در بیان شرایط توبه مقبول

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. سی‌ و سومین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «در بیان شرایط توبه مقبول» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ فَأُولَئِكَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا ﴿نساء ۱۷﴾

همانا که خداوند تنها توبه کسانی را می‌پذیرد که عمل ناشایست را از روی نادانی مرتکب شوند و پس از آگاهی زود توبه کنند. ایشان کسانی هستند که خدا به سویشان بازمی‌گردد و توبه ایشان را می‌پذیرد و خداوند(بر همه چیز) دانا و (به مصالح خلق) بصیر است.

چه شیرین است آشتی پس از قهر و وصال پس از هجران و چه سهل است کار با کریمان که راه توبه را پیوسته باز می‌گذارند.

در این مقام خداوند شرایط توبه مقبول را بیان فرموده است که اولاً شخص اگر کار زشتی کرده است آن از روی عمد و عناد با حقیقت نبوده باشد بلکه علت آن جهل و بی‌خبری و غلبه وسواس نفسانی باشد. دوم آنکه نشانه صداقت در توبه این است که بسیار زود پس از آگاهی و تغییر نگاه، آدمی توبه کند نه آنکه سال‌ها کار نکوهیده‌ای را همچنان ادامه دهد و البته این گونه جهالت‌ها دیر نمی‌پاید زیرا اگر شخص صادق باشد از انسان‌های صالح و حکیم به زشتی کار خود پی می‌برد.

بنابراین چنین کسانی که نادانسته کار نکوهیده‌ای انجام دهند و به محض خبر شدن از آن توبه کنند و بازگردند خداوند نیز به سوی آنها باز می‌گردد، چنانکه آدم.

چون دلش از توبه لطافت گرفت
ملک زمین را به خلافت گرفت نظامی (مخزن‌الاسرار)

چه سعادتی است که توبه را می‌پذیرند و چه فرصتی طلایی است که ما می‌توانیم کتاب وجود خود را از اشتباهات پاک کنیم و چه آموزگار مهربانی است که ما را در جلسه امتحان عالم نشانده و اعلام کرده است می‌توانید به هر کتابی مراجعه کنید از هر کس می‌خواهید نه پنهانی بلکه با صدای بلند بپرسید و مشاوره کنید و هر روز ورقه امتحان را با جواب از ما می‌گیرند باز فردا یک ورقه تازه و یک روز تازه می‌دهند. چقدر باید آن دانش آموز کند ذهن و بی‌استعداد باشد که با این همه امکانات نتواند املای هستی خود را تصحیح کند که انسانیت را با چه می‌نویسند. مسلماً با دروغ نمی‌نویسند. پس دروغ را از زندگی خود خط بزنیم و بنویسیم «راست باید گفت: و انصافی را خط بزنیم و بنویسیم: « انصاف باید داشت».

عارفان در تعریف توبه سخنانی لطیف گفته‌اند از جمله بوشنجی عارف مشهور گفته است: «هر گاه گناه را به خاطر آوردی و دیگر لذت و شادی آن را در کام نیافتی آن توبه است» به عبارت دیگر، حقیقت توبه آن است که انسان از مرتبه‌ای که در آن گناه کرده است به مرتبه دیگر ارتقا یابد که در آن مرتبه ثانی آن گناه را جایی و جاذبه‌ای نیست.

توبه عارفان از نفس وجود یعنی خودبینی است که علت اصلی هم گناهان و خطاهاست.

هستی ما خار گلستان وجود است

با رویت ای گل آفرین، از خار توبه (الهی قمشه‌‌ای)

یارا قدحی پر کن از آن داروی مستی
تا از سر صوفی برود «علت هستی» (سعدی)

ما خود گناه خویشیم
به بودن،
نه به کردن (کتلین رین)