جای خالی فعالیت‌های آینده‌پژوهانه در حوزه قرآن + صوت

به گزارش ایکنا، برنامه افق رادیو قرآن، امروز سوم دی‌ماه با حضور ولی یاراحمدی، خادم و پیشکسوت قرآنی کشور، عضو کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم و رئیس سابق مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه با موضوع آینده‌پژوهشی در فعالیت‌های قرآنی کشور به روی آنتن این شبکه رادیویی رفت.

همچنین در بخشی از این برنامه رضا سلامت‌پناه، معاون دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز به صورت تلفنی به بیان نکاتی پرداخت.

ضرورت‌های آینده‌پژوهی 

در ابتدای این برنامه، ولی یاراحمدی، عضو کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم به بیان مقدمه‌ای در مورد ضرورت‌های آینده‌پژوهشی پرداخت و گفت: موضوع آینده یکی از بدیهیاتی است که بشر از گذشته تاکنون با آن سر و کار داشته است. آینده‌ یک واقعیتی است که قطعاً خواهد آمد به این معنا که حال امتداد گذشته است و آینده هم امتداد امروز و حال است.

وی افزود: آینده‌پژوهی هم به شیوه علمی به عنوان یک علم نو و کارآمد در نیمه دوم قرن بیستم مطرح شد و کارهای جدی در داخل و خارج کشور منتشر شده است. آینده‌پژوهی را می‌توان دانش و هنری دانست که به انسان کمک می‌کند تا وقایع، تهدیدات، فرصت‌ها و موقعیت‌ها را در آینده به خوبی بشناسد و از بین آینده‌های ممکن، باورکردنی و محتمل، به انتخاب آینده مطلوب بپردازد.

یاراحمدی با تأکید بر اینکه آینده‌نگری یک ضرورت است،‌ بیان کرد:‌ تغییرات با یک نرخ افزایشی همواره در حال رخ دادن است و پیشرفت تکنولوژی و فناوری و اطلاعاتی که به راحتی در دسترس قرار گرفته است، ما را آنقدر با تهدیدهای جدی روبرو خواهد کرد که اگر نگاه جدی و درستی به آینده نداشته باشیم، یک غافلگیری به نام «شوک آینده» به ما دست خواهد داد. همه دولت‌ها تلاش می‌کنند با آینده پژوهی دچار این شوک نشوند.

آیا نگاه علمی به آینده‌پژوهی در حوزه قرآن وجود دارد 

این پیشکسوت قرآنی کشورمان در پاسخ به سؤال جواد نصیری، ‌مجری برنامه مبنی بر اینکه آیا در فعالیت‌های قرآنی کشور نگاه علمی به آینده‌پژوهی وجود دارد یا خیر،‌ گفت: اگر در یک کلمه بخواهم پاسخ روشن، جدی و بدون تعارف بدهم، باید گفت وجود ندارد. کار جدی در حوزه آینده‌نگاری و یا مطالعات آینده‌نگر برای فعالیت‌های قرآنی و تغییر نگاه مدیران انجام  نشده است. معدود کارهایی انجام شده که از جمله آن‌ها یک فعالیت پژوهشی از سوی شورای توسعه فرهنگ قرآنی است. در این پژوهش که در سال‌های گذشته انجام شد، چالش‌های آینده کشور در حوزه فعالیت‌های قرآنی احصاء شده است.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به گوشه‌ای از بیانات مقام معظم رهبری که مربوط به سال 1386 است، اشاره کرد و گفت: معظم‌له سال 86 جمله‌ای دارند که خیلی شنیدنی است و من عیناً آن را می‌گویم: «30 سال آینده یعنی دنیایی که احتمالاً هیچ شباهتی به امروز ندارد، 20 سال قبل این فناوری اطلاعات وجود نداشت اما امروز در هر خانه و مدرسه و گوشه‌ای از فناوری اطلاعات آنجا مشاهده می‌کنید ...». حضرت آقا این را 15 سال قبل به صراحت مطرح کرده‌اند. اگر مسئولان کشور در همه حوزه‌ها به ویژه حوزه فرهنگ و قرآن با رشدی که فناوری و علم دارد، همراه باشند و بتوانند تا حدودی تغییراتی که در آینده به وجود می‌آید را پیش‌بینی کنند و خود را برای آن آماده کنند،‌ تهدیدها تبدیل به فرصت خواهد شد، در غیر این صورت تهدیدات، وضعیت فرهنگی کشور را به چالش می‌کشد.

