بار عفاف را روی دوش حجاب نیندازیم/ نزول دستور حجاب بعد از 90 سوره

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مدیر سابق حوزه علمیه خواهران، 27 مهرماه در نشست نقد و بررسی «شرایط حق الزام حجاب از سوی حاکمیت با رویکرد تنزیلی»، که در مدرسه علمیه امام کاظم(ع) برگزار شد، گفت: مرگ یک خانم بهانه‌ای برای دشمن بود که طلاب و جوانان باید این دسیسه‌ها را بشناسند و درگیر مسائلی نشوند که باعث ایجاد خطرات برای نظام اسلامی شود.

حجت‌الاسلام بهجت‌پور با بیان اینکه در قرآن سیر طرح مسئله حجاب با سیر طرح مسئله عفاف، دو مسیر متفاوت هستند، اظهار کرد: اینطور نیست افرادی که قصد دارند در باب عفاف در قرآن تحقیق کنند، لزوماً باید در باب حجاب تحقیق کنند و برعکس. عفاف از سوره قمر یعنی سوره 37 در ترتیب نزول و با طرح مسئله قوم لوط آغاز شد ولی مسئله حجاب در سوره‌های مدنی و از سوره 90 یعنی احزاب در آیه 59 به صورت رسمی مطرح شد.

وی افزود: مسئله مربوط به اخفای زینت و چشم‌پوشی از نامحرم و عورت و پوشاندن گردن(جیوب) و نزدن پا به زمین در سوره نور مطرح شد که سوره 103 در سیر نزول است. 17 دسته آیه در مکه و 18 دسته آیه در مدینه به پاکدامنی پرداخته‌اند که بنده آن‌ها را در تفسیر تنزیلی بررسی کرده‌ام.

لزوم تفکیک بین حجاب و عفاف

استاد حوزه علمیه بیان کرد: آیه محوری حجاب آیه 59 احزاب «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا» است که در مدینه نازل شده؛ بنابراین مسئله عفاف و حجاب دو مقوله‌اند که با یکدیگر مرتبط هستند ولی یکی نیستند.

وی ادامه داد: موضوع مهمی که باید به آن توجه کنیم، این است که خداوند حجاب و به تعبیر درست‌تر، پوشش اسلامی را مختص همه زنان وابسته به گروه مؤمنان دانسته‌ است، بنابراین باید بحث فقهی در این زمینه صورت گیرد که آیا بحث پوشش سر که مختص مؤمنان است برای غیر مسلمانان هم لازم است؟ آن هم با توجه به فلسفه‌ای که برای آن گفته شده است.

حجاب نباید بار عفاف را به دوش بکشد

حجت‌الاسلام بهجت‌پور اظهار کرد: آن چیزی که بنده از سیر نزول برداشته کرده‌ام، این است که ما یک تکلیف دینی برای حجاب داریم ولی بار عفاف را نباید حجاب بر دوش بکشد و برای عفیف‌شدن جامعه باید راه دیگری را طی کنیم. حجاب نمایان کننده عفت در یک زن است، یعنی بار حجاب روی دوش عفاف است، نه عفاف بر روی دوش حجاب که بگوییم باید روی سر زنان چادر بکشیم تا عفیف بشوند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: آیه 59 احزاب فرموده است فلسفه پوشش سر این است که زنان به یکسری ویژگی‌ها شناخته شوند و از اذیت دیگران در امان بمانند. یعنی یک زن به وسیله پوشش خود اعلام می‌کند من از خانواده‌هایی هستم که اهل بی‌بندوباری جنسی نیستم و مؤمن و اهل طاعت خدا هستم. حجاب، نشانه و نماد شیعه است کما اینکه پوشیدن انگشتری در دست راست نشانه تشیع فرد است.

وی با بیان اینکه این تصور که باید حجاب بر سر زنان کنیم تا عفاف حفظ شود، مسیر درستی نیست و از قرآن و روایات چنین برداشتی به دست نمی‌آید، اضافه کرد: در کتب فقهی مطرح شده که به کنیزان اجازه نمی‌دادند روسری به سر کنند و در دوره‌ای خلفا منع می‌کردند زیرا حجاب را نماد تشخص اجتماعی و دینی می‌دانستند.

