز می‌کند متحد هستند. همچنین در خارج، رهبران سیاسی مسلمان در آفریقا گاهی از فرصت‌های ارائه شده حج استفاده می‌کنند تا با سیاستمداران مسلمان خود از آفریقا و فراتر از آن در مورد مسائل مربوط به کشورهای متبوع خود تعامل داشته باشند.

افراد همچنین به دلایل مختلف با مسلمانان دیگر از نقاط مختلف جهان ارتباط برقرار می‌کنند. بنابراین، به‌طور خلاصه، حج از نظر اجتماعی، اقتصادی و معنوی بر جوامع آفریقایی تأثیرگذار است.

ایکنا _ امسال دولت عربستان محدودیت‌هایی را برای تعداد زائران و مسائلی مانند قرعه‌کشی بین متقاضیان حج در کشورهای غربی و آفریقا اعمال کرد. نظر شما در مورد این محدودیت‌ها چیست؟

تا آنجا که من می‌دانم، سیستم قرعه برای آمریکای شمالی و اروپا اعمال شده است. با این حال، برای آفریقا، سیستم سهمیه‌بندی همچنان به‌ویژه برای غنا اعمال می‌شود.

این سهمیه از 6000 زائر اولیه به کمتر از 4000 کاهش یافت و باعث شد برخی از زائران نتوانند رهسپار سفری شوند که برای آنها عزیز است. بنابراین، برای اکثر کشورهای آفریقایی کاهش ناگهانی سهمیه دلیل نگرانی برای بسیاری بوده است.

با این حال، برای اروپا و آمریکای شمالی، معرفی دیرهنگام سیستم درخواست مستقیم از طریق یک کانال آنلاین باعث ترس، وحشت و عدم اطمینان در میان بسیاری از مسائل دیگر شده است.

ایکنا _ آیا سازمانی در غنا برای اعزام زائران به حج وجود دارد و در حال حاضر برای تسهیل اعزام زائران به حج چه می‌کند؟

اداره امور زائران حج که معروف به «هیئت حج» است، وظیفه نظارت بر زیارت حرمین شریف را از ابتدا تا انتها بر عهده دارد. البته بدون چالش‌های خاص خود، زیرا این دفتر تلاش می‌کند تا مراسم حج را برای جوامع مسلمان در غنا بهتر کند. این دفتر از زمان تأسیس خود، چالش خاص خود را برای هیئت مدیره دارد. امیدواریم و دعا می‌کنیم که ب‌ زودی این دفتر بتواند بدون ایرادات بزرگی که در طول سالیان متمادی با آن مواجه بوده است، یک سازمان حج بدون نقص داشته باشد.

ایکنا _ آیا سفرنامه‌ای در مورد حج زائران آفریقایی وجود دارد؟ این سفرنامه‌ها بیشتر روی چه موضوعاتی تمرکز دارند؟

من مطمئن نیستم که منظور شما یک گزارش فردی از حجاج یا سفرنامه‌ای عمومی است از مجموعه همه زائران آفریقایی. حدس می‌زنم که دومی تا حد زیادی غیرممکن باشد، زیرا این قاره به اندازه‌ای غول‌پیکر است که می‌تواند تجربیات متنوع و عظیمی را به همراه داشته باشد.

چیز خاصی وجود ندارد که من بدانم، اما معتقدم که می‌تواند وجود داشته باشد، به خصوص که ما در عصر تلفن‌های هوشمند هستیم که در آن یک یا گروهی از زائران می‌توانند به‌راحتی ویدئویی بگیرند و درباره تجربیات خود توضیح دهند.

با این حال، «Peace dawah media» یک پلتفرم رسانه اجتماعی بومی غنا علاقه زیادی به حج دارد و در ساختن ویدئو، بحث و ارائه به‌روز‌رسانی در مورد مسائل مربوط به حج، نه تنها برای غنا بلکه سایر کشورهای آفریقایی نیز فعالیت دارد.

ایکنا _ آداب و رسوم مسلمانان غنا در بدرقه و استقبال از زائران چیست؟

 تعدادی از موارد قابل توجه وجود دارد. یک رسم در مورد بدرقه و استقبال این است که زائران شامل تعداد زیادی از اعضای خانواده هستند که مسافر را برای بدرقه کردن همراهی می‌کنند و همین باعث شده تعداد زیادی از مردم در فرودگاه برای استقبال از فرد جمع شوند. علاوه بر این، مخصوصاً برای زنان در غنا، حاجیان روی یک یا چند دندان یک روکش فلزی طلایی می‌کشند. آنها همچنین ضیافتی را ترتیب می‌دهند که عموماً به نام «azuuma» شناخته می‌شود که در آن خانواده، دوستان و خیرخواهان گرد هم می‌آیند تا در ضیافت شام، توفیق ادای حج حاجی را جشن بگیرند.

گفت‌وگو از محمدحسن گودرزی