عضو کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم تصریح کرد: نمونه واضح این موضوع دوران کرونا بود. ما مؤسسه‌ای به نام تبیان داشتیم که از قبل ایجاد شده بود و سند فضای مجازی و قرآن را داشتیم که از قبل نوشته شده بود اما اجرا نشد. وقتی کرونا آمد، گسترش فضای مجازی و کاربردی شدن آن شوک بسیار بزرگی به مؤسسات وارد کرد به حدی که برخی از آن‌ها به تعطیلی کشیده شدند. معدود مؤسساتی از قبل پیش‌بینی کرده بودند و خود را روی ریل پیشرفت و کاربرد فضای مجازی در آموزش قرار داده بودند و بهره لازم را بردند.

یاراحمدی در ادامه در پاسخ به این سؤال که آیا ریل‌گذاری‌های انجام شده در حوزه قرآن ما را به سمت آینده درخشانی می‌برد؟ گفت: برای آینده‌پژوهشی روش‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام در جای خود کاربرد دارد. یکی از این روش‌ها روش استنتاج روند است، به این معنا که بر اساس مطالعه اسناد، از میزان موفقیت اقدامات و فرایندهایی که از گذشته تاکنون در حوزه فعالیت‌های قرآنی اجرا شده است، نتایجی را به دست آورد، به این معنا که اگر ما با همین توان و روش‌ها و فرایندها و با همین فرمان پیش برویم، در 10 سال آینده کجا قرار داریم؟ یعنی به نوعی آینده فعالیت‌های قرآنی تعمیم از وضعیت گذشته و حال است.

این پیشکسوت قرآنی تصریح کرد: اگر پیش‌زمینه و پیوست ابتدایی سندهای چشم انداز و اسناد راهبردی مطالعات آینده‌نگارانه باشد، می‌تواند یک چشم‌اندازِ واقعی به دنبال داشته باشد. هرچقدر تصور ما از آینده روشن‌تر شود، می‌شود چشم‌اندازِ علمیِ روش‌مند و عاقلانه را با معماری صحیح ترسیم کرد. برای ساخت چنین آینده‌ای باید نقشه‌راه مطلوبی را تهیه کنیم، البته این نیازمند یک تحول جدی در مدل حکمرانی و معماری ساختار قرآنی کشور است.

چهار سطح در آینده‌پژوهی

بر اساس گزارش ایکنا، در بخش دیگری از این برنامه رضا سلامت‌پناه، معاون دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی روی خط تلفنی این برنامه آمد و به ارائه توضیحاتی در مورد پژوهش انجام شده از سوی شورای توسعه فرهنگ قرآنی در مورد آینده‌پژوهی در حوزه قرآن کریم پرداخت.

معاون دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرد: فارغ از اینکه این پژوهش انجام شده است یا خیر، چنین نگاهی در شورای توسعه فرهنگ قرآنی وجود دارد. حتی قبل از استقرار در شورا و زمانی که در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مستقر بودیم، در تدوین ساختار این معاونت دفتر پژوهش و برنامه‌ریزی را تدوین کردیم که یک گروه آینده‌پژوهی داشت. متأسفانه زمانی که معاونت ایجاد شد، این دفتر و این گروه با هم منحل شد، بعداً متوجه شدیم یکی از مشکلات معاونت در حوزه پژوهش و برنامه‌ریزی، مسائل آینده‌پژوهانه بوده است.