تمرکز تبلیغ بر روی تجلیل از زنان با حجاب

حجت‌الاسلام بهجت‌پور ادامه داد: همچنین نکته مورد تأکید دیگر در زمینه تکلیف شرعی حجاب، تعریف زنان و خانواده‌های پوشیده و تشخص دادن به آن‌هاست و باید تمرکز در تبلیغات دینی بر روی تعریف زن مسلمان باشد. هر قدر ما در تکریم زنان محجبه بهتر عمل کنیم، جذابیت پوشش برای زنان بهتر خواهد شد کما اینکه امروز بر عکس اتفاق افتاده و زنانی که کمتر حجاب دارند، در جامعه بیشتر مورد توجه مردان هستند.

وی با بیان اینکه تا حدود سال ششم هجرت، بانوان در مدینه حجاب درست و حسابی نداشتند، اظهار کرد: در این سال و در سوره 90 به ترتیب نزول، دستور حجاب صادر شد که به عنوان تشخص اجتماعی و دینی زنان مسلمان بود. بنابراین برای تعریف این تشخص باید 89 سوره قبل را بررسی و ویژگی جامعه اسلامی و مؤمنان را بشناسیم که به نظر بنده، آیه 35 احزاب «إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمً؛ مسلماً خدا برای مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان، و مردان و زنان عبادت پیشه، و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شکیبا، و مردان و زنان فروتن، و مردان و زنان صدقه دهنده، و مردان و زنان روزه‌دار، و مردان و زنان حفظ‌کننده خود از پلیدی‌های جنسی و مردان و زنانی که بسیار یاد خدا می‌کنند، آمرزش و پاداشی بزرگ آماده کرده است»، 10 ویژگی برای تعریف جامعه اسلامی ذکر کرده که زیرساخت حجاب و عفاف است.

زیرساخت حجاب ایجاد شود

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: مشکل عمده ما این است که روی زیرساختی که حجاب را می‌سازد، کار نکرده‌ایم و تمرکز خودمان را روی مسئله حجاب برده‌ایم؛ وقتی در کشورمان، توسعه غربی محور قرار گرفت و به سرعت به این سمت در حال حرکت هستیم که در عمل به زن بگوییم تو نمی‌توانی محجبه باشی؛ ما حتی نتوانسته‌ایم بین فضای توسعه اضطراری و توسعه دینی و  ایمانی تفکیک کنیم؛ وقتی توسعه از غرب کپی شود، خود به خود زیر پای حجاب خالی می‌شود و هر قدر جامعه توسعه‌یافته شود، بی‌حجابی و بدحجابی هم بیشتر خواهد شد زیرا تحصیل و اشتغال زنان، پیوست فرهنگی ندارد.

وی افزود: جوان مجرد وارد دانشگاه می‌شود و تا سن 25 تا 30 سالگی در دانشگاه است بدون اینکه خوابگاه متأهلی داشته باشد و وقتی چنین شد، به دنبال آن مشکلات دیگر بروز می‌کند؛ الان مدل توسعه ما با آمریکا و چین و اروپا چه فرقی دارد؟ وظیفه ما توسعه قرض‌الحسنه و انفاق بود ولی بانک‌ها را سودمحور قرار دادیم. وقتی به بانوان گفته شد باید تحصیل کنید به دانشگاه می‌روند و سن ازدواج بالا می‌رود و آفات فراوانی به دنبال دارد و فضای مجازی هم نقش مهمی در مدیریت آن‌ها دارد.

حجت‌الاسلام بهجت‌پور افزود: ما نباید تصور کنیم که تعلیم و تربیت با تزریق چند مطلب دینی در کتاب‌ها اسلامی خواهد شد چون او در فضای مدرنیته و سکولار زندگی می‌کند و ما می‌خواهیم از توحید برای او سخن بگوییم.

