«ساهر کعبی»، از خوشنویسی مصحف مسجدالاقصی تا نمایش وطن‌پرستی در فلسطین + عکس و فیلم

به گزارش ایکنا، خوشنویسی عربی، هنر نوشتن با حروف عربی و طراحی آن به شکل‌های مختلف با تکنیک‌های کشش یا مد کلمات، عقب‌کشی حروف، چرخش، زاویه‌بندی، هم‌پوشانی و ترکیب حروف است.

این هنر با نقش‌ونگارهای عربی و اسلامی که در تزئین مساجد، کاخ‌ها، عتیقه‌جات، کتب به ویژه قرآن‌ها و کتب مرجع به کار می‌رود، عجین است.

هنر خوشنویسی عربی با استقبال زیاد هنرمندان مسلمان مواجه شده است و یکی از این هنرمندان مسلمان «ساهر ناصر سعدان بن کعبی»، هنرمند فلسطینی است که این هنر عربی را در عراق آموخت و هفت سال در بغداد زندگی کرد، در این شهر قواعد و اصول خوشنویسی عربی را در محضر «عباس البغدادی» از مدرسان خوشنویسی و مشهورترین خوشنویسان عرب آموخت.

او گواهینامه خوشنویسی عربی را دریافت کرد و به عنوان خوشنویس مورد تأیید در اصول هنرهای خوشنویسی به فلسطین بازگشت.

او بخشی از «مصحف دبی»(قرآن ملی امارات)، «مصحف شام»، بزرگ‌ترین قرآن جهان و برخی ابیات شعر محمود درویش را خوشنویسی کرده و این ابیات را در موزه‌اش در شهر رام‌الله قرار داده است.

ساهر کعبی همچنین تابلوها و آثار هنری زیادی را با هنر خود تقدیم جهان اسلام کرده است که مهم‌ترین آن‌ها خوشنویسی «مصحف مسجدالاقصی»(قرآن ملی فلسطین) است که درباره آن می‌گوید: این قرآن بر ورق طبیعی بدون اسید خوشنویسی شده است تا کیفیت آن حفظ شود و سالم بماند و ورق مورد استفاده در آن مورد ارزیابی قرار گرفته تا نوشتن با مواد طبیعی بر آن آسان باشد.

وی افزود: این قرآن به صورت دست‌نویس کتابت شده و اولین نسخه از روی نسخه خطی قرآن مسجدالاقصی است.

مصحف مسجدالاقصی؛ نماد حاکمیت فلسطین

مصحف «مسجدالاقصی» که به رسم‌الخط عثمان طه به ابتکار «ساهر کعبی» کتابت شده است، به‌عنوان نخستین قرآنی که در فلسطین نگاشته می‌شود؛ یادآور قدس بوده و دستاورد عظیم و نماد حاکمیت کشور فلسطین است. ساهر کعبی خوشنویسی این قرآن را در ۴۰ سالگی آغاز کرد.

کعبی به‌صورت رسمی از سوی «محمود عباس»، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین برای کتابت این مصحف در سال ۲۰۱۴ انتخاب شد و پس از گذشت هشت ماه در آماده‌سازی مراحل اولیه، کتابت نخستین صفحه را آغاز کرد.

خوشنویسی مصحف مسجدالاقصی در اواخر سال 2019 میلادی پایان یافت و این قرآن، میراثی فرهنگی و بصری در فلسطین به شمار می‌آید.

وی در این باره گفت: تنها برای تهیه «خط‌کش» و تنظیم سایز صفحات آن با توجه به حجم و مقیاس قلم‌ نی و نیز تهیه قلم نی‌ و مرکب خوشنویسی سنتی و نیز صنعتی چند ماه وقت نیاز داشتم.

این خوشنویس فلسطینی در ادامه بیان کرد: کتابت مصحف که به «نسخ مصحفی» یا «نسخ توقیفی» شناخته شده،‌ بسیار پیچیده است که دقت بسیار زیادی را می‌طلبد،‌ همچنین دانستن تعداد آیات در هر صفحه به‌طوری که هر صفحه‌ای با یک آیه شروع می‌شود و با آیه‌ای نیز به پایان می‌رسد؛ مستلزم رعایت فاصله‌های میان حروف توسط خطاط است.

وی با هماهنگی کمیته فلسطینی ناظر بر این پروژه، کاغذ مصحف مسجدالاقصی را از ترکیه خریداری کرد، این کاغذ و جوهر مورد نیاز برای خطاطی از مواد طبیعی به‌دست آمده است.

کعبی از دوران کودکی و پس از علاقه‌مندی به خط یکی از خوشنویسان شهر «نابلس» فلسطین به حرفه خطاطی علاقمند شد؛ وی آثار و فعالیت‌های این خطاط نابلسی را با شور و شوق فراوانی دنبال می‌کرد.

