یادداشت
مسئله حجاب و معطلی ۱۱ساله اجرای سند تحول بنیادین
عدم اجرای سند تحول بنیادین در طول ۱۱ سال گذشته باعث شده تا وضعیت حجاب هر سال نسبت به سال قبل بدتر می‌شود و متأسفانه عواملی از جمله گسترش شبکه‌های اجتماعی در حادتر شدن شرایط تاثیرگذار بوده است. امروز با دانش‌آموزانی روبه رو هستیم که باور به درستی حجاب و پوشش دارند، اما نمی‌توانند آن را بپذیرند.
به گزارش ایکنا، رضا نباتی، کارشناس برنامه درسی و از مؤلفان کتب درسی قرآن یادداشتی با عنوان «عفاف و حجاب و معطلی 11 ساله در اجرای سند تحول بنیادی» منتشر کرده است که در ادامه متن آن از نظر می‌گذرد؛
«وقتی بی برنامه باشیم، جزئی از برنامه دیگران خواهیم بود، چرا که ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم (رعد، ۱۱)؛
۱۱ سال از تصویب و ابلاغ سند تحول بنیادین آموزش و پرورش می‌گذرد و امروز معضلی به نام بدحجابی دامنگیر جامعه اسلامی ایران است. خدای حکیم در آیه ۵۱ سوره انفال ذلِکَ بِما قَدَّمَت أَیدیکُم وَ أَنَّ اللّهَ لَیسَ بِظَلاَّمٍ لِّلعَبیدِ (این کیفر به سزای دستاوردی است که خود پیش فرستاده‌اید و از آن روست که خدا به بندگانش ستم نمی‌کند.) در یک کلام یعنی خود کرده را تدبیر نیست.
حجاب یکی از اجزای تربیت دینی است که برای تحقق، نیازمند توجه متولیان تعلیم و تربیت به تربیت جامع و همه جانبه است. توجه تک‌ساحتی به حجاب، نه تنها توفیق چندانی در پی ندارد، بلکه به تدریج خاصیت تاثیرگذاری خود را از دست خواهد داد. یکی از محورهای اصلی سند تحول بنیادین توجه همزمان حوزه‌های یازده‌گانه تربیت و یادگیری به ساحت‌های ششگانه است. ساحت‌هایی که به صورت درهم تنیده باید باهم ارتباط معنادار داشته باشند تا بتوانند یک کل را تشکیل بدهند. آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی ناشی از عدم اجرای سند تحول بنیادین در ۱۱ سال گذشته، دست کمی از سند ۲۰۳۰ نداشته است، چرا که در برهه‌های مختلف همه کشور با شعار تا کارآمدی علیه نظام فعلی آموزش و پرورش موضع‌گیری کرد و باور قاطبه فرهنگیان را درباره موفقیت نظام تعلیم و تربیت فعلی نابود کرد، اما چیزی جایگزین آن نشد.
آری ۱۱ سال از تصویب سند تحول بنیادین آموزش و پرورش می‌گذرد، در حالی که اگر به موقع نسبت به اجرای سند تحول بنیادین و اسناد تحولی زیرنظام آن پرداخته می‌شد، قطعاً نه تنها اوضاع حجاب بلکه اوضاع بسیاری از موضوعات به گونه دیگری بود. (گفتا ز که نالیم که از ماست که بر ماست.) نظام تعلیم و تربیت یکی از عناصر مهم تعمیق باورهای دینی از جمله حجاب است؛ اما در قالب فعلی کارایی چندانی ندارد، چرا که نفوذ فرهنگی با سرعت و اجرای سند تحول بنیادین به کندی پیش می‌رود. آموزش و پرورش مهم‌ترین نهاد آموزشی و تربیتی کشور پس از نهاد خانواده محسوب می‌شود و در حساس‌ترین دورههای سنی یک کودک و نوجوان، در کنار نهاد خانواده نقش مهم تربیت او را بر عهده می‌گیرد.
مدرسه یکی از مهم‌ترین نهادهای تربیتی کشور است که در حساس‌ترین دورههای سنی یک فرد، نقش مهم تربیت او را بر عهده می‌گیرد. پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران، قوانین حاکم بر مدارس کشور نیز تغییر کرد و سیاست آموزشی در راستای تقدم تربیت و تزکیه بر تعلیم در مدارس قرار گرفت و نیز به مراکز تربیت معلم برای آموزش نیروی انسانی مؤمن توجه ویژه‌ای صورت گرفت و همچنین نهاد امور تربیتی در آموزش و پرورش شکل گرفت. با آنکه مجموع این اقدامات در راستای تربیت دینی دانش‌آموزانی در تراز انقلاب اسلامی انجام شد، ولی ظرف و قالب اجرا همان نظام سابق است و شاید به همین دلیل نتیجه دلخواه را به دنبال نداشته است.
از دلایل مهمی که نخبگان تعلیم و تربیت کشور را به فکر تغییر کلی نظام آموزش و پرورش کشور وادار کرد همین مسئله بود. از نتایج مطالعات تطبیقی و کاوش مبانی و فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی 10ساله، تولد سند تحول بنیادین آموزش و پرورش کشور بود که در سال 90 رونمایی شد و با گذشت بیش از شش سال از رونمایی، بخش‌های کوچکی از آن دست و پا شکسته و با نام طرح همسوسازی به مرحله اجرا در آمد. از اهداف مهم نظام تعلیم و تربیت کشور ایجاد هویت دینی و ملی در دانش‌آموزان است و حجاب و پوشش اسلامی نقش یک پرچم را برای تربیت دینی دارد.
