«تیزبینی و نافذالبصیره»؛ آشکارترین ویژگی‌های ابوالفضل العباس(ع)

الگوپذیری، یکی از ویژگی‌هایی است که در وجود هر انسانی به امانت گذاشته شده و همه انسان‌ها از این شاخصه مستثنی نیستند؛ چراکه هر انسانی تلاش می‌کند تا از شخصیت‌هایی که در نظر او بزرگ و کامل هستند، پیروی کرده و شیوه زندگی و تعالیم وی را سرمشق زندگی خود قرار دهد. حتی در برخی از موارد (خواسته یا ناخواسته) کنش‌ها، بینش‌ها و گرایش‌های شخص مورد نظر را که برای او نقش الگو و اسوه به خود گرفته است، در عرصه زندگی، رفتار و گفتار و کردارش بروز می‌دهد و این امر یا امر فطری است و سرکوب کردن آن نه تنها روا نیست، که شاید ممکن هم نباشد؛ از این رو باید به هدایت و کنترل آن همت گماشت و افرادالگوپذیر را در شناخت شخصیت‌های کامل و جامعی که می‌توانند مراد و مرشد آنان باشند، یاری کرد تا در مسیر پرپیچ و خم و از میان هزاران الگوی ساختگی، خیالی و یا درست و واقعی به راه خطا نرود.

ائمه معصومین(ع)، مؤمنان راستین،عالمان، قهرمانان میادین نبرد، ایثارگران جان و مال، مجاهدان و سرافرازان صحنه ابتلا و آزمایش در زمره برجستگانی هستند که می‌توانند الگو، اسوه تربیتی و اخلاق دیگران قرار گیرند. در راستای رسالت اسوه‌یابی و الگوپذیری لازم است انسان‌های پرفضیلت را مورد مطالعه عمیق قرارداد تا از لابه‌لای صدها نکته گفته و ناگفته، شاخص‌ها و برجسته‌ها را گزینش و به عنوان مدل زیستن و مردن برگزید. از نگاه شیعیان و اندیشمندان اسلامی پس از نبی مکرم اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع)، حضرت عباس(ع) یکی از فقیه‌ترین، فرزانه‌ترین و شجاع‌ترین افرادی است که تاریخ اسلام و بشریت به خود دیده است و بدین سبب یکی از الگوها معرفی می‌شود که نه تنها مورد احترام مسلمانان است، بلکه مذاهب دیگر نیز به ایشان ارادت دارند. آن حضرت در ولایت‌مداری و ولایت‌پذیری الگویی بی‌نظیر برای همه بشریت است  و همین شاخصه باعث شد تا نامش در صحرای کربلا برای همیشه به یادگار بماند.

ایشان که باور و اعتقادش، تمام تلاش‎ها و موضع‎گیری‎هایش او را در مسیر ولایت قرار داده است، بهترین اسوه ولایت‎مداری است؛ چون خط سیاسی او پیوسته بر اطاعت از امام و مخالفت رفتاری و گفتاری با دشمنان امام استوار بود. ایشان این ویژگی را تا لحظه شهادت زنده نگه داشت که بهترین گواه براین سخن، تقاضای دشمن برای جدا شدن او از صف هواداران ولایت و رد کردن آن از سوی آن حضرت است. رفتار حضرت عباس(ع) در این مورد گویای دفاع راستین او از حریم ولایت و برائت از دشمنان است. اطاعت محض ایشان فقط از امام حسین(ع) نبود و اطاعت از امام حسن(ع) نیز ویژگی‌های شاخص رفتاری ان حضرت است؛ چراکه هیچگاه خود را هم تراز برادران خود نمی‌دانست و در همه حال تسلیم اولیای خدا بود. «مَنْ أَتَاكُمْ نَجَا وَ مَنْ لَمْ يَأْتِكُمْ هَلَكَ، آنكه به سوى شما آمد نجات يافت، و هركه نيامد هلاک شد». (زیارت جامعه کبیره).

کظم غیظ ایشان در تشییع پیکر پاک امام حسن(ع) مشهود است، روایت است که ایشان هنگام شهادت امام مجتبی(ع)24 ساله داشته و در تشییع پیکر پاک آن حضرت شرکت داشت. وقتی به دستور عایشه بدن مبارک امام تیرباران شد، عباس(ع) دست بر شمشیر برد؛ امام حسین(ع) چون متوجه شد، برادر را از جنگ و درگیری به سبب وصیت برادرشان بازداشتند و فرمودند: برادرم این گونه وصیت فرمود: «لا تُهرَق مِن اَمری مُحجةً مِن دَمٍ ؛ در تشیع جنازه ام قطره خونی ریخته نشود» در این هنگام آن حضرت خشم خود را فرو نشاند و بر آن توهین شکیبایی ورزید. کظم غیظ و خویشتن‌داری ویژگی مردان خداست هم آنان که خود را تربیت کرده‌اند. (مرتضی، آقاتهرانی، یاران شیدای حسین بن علی).