وی بیان کرد: همچنین سعی شد در شورای توسعه فرهنگ قرآنی این نگاه در تدوین مصوبات، در شناخت مسائل و مشکلات و همچنین در تصمیم پژوهشی برای رفع معضلات و مسائل شکل بگیرد. مسئله مهم این است که اگر بخواهیم نگاه آینده‌پژوهی به مسائل داشته باشیم، بین مشکل و مسئله باید تفکیک داشته باشیم.

سلامت‌پناه با اشاره به اینکه در پدیده‌شناسی آینده چهار سطح وجود دارد، گفت: این چهار سطح شامل سطح عارضه، رفتار، ساختارها و نهادها و ادراکات می‌شود. رسانه‌ها و برخی از جلسات که بیشتر مشکل را پررنگ می‌کنند، در سطح عارضه فعالیت دارند، ما باید به سطح ساختارها و ادراکات برسیم، حل کردن مشکل در سطح عارضه یک اشباع کاذب ایجاد می‌کند که ما را از مسئله دور می‌کند. سازوکارهای مسئله‌یابی ما در حوزه قرآن خصوصاً در دستگاه‌ها بسیار ضعیف و بیمار است. برای همین است که فقط مشکلات فهم می‌شود.

وی در ادامه با ذکر مثالی به بیان سطوح مختلف آینده‌شناسی پرداخت و گفت: اگر دندان ما درد بگیرد، سطح نگاه عارضی این است که دندان فرد با حواس خود فرد درک می‌شود و با نگاه ابتدایی متوجه می‌شود، اگر به سطح رفتار بیاییم، آن فرد می‌رود علت این دندان درد را پیدا می‌کند که آیا از عفونت است یا چیزهای دیگر؛ در سطح ساختاری نیز بررسی می‌کنیم که چرا این عفونت ایجاد شده است و اصلاً این عفونت ناشی از چیست،‌ در ادامه در حوزه ادراکات، می‌فهمیم که اساساً بهداشت دهان و دندان برای این فرد اهمیت ندارد و برای همین این مسئله برای او ایجاد شده است.

سلامت‌پناه در بخش پایانی صحبت‌های خود به بیان برخی از نتایجی که پژوهش انجام شده، نشان داده است پرداخت و گفت: پیش‌بینی ما این بود که برای یک دوره زمانی 10 تا 30 سال آتی مسائلی که در این پژوهش به دست آمده است، رخ دهد اما الان هم کمابیش این مسائل وجود دارد.

چالش‌های اساسی حوزه قرآن 

بر اساس گزارش ایکنا، در بخش دیگری از این برنامه‌ ولی یاراحمدی در مورد چالش‌های اساسی حوزه قرآن بیان کرد: اگر در این برنامه از آینده صحبت می‌شود و چالش‌هایی که امروز در حوزه قرآن وجود دارد را مطرح می‌کنیم، برای این است که به فکر اقدامی برای تغییر وضع موجود بیفتیم. وضعی که دارد ادامه پیدا می‌کند و آینده را به همین شکل رقم خواهد زد. با امید تنها و یا فهرست کردن مسائل و مشکلات به شکل‌های مختلف نمی‌توانیم شاهد معجزه‌ای باشیم و تغییراتی ایجاد شود. باید آینده را ساخت اما نکته مهم این است که این آمادگی برای ساخت آینده در مدیران حوزه قرآن وجود ندارد.

وی افزود: اینکه ما جلسات و ستادی داشته باشیم و مجموعه‌ای از اقدامات را انجام دهیم، نمی‌تواند ما را به جایی برساند، اگر وضع موجود را رصد کنیم، می‌بینیم متاًسفانه اسناد خوبی نوشته نشده است چرا می‌گویم متأسفانه چون عمدتاً تحلیل‌های محیطی خوبی صورت نگرفته است. تحلیل محیطی واقع‌گرایانه‌ای نداشته‌ایم. یعنی نتوانسته‌ایم وضع موجود که میراث گذشته عملکرد ماست را به یک جمع‌بندی اثرگذاری برسانیم. به همین دلیل است که این اسناد عموماً اجرا نشده است.