آموزش آکادمیک در انجمن خوشنویسان بغداد

این خوشنویس ماهر فلسطینی پس از این که کتابچه «هاشم البغدادی»، خوشنویس عراقی را خریداری کرد، شروع به یادگیری خطاطی کرد و پس از پایان مرحله دبیرستان برای ادامه تحصیل در دانشگاه «بغداد» به عراق رفت، اما در این مسیر موفق نشد و به انجمن خوشنویسان عراق پیوست که به‌نوعی آغاز مسیر آموزش آکادمیک خطاطی وی به‌شمار می‌رفت.

کعبی با اشاره به مراحل کتابت مصحف مسجدالاقصی گفت: کتابت این مصحف دارای مراحل متعددی از خرید کاغذ مخصوص و گرفتن موافقت‌های رسمی کمیته بازنگری مصحف الازهر مصر و سپس مرحله کتابت آن و در پایان مرحله بررسی دقیق و بازنگری بود.

وی افزود: پس از پایان کتابت هر پنج جزء از قرآن، آن را به مرکز اسلامی الازهر به منظور تأیید و موافقت نهایی ارسال کردم و همزمان نیز کتابت پنج جزء دیگر را ادامه دادم و تا پایان کتابت مصحف بدین‌ترتیب پیش‌ رفتم.

این قرآن به امضای «محمود عباس»، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین رسیده است و وی درباره آن می‌گوید: چاپ و نشر و توزیع قرآن به نام مسجدالاقصی اقدامی مبارک و مسئله بسیار مهمی است و خداوند به ما توفیق داد که برای نخستین‌بار در قدس قرآن چاپ کنیم و این کاری در راستای نشر قرآن در کل جهان است.

الهام از متون مقدس

آثار ساهر کعبی بیانگر جستجوی مداوم او در مسیر خوشنویسی عربی برای تقویت مهارت خود، نوآوری و تجربه‌کردن در این مسیر است و نمی‌توان آثار این هنرمند را در چارچوب هنرهای تقلیدی و سنتی دسته‌بندی کرد، او همواره تلاش می‌کند آثاری نو خلق کرده و رابطه بین کلمات و سطور مرسوم در خوشنویسی عربی را با ترکیبات بصری برای مخاطب به نمایش درآورد.

این هنرمند فلسطینی از خطوط نسخ، ثلث و ثلث جلی، نستعلیق فارسی، خوشنویسی دیوانی و دیگر انواع خوشنویسی استفاده می‌کند و این نوع خوشنویسی‌ها در مساجد و اماکن اسلامی و عمومی به چشم می‌خورد.

ساهر همچنین ابزارهای هنری و شیوه‌های خوشنویسی متعددی را به کار گرفته و از متون دینی و مقدس، فرهنگ و ادبیات عربی و میراث شفاهی ملی فلسطین الهام می‌گیرد و آثار او شامل خوشنویسی آیات قرآن، احادیث نبوی، اشعار ادبیات عربی و فلسطینی است.

او در یکی از تابلوهایش، ابیات قصیده معروف امام شافعی(از علمای اهل سنت) با مطلع «دعِ الأيامّ تفعلُ ما تشاءُ، وطِبْ نفسًا إذا حكَمَ القضاءُ: روزگار را بگذار هر چه می‌خواهد، بکند و از حکم قضا و قدر، شادمان باش» را خوشنویسی کرده است.

این هنرمند مسلمان، تابلوهایش را به سبک مرقع‌های قدیمی(مرقع؛ مجموعه‌ای متصل به هم از قطعات خوشنویسی و نقاشی) خوشنویسی می‌کند، کلمات سطر اول را به خط ثلث به شکل دایره‌وار می‌نویسد، سپس سه سطر با اندازه‌های کوچک‌تر و به شکل مدون از خط نسخ می‌آید و این شیوه در سطرهای بعد نیز تکرار می‌شود.

او تابلویی از اشعار «صقر بن سلطان القاسمی»، شاعر اماراتی در تمجید از فلسطین و فلسطینیان را نیز خطاطی کرده و از خط ثلث جلی و نسخ برای خوشنویسی آن بهره برده است.

او در هنر خوشنویسی از سمبل‌های ملی فلسطین نیز بهره می‌برد و اشعار و قصاید «محمود درویش»، شاعر فلسطینی با مضمون وطن‌پرستی، هویت و زبان را نیز خوشنویسی کرده است و در بخشی از قصیده این شاعر درباره سرزمین و وطن با عنوان «الأرضُ تُوْرَثُ كاللغة: سرزمین(وطن) مانند زبان به ارث می‌رسد»، بخش زیادی از تابلویش را به واژه سرزمین اختصاص داده و این مسئله درک مخاطب از مفهوم خاک و سرزمین مادری و زبان و زمین را به عنوان دو عنصر اساسی هویت، تقویت کرده است.

رنگ هم در تابلوهای ساهر الکعبی ورود کرده و او در شعر محمود درویش، واژه سرزمین را به رنگ سیاه و دیگر کلمات را به رنگ سرخ خوشنویسی کرده است.

گزارش: زهرا نوکانی