اعلام وفاداری در شب عاشورا

حضرت سید الشّهداء(ع) روز تاسوعا اصحاب خود را جمع کردند. امام سجاد(ع) می‌فرماید: من نزدیک رفتم تا ببینم تا پدرم به آنان چه می‌گوید پس شنیدم که پدرم به اصحاب خود چنین فرمود: «أُثْنِی عَلَی اللَهِ أَحْسَنَ الثَّنَآءِ. وَأَحْمَدُهُ عَلَی السَّرَّآءِ والضَّرَّآءِ. اللَهُمَّ إنِّی أَحْمَدُک عَلَی أَنْ أَکرَمْتَنَا بِالنُّبُوَّه، وَعَلَّمْتَنَا الْقُرْءَانَ؛ وَفَقَّهْتَنَا فِی الدِّینِ. أَمَّا بَعْدُ، فَإنِّی لَا أَعْلَمُ أَصْحَابًا أَوْفَی وَلَا خَیرًا مِنْ أَصْحَابِی، وَلَاأَهْلَ بَیتٍ أَبَرَّ وَلَا أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَیتِی؛ فَجَزَاکمُ اللَهُ عَنِّی خَیرَ الْجَزَآءِ.أَلَا وَإنِّی قَدْ أَذِنْتُ لَکمْ، فَانْطَلِقُوا جَمِیعًا فِی حِلٍّ؛ لَیسَ عَلَیکمْ مِنِّی ذِمَامٌ. هَذَا اللَیلُ قَدْ غَشِیکمْ فَاتَّخِذُوهُ جَمَلًا، ثنا و ستایش خداوند را بجا می آورم به بهترین ستایش، و او را در دو حال مسرّت و خوشی و گرفتاری حمد می کنم. بار پروردگارا! من حقّاً حمد و سپاس تو را بجای می آورم که ما را به نبوّت بزرگوار و مکرّم داشتی! و قرآن را به ما تعلیم کردی! و در دین، ما را فقیه و دانا نمودی! امّا بعد، من حقّاً اصحابی باوفاتر و بهتر از اصحاب خودم، و نه اهل بیتی نیکوکارتر و با صِله و پیوندتر از اهل بیت خودم سراغ ندارم؛ پس خداوند شما را از طرف من به بهترین جزائی پاداش دهد! آگاه باشید که من در رفتن به شما اذن و اجازه دادم؛ پس همگی بروید که عقد بیعت را از شما بگسستم و نسبت به خود، بر شما عهده و ذِمامی ندارم. اینک شب در رسیده است و پوشش آن شما را در بر گرفته است؛ آن را چون شتر راهواری بگیرید و متفرّق شوید»! (مرتضی، مطهری، نهضت حسینی).

سید اصغر، ناظم‌زاده قمی، در کتاب اصحاب امام حسین(ع) از مدینه تا کربلا چنین آورده است: نخستین کسی که عصر تاسوعا برخاست و سخن گفت، قمر بنی‌هاشم(ع) بود که از جانب خود و دیگران چنین گفت: «لِمَ نَفعَل ذالک، لِنبقی بعدک؟ لا أرَنا الله ذلک ابداً، برای چه ما دست از تو برداریم؟ آیا برای این که بعد از تو زنده بمانیم، خداوند هرگز چنین روزی را به ما نشان ندهد». سپس دیگران مثل حبیب‌بن‌مظاهر، مسلم بن عوسجه، زهیر بن قین برخاستند و هر کدام با سخنانی دلگرم‌کننده و پرشور اظهار علاقه کردند و گفتند تا پای مرگ می‌مانیم.

نکته قابل تأمل اینکه همانطور که حضرت علی(ع) در زمان حیات پیامبر(ص) هیچ سخنرانی و خطابه‌ای نکرد، در هیچ جای تاریخ، سخنی یا خطابه‌ای از عباس بن علی(ع) در محضر امامش وجود ندارد. با اینکه رجزخوانی ایشان در علقمه نشان از ادیب و سخنوری ان حضرت دارد، اما شب عاشورا بعد از این سخن امام حسین(ع)، اولین کسی که سریع اعلام موضع می‌کند، ایشان است.

امام سجاد(ع) در کربلا حضور داشت و خود شاهد شهادت و ایثارگری‌های شهدای راه حقیقت و فضیلت بودند. او که بعد از پدر، پرچمدار دین و از راه اسارت، مکمل شهادت است، ارزیابی‌هایش بر مبنای شهود و حضور است و شاهدی گرانمایه است. ایشان درباره عمویش عباس(ع) فرمود: «واِنَّ لِلْعَبّاسِ عِنْدَاللهِ عزّوجلَّ مَنْزلَةٌ یَغْبِطُهُ بِها جَمِیعُ الشُّهَداءِ یَوْمَ الْقِیامَة؛ برای عباس در پیشگاه خداوند بزرگ مقامی بس ارجمند است که همه شهیدان در روز قیامت به آن مقام غبطه می‌خورند».