سال‌هاست که متولیان تعلیم و تربیت تلاش می‌کنند، این مسئله مهم را برای دانش‌آموزان تبدیل به یک باور کنند. در برهه‌هایی هم موفق بوده‌اند؛ اما باید دید در شرایط فعلی در این راستا چقدر موفق بوده‌ایم. پیش‌بینی‌های سند تحول بنیادین درباره مسئله حجاب و عفاف را در دو بخش تقسیم کرد. پیام اصلی سند تحول بنیادین، حاکم کردن تربیت در فرایند تعلیم و تربیت است و هدف عمده آن چرخش از نظام آموزشی به نظام تربیتی و فرهنگی است. مراد از تربیت در سند تحول تربیت دینی است و در معارف دینی، مسئله عفاف و حجاب از حوزه‌های جدی و ریشه‌ای محسوب می‌شود. بنابراین از این منظر سند تحول بنیادین به صورت غیر مستقیم و در بخشی از قسمت‌ها با ذکر مستقیم، اهدافی چون؛ توسعه و تعمیق فرهنگ حیا و بازنگری و بازتولید برنامه‌ها و محتوای آموزشی و روش‌های تربیتی برای درونی‌سازی و تعمیق فرهنگ حیا حجاب و عفاف، به مسئله عفاف و حجاب توجه دارد.
در صورت اجرای سند تحول بنیادین در محتوای کتب درسی و فوق برنامه‌ها باید به مسئله عفاف و حجاب پرداخته شود و خروجی این سیستم دانش‌آموزان معتقد به حجاب و عفاف مهم خواهد بود. همانطور که قبلا بیان شد تربیت مسئله پیچیده‌ای است که تنها متولی آن آموزش و پرورش نیست؛ بلکه نهاد خانواده در کنار جامعه در این مسئله نقش مهمی دارند و نیز عامل رسانه امروزه در تربیت بسیار پررنگ شده است. به همین دلیل آموزش نهادهای مختلف باید همسو و هم‌جهت با آموز‌های آموزش و پرورش باشد؛ زیرا تربیت دینی و خروجی مهم آن یعنی عفاف و حجاب محصول یک سیستم تربیتی هماهنگ ملی است. در شش سال دوم حاکمیت کنکور رشته های تربیتی شش ساله اول ابتدایی را کم رنگ می کند.
وقتی تمام همّ و غم والدین و معلمان فقط کنکور شده است، دیگر جایی برای توجه به نهادینه سازی امور فرهنگی و تربیت دینی از جمله عفاف و حجاب و نماز باقی نمی ماند. این یک حقیقت است که با کنکورمحوری، تربیت‌محوری از دستور کار مدارس خارج شده است به همین دلیل حتی مربیان پرورشی هم در این مسئله به درستی ایفای نقش نمی‌کنند. بررسی وضعیت مدارس در کشور (چه مدارس دخترانه و چه مدارس پسرانه) نشان می‌دهد نظام تعلیم و تربیت شاید در مقایسه با شرایط فرهنگی پیش از انقلاب و شرایط هم زمان کشورهای دیگر، شرایط بدی نداشته باشد، اما آنچه در کشور شاهد آن هستیم هیچ تناسبی با اهداف اولیه تعیین شده انقلاب ندارد. تلاش برای جلب توجه در شبکه‌های اجتماعی از عوامل مهم گسترش بی‌حیایی است.
عدم اجرای سند تحول بنیادین در طول ۱۱ سال گذشته باعث شده تا وضعیت حجاب هر سال نسبت به سال قبل بدتر می‌شود و متأسفانه عواملی از جمله گسترش شبکه‌های اجتماعی در حادتر شدن شرایط تاثیرگذار بوده است. امروز با دانش‌آموزانی روبه رو هستیم که باور به درستی حجاب و پوشش دارند، اما نمی‌توانند آن را بپذیرند. ترس از مسخره شدن و پذیرفته نشدن، ترس از نداشتن خواستگار، الگو قرار دادن مدل‌های زیبایی مروج بی‌حیایی، گسترش شبکه‌های اجتماعی و تلاش برای جلب توجه در این شبکه‌ها با اشتراک گذاشتن تصاویر خود از جمله دلایل کمرنگ شدن حجاب است.
باورهای دینی هنوز در شهرهای کوچک‌تر قوی هستند، اما متأسفانه فضای مجازی در چند سال اخیر عامل کمرنگ شدن برخی نمادهای دینی از جمله حجاب در این شهرها نیز شده است. کم توجهی خانواده ها و معلمان به نقش الگویی خود، از دیگر عوامل بروز این مسئله است. معلمان عزیز نباید تنها به بیان موضوعات درسی اکتفا کنند؛ بلکه باید به مسائل تربیتی از جمله نماز و حجاب نیز توجه نمایند. متاسفانه گاهی برخی از معلمان خود نیز نسبت به اینگونه مسائل توجیه نیستند. چاره کار اساسی در اجرای هر چه سریعتر سند تحول بنیادین است، چرا که سند تحول، تربیت دینی را بر رسالت آموزشی ارجح می‌داند و اگر به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش خوب عمل شود، تربیت دینی قابل تحقق خواهد بود در این صورت دیگر معضل عدم توجه به عفاف و حجاب، وجود نخواهد داشت.