یاراحمدی بیان کرد: حتی اگر بودجه قرآنی در بسیاری موارد درست توزیع شده باشد و به دستگاه مجری رسیده باشد، با توجه به اینکه این فهم و درک از اسناد و ساخت آینده مطلوب وجود نداشته است، در نتیجه این بودجه صرف امور جاری شده است. در واقع ما با یک چرخه ناقص مواجه هستیم که باید درست شود.

رئیس اسبق مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به وجود ساختارهای قرآنی متعدد، بیان کرد: با وجود همه این ساختارها، مجموعه ساختاری که بتواند یک چرخه تأمین را ایجاد کند و یک نظام و زنجیره‌ای را به ما بدهد که لایه سیاست‌گذاری و تصمیم‌گذاری و دستگاه مجری و مؤسسات که بازوهای مردمی شدن فعالیت‌های قرآنی هستند را مشخص کرده باشد، نداریم؛ تا زمانی که این مجموعه و این ساختار را نداشته باشیم، این چرخش اتفاق نمی‌افتد.

وی افزود: به فرض اینکه سیاستگذاری‌های ما مطلوب ‌و آینده‌نگرانه باشد، ولی یک معماری برای ساخت یک چرخه درست از کارها اجرا نشود، همه حرف‌ها و همه اسناد روی زمین می‌ماند. اگر بخواهم مثالی بزنم به ساختمانی اشاره می‌کنم که از ابتدای انقلاب ساخته شده و هر مدیر در هر دوره‌ای بدون نگاه به آینده اتاقی و طبقه‌ای به این ساختمان اضافه کرده است. ما الان ساختمانی داریم که صدها اتاق دارد اما چون از ابتدا معماری و نقشه نداشته است آن کارآیی و اثربخشی را ندارد. الان تعدد سازمان‌ها و فعالیت‌هایی که رشد نامتوازنی داشته‌اند، مشکل‌آفرین شده است، برای مثال واقعاً این همه مسابقات بین‌المللی را برای چه ‌می‌خواهیم؟ نبود معماری توسعه را نامتوازن می‌کند.

یاراحمدی با طرح این سؤال که الان نقشه راه قرآنی کشور کجاست؟ گفت: در حال حاضر اسناد متعددی داریم که جدا از یکدیگر هستند و جمع‌بندی که بتواند حکمرانی را ایجاد کند، ندارند. در ابتدای انقلاب توقعی برای ساخت این جمع‌بندی نبود اما امروز اگر نیاییم یک معماری بر اساس هندسه مناسب برای ساخت آینده مطلوب را رقم بزنیم، همچنان این مشکلات وجود خواهد داشت و بیشتر هم می‌شود.

این پیشکسوت قرآنی کشورمان در بخش پایانی صحبت‌های خود با اشاره به اینکه از رؤسای سازمان‌ها می‌خواهم با نوع نگاه قرآنی حضرت آقا که فعالیت‌های قرآنی را یک امر مهم و راهبردی می‌بینند، به فعالیت ادامه دهند، بیان کرد: سؤال این است که آیا واقعاً سازمان‌های قرآنی در حال اجرای منویات قرآنی حضرت آقا هستند یا صرفاً یک پوسته‌ای از فعالیت‌های قرآنی را گرفته‌اند که تا به حال مشکل جدی را برای حوزه قرآن حل نکرده است؟ ما یک سازمانی داریم که در رأس آن مدیران سالانه تغییر می‌کنند، از مدیرانی که در سطح ملی و راهبردی نیستند و تجربه و دانش لازم ندارند نمی‌توان انتظار داشت چالش‌ها را برطرف کنند و امیدوار به ساخت آینده لازم برای فعالیت‌های قرآنی کشور بود.