همچنین امام صادق(ع) در کلامی فرمودند: «كانَ عَمُّنَا العَبّاسُ بنُ عَلِيٍّ نافِذَ البَصيرَةِ صُلبَ الإيمانِ جاهَدَ مَعَ أبي عَبدِاللّهِ و أبلى بَلاءً حَسَنا و مَضى شَهيدَا؛ عموى ما، عبّاس، داراى بينشى ژرف و ايمانى راسخ بود ؛ همراه با امام حسين عليه السلام جهاد كرد و نيك آزمايش داد و به شهادت رسيد». ایشان در واقع «بصیرت» که یکی از ویژگی‌های حضرت عباس(ع) را مدنظر قرار می‌دهند. انسان مسلمان باید دارای بصیرت باشد و در برابر دشمنان هوشیار باشد، حضرت قمربنی‌هاشم «نافذ البصیرة» بود یعنی دارای عمیق‌ترین بصیرت و بینش‌ها. دشمن‌شناس بود و موضع مردانه‌ای مقابل بنی‌امیه و دشمنان خاندان اهل‌بیت‌(ع) گرفته بود. رد امان‌نامه نشان می‌دهد که اشان هوشیار بود و حقایق عالم را مشاهده می‌کرد. ایشان همواره بر مدار ولایت حرکت می‌کرد و اولین ویژگی او «نافذ البصیره» بودن است که همه حقایق و قله‌های معارف را درک کرده است. (سایت تخصصی منبر: عباس دومین شخصیت کربلا).

تیزبینی از آشکارترین ویژگی‌های ابوالفضل العباس(ع) بود. از تیزبینی و تفکر عمیق ایشان است به تبعیت از امام هدایت و سیدالشهداء(ع) برخاست و بدین گونه به قله شرف و کرامت دست یافت و خود را بر صفحات تاریخ، جاودانه ساخت. تا وقتی ارزش‌های انسانی پایدار و انسان آنان را بزرگ می‌شمارد، در برابر شخصیت بی مانند حضرت که بر قله‌های انسانیت دست یافته است سر بر زمین می‌ساید و زانوی ادب زمین می‌زند. امام صادق(ع) نیز تیزبینی، ایمان استوار و جهاد همراه با امام حسین(ع) را از برترین صفات مجسم در عمویشان بیان فرمودند. همچنین تسلیم، تصدیق، وفا و نصیحت را از دیگر صفات عموی خود ذکر کرده‌اند.

قمربنی هاشم(علیه السلام) در ناحیه مقدسه

امام زمان حضرت مهدی(عج) نیز خطاب به ابومنصور بن عبدالمنعم بن نعمان بغدادی، زیارت‌نامه‌ای را برای شهیدان کربلا نوشتند که به زیارت ناحیه مقدسه ویژه زیارت شهیدان کربلا مشهور است. در فرازی از این زیارت‌نامه درباره حضرت عباس(ع) چنین آمده است: «السلام علی العباس بن امیرالمومنین المواسی أخاه بِنَفسِهِ، الا’خذ لِغَدِهِ مِن أمسهِ الفادی له، الواقی. السّاعی الیه بمائه، المَقطُوعة یداه، لَعَنَ الله قاتلیه یزیدبن وقاد و حکیم بن الطفیل الطائی، سلام برعباس فرزند امیرمومنان که جان خویش را در راه برادرش داد از دیروزش برای فردایش توشه برگرفت، در راه برادر جانبازی کرد و خود را فدایش کرد، از او حفاظت و خود را سپر بلایش کرد، برای او آب آورد، دست هایش قطع شد. خداوند قاتلانش یزیدبن وقاد و حکیم بن طفیل طائی را لعنت کند».

در این زیارت نامه بسیار مهم و با ارزش و روشنگری که از ناحیه مقدسه صادر شده است، برخی امتیازات حضرت اباالفضل العباس(علیه السلام) یادآوری شده است. متن این زیارت سندی مکتوب از حضرت ولی عصر قائم آل محمد(ع) درباره ابعاد شخصیت عموی خویش حضرت عباس(علیه السلام) است.

در این زیارت، حضرت ابوالفضل(ع) به عنوان اسوه حسنه در ولایت‌مداری، فداکاری، جانبازی و پاسداری معرفی شده است. امام زمان(عج) در این زیارت نامه در شش جمله، شش ویژگی بارز حضرت ابوالفضل(ع) را نام برده و ابعاد مختلف شخصیت الهی ایشان را معرفی کرده‌اند. مواسات و جانبازی، آخرت‌گرایی، فدایی اسلام و ولایت، حفاظت و پاسداری، سقای کربلا، تقدیم دو دست در راه خدا از جمله ویژگی‌هایی است که در این زیارت‌نامه آمده است.

حضرت عباس(ع) باید برای همه ولایتمداران اسوه و الگو باشد که هرکس از درجه ولایتمداری بالاتری برخوردار باشد در بارگاه الهی به همان مقدار منزلت دارد. ویژگی ولایت‌پذیری قمر بنی‌هاشم(ع) باعث این شد که همیشه تابع امام زمانش بود، اگر بخواهیم اقتدا کنیم به حضرت عباس(ع) امروز باید دنباله روتابع ولی‌فقیه باشیم.

برگرفته شده از مقاله نرجس رضایی‌خواه