وی با بیان اینکه باید بین امر به معروف و نهی از منکر فرق بگذاریم، گفت: معروف یعنی چیزی که آنقدر در جامعه به عنوان معروف شناخته شده است که اگر کسی خلاف آن عمل کرد، مورد عتاب قرار بگیرد و منکر یعنی عمل حرامی که در جامعه به عنوان حرام شناخته شده و عامل آن را مستحق مجازات می‌دانند، پس هر عمل حرامی، منکر نمی‌شود؛ لذا معروف، شناخته شده توسط عقل فطری یا شرع است و جامعه متشرعه آن را می‌پسندند. به همین دلیل می‌بینیم اولین باری که مسلمانان دستور یافتند تا امر به معروف و نهی از منکر کنند، در سوره آل‌عمران به عنوان سوره 89 در سیر نزول و مدنی است، از این رو در مکه شاهد هیچ امر به معروفی نیستیم.

تبیین درست حجاب؛ وظیفه اصلی حکومت

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: گام اول ما به عنوان حوزه و حکومت وظیفه تعلیم و تربیت و تبیین درست مسئله حجاب با تمرکز بر روی تشخصی است که حجاب دارد و تا این قصه تبدیل به هنجار نشده باشد، نوبت به امر به معروف و نهی از منکر برای ما نمی‌رسد و حتی نوبت به تشریع حجاب در صدر اسلام هم نرسیده است؛ به همین دلیل جای این پرسش وجود دارد که چرا قرآن در 90 سوره صبوری کرده و بعد دستور به حجاب داده است.

آیا ترتیب نزول سوره‌ها، مستند کافی دارد؟

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین خالد الغفوری، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) در نقد وی، گفت: آقای بهجت‌پور به آیه 59 سوره احزاب به عنوان اولین آیه درباره حجاب اشاره کردند و اینکه این سوره نودمین سوره به ترتیب نزول است ولی جای این پرسش وجود دارد که آیا ایشان مستندات کافی برای اثبات اینکه این سوره، سوره 90 است، دارند؟ یا اینکه صرفاً براساس چند روایت در اتقان و درالمنثور به عنوان نودمین سوره بیان می‌شود؟ بنابراین باید از ترتیب نزول سوره‌ها مطمئن شویم.

وی افزود: نکته دیگر اینکه آیا بحث جلباب در مقام تشریع اصل حجاب بوده یا برای بیان کیفیت حجاب نازل شده است؟ یعنی وضعیت حجاب مردم در مدینه حتی قبل از اسلام و بعد از آن چگونه بوده است؟ ظاهر آیه و تعبیر «یدنین» معطوف به کیفیت حجاب است نه تشریع اصل حجاب. تعلیل در آیه هم مؤید همین برداشت است زیرا زنی که جلباب خود را باز گذاشته است، یک پیام به مخاطب می‌دهد و برعکس و قرآن قصد دارد حجاب را محکم‌تر کند.

این پژوهشگر قرآنی تصریح کرد: مردم حتی در دوره جاهلیت لخت و عریان نبودند و پوشش داشتند و آیه حجاب، محدوده آن را تعیین کرد و در دو، سه سده اخیر، شاهد دور شدن بشر از پوشش گذشته هستیم؛ ضمن اینکه آیات حجاب محدود به دو آیه نیست و بیشتر است از جمله اینکه برای پیرزنان تخفیف حجاب تشریع شده است.

وی افزود: حال فرض کنیم که آیه 59 حجاب مرتبط با اصل حجاب است و به صورت تدریجی تشریع شده ولی همه می‌دانیم که احکام و معارف اسلامی همگی به صورت تدریجی در جامعه نازل و  نهادینه شده است که تحریم شراب، تشریع زکات و ... مشمول این مسئله بوده است.

وی تأکید کرد: اگر ما جای پیامبر(ص) بودیم، دوست داشتیم بعد از اینکه یک حکم آمد، یک هفته بعد همه جامعه آن را انجام دهند ولی مشی اسلام، تکمیل احکام به صورت تدریجی بوده است.

آیا امکان استفاده از تجربه نبوی وجود دارد؟

خالد الغفوری بیان کرد: سؤال دیگر اینکه اگر ما بخواهیم از تجربه نبوی بهره ببریم، آیا امکان آن هست زیرا شرایط زمان و مکان و جامعه امروز با آن دوره تفاوت دارد. آیا امروز هم باید 23 سال صبر کنیم و به تدریج احکام اسلامی را به جامعه تزریق کنیم؟ آیا الزامی وجود دارد؟ آیا می‌توان فرض کرد که امروز جامعه ما مانند جامعه جاهلی است و باید از صفر شروع کنیم؟

وی افزود: در مورد مفهوم معروف و منکر که فرمودید معروف باید در نزد مردم هنجار و شناخته شده باشد به نظر بنده تعریف غیرمعروف و متعارف است؛ دو معیار یعنی عقل و شرع و نه متشرعه  ملاک تعیین معروف و منکر است؛ یعنی چیزی را که عقل و شرع بپذیرند، معروف است و آنچه را که این دو نپذیرند ولو متشرعین بپذیرند، معروف و منکر نخواهد بود لذا عرف متشرعه در اینجا ملاک نیست. البته آقای بهجت‌پور قصد ندارند بگویند ما حکم را از عرف می‌گیریم بلکه قصدشان این است که ما حکم را از شرع می‌گیریم ولی باید مقبولیت عمومی هم داشته باشد.

خالد الغفوری تصریح کرد: احتمال تأثیر و عدم فساد از جمله شروطی است که می‌تواند در ملاک معروف و منکر دخیل شود و اگر موضوعی به حد منکر و یا معروف نرسیده، امر به معروف و نهی از منکر هم از ما ساقط خواهد شد.

وظیفه حکومت دفاع از هنجارهای اسلامی

حجت‌الاسلام بهجت‌پور در سخنان مجدد خود، گفت: قرآن در سوره حج که سوره 104 در ترتیب نزول است، فرموده حکومت وظیفه دارد دو کار اصلی انجام دهد یکی اینکه مردم را در طریق بندگی خدا قرار دهند که نماد آن نماز است و وظیفه دیگر اینکه هنجارهای ایجادشده در جامعه را مراقبت کند تا معروف‌ها حفظ و منکرات توسعه نیابند.

وی افزود: اگر چیزی از مجموعه ارزش‌های دینی و عقلی تبدیل به معروف و هنجار شد، وظیفه حکومت این است که آن را مراقبت کند. وقتی امر حجاب تبدیل به یک قانون پذیرفته‌شده در جامعه شد، وظیفه حکومت آن است که با بدحجابی برخورد کند. البته چند نکته در اینجا وجود دارد. اول اینکه در پدیده حجاب، جنگ بین تشخص منافقانه و مؤمنانه وجود دارد.

نسل «z» و تشخص وارداتی از غرب

وی ادامه داد: جامعه مؤمن یک تشخص و شخصیتی دارد و همه باید در حفظ آن تلاش کنند و وظیفه مهم دولت ساخت و حفظ این تشخص است و اینکه با تشخص وارداتی که تلاش می‌کند، تشخص دینی را کنار بگذارد مبارزه کند؛ بنابراین باید شبانه‌روز تلاش کنیم تا نگویند نسل «z» در جامعه درست شده است که بنا ندارد از کسی حرف‌شنوی داشته باشد و دنبال مهارت و تحصیل هم نیست و می‌گوید من خودم مرجع خودم هستم. البته این پدیده اختصاص به ایران ندارد و در سراسر جهان هم وجود دارد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: این فردمداری که در دنیا رو به رواج است، برای همین است که به هر کسی بگویند تو برای خودت تصمیم بگیر و اینکه مراجع و علما و دیگران چه می‌گویند مهم نیست. اینکه مقام معظم رهبری فرمودند فضای مجازی را باید دریابید، به همین دلیل است و امروز هم آثار این قضیه را در اغتشاشات دیدیم.

ضرورت گشت ارشاد در صورت لزوم

وی افزود: حکومت در وهله اول وظیفه دارد از راه تبیین حجاب را به معروف تبدیل کند و اگر در جایی لازم شد، باید امر و نهی و گشت ارشاد در کار باشد، البته باید نحوه و روش ارشاد را اصلاح کنیم. روش‌های ما ممکن است اشتباه باشد ولی اصل امر به معروف و نهی از منکر جزء وظایف حکومت اسلامی است و دولت رشید، دولتی است که ارزش‌های جامعه را رشد بدهد و نگذارد گمراهی وارد جامعه شود.

حجت‌الاسلام بهجت‌پور اظهار کرد: حکومت و دولت باید مقتدر باشد و اگر مقتدر نباشد، قدرت تغییر را نخواهد داشت و کسانی که این اقتدار را بگیرند، دوراندیش نیستند زیرا گاهی برای بازی‌های سیاسی برخی اقتدار دولت را زیر سؤال می‌برند در این صورت هنجارها در جامعه تحکیم نمی‌یابند. واقعاً هدف دشمن در مسائل اخیر شکستن اقتدار نیروهای امنیتی و انتظامی بود.

پرهیز از جناح‌بازی در احکام دینی

وی با بیان اینکه یکی از شرایط مهم برای امر به معروف، امکان تأثیر است، تصریح کرد: در چارچوب اوامر خدا و پیامبر(ص) به هیچ وجه کسی حق ندارد تنازع و اختلاف ایجاد کند زیرا جامعه سست خواهد شد و اقتدار کشور شکسته می‌شود. البته مسئله مهم دیگر گفت‌وگوی با مردم است؛ همچنین باید از فقرا و محرومان جامعه حمایت لازم صورت بگیرد ولی الان روز به روز فاصله فقرا و اغنیاء بیشتر می‌شود و فعالیت باندهای فساد روبه رشد است.

چرا حوزه حساسیت لازم را در مواجهه با اختلاس ندارد؟

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کرد: در اینجا سؤال بنده این است که چرا حوزه علمیه حساسیتی را که نسبت به مسئله حجاب دارد نسبت به دزدی‌ها و اختلاس و فسادهای سازمان‌یافته ندارد؟

وی با بیان اینکه برخی درصدد انداختن حجاب از هنجار هستند و همین مسئله سبب شده تا برخورد قانونی پیچیده شود، اظهار کرد: اینکه گفته می‌شود هر واجبی، معروف است سخن درستی نیست، زیرا حلال و حرام محمد(ص) تا قیامت حلال و حرام است ولی معروف شدن چیزی، مراحلی دارد کما اینکه منکر شدن شراب به تدریج انجام شد تا جامعه‌پذیری ایجاد شود. اینکه آقا فرمودند حوزه مسئول دینداری مردم است یعنی تحقق همین مسئله جامعه‌پذیر کردن حرام و حلال الهی وگرنه لیست حلال و حرام دادن صرف، مهم نیست.

حجت‌الاسلام بهجت‌پور تصریح کرد: روایت قطعی داریم که امر به معروف و نهی از منکر کنید وگرنه کار به جایی خواهد رسید که معروف، منکر و منکر، معروف خواهد شد، آیا این معروف و منکرشدن در شرع است یا عرف؟ شرع که حکمش ثابت است پس مراد عرف و بستر اجتماعی است. اینکه گفته شد هر چیزی مورد پسند عقل و شرع است، معروف است درست ولی باید تحقق اجتماعی در نزد جامعه متشرعه پیدا کند وگرنه معروف نخواهد شد.

وی افزود: در مورد ترتیب نزول سوره‌ها، در کتاب‌هایم نشان داده‌ام که ترتیب نزول سوره‌ها با اندک اختلاف، جدول قطعی وجود دارد و می‌توان به آن اعتماد کرد که مستند به برخی روایات معتبر شیعه و سنی است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: در بحث جلباب و علت تشریع آن ممکن است این مسئله مطرح شود که اگر فلسفه حجاب، آزار و اذیت‌نشدن زن مسلمان است، ممکن است کسی حجاب سر هم نداشته باشد ولی این اذیت هم برای او ایجاد نشود مثلاً فرد در یک کشور دیگری زندگی کند.