امید در دایره توحید؛ از شاخصه‌های فرد امیدوار تا خلأهای آموزشی
ششم فروردین در آیین کهن ایرانی‌ها به‌نام روز «امید» معروف است. امید، واژه‌ای آشنا برای همه انسان‌هاست و در هر موقعیتی که باشیم به واسطه داشتن حس مثبت خواهیم توانست مسیر خود را به سمت رشد و تعالی پیش بریم. اگر امید به زندگی در وجودمان جوانه نزده و ریشه ندواند، میل برای رسیدن به پیشرفت نیز کاهش یافته یا به‌طور کلی از بین خواهد رفت.
امید، واژه‌ای آشنا برای تمام انسان‌هاست و در هر موقعیتی که باشیم به واسطه داشتن حس مثبت خواهیم توانست مسیر خود را به سمت رشد و تعالی پیش بریم. داشتن امید قطعاً مسیر زندگی را هموارتر کرده و باعث می‌شود در فراز و فرودهای زندگی آستانه تحمل و صبر خود را افزایش دهیم.
شلوغی و پیچیدگی زندگی امروز نسبت به دهه‌های قبل باعث شده است که گاه مسیر موفقیت، به مسیری سخت تبدیل شده و گاه با بروز موانع امیدمان به ناامیدی بدل شود. طبیعی است که اگر امید به زندگی در وجودمان جوانه نزده و ریشه ندواند، میل برای رسیدن به پیشرفت نیز کاهش یافته یا به‌طور کلی از بین خواهد رفت؛ چراکه فقط با وجود داشتن هدف بدون امید نمی‌توان قله‌های موفقیت را پشت سر گذارد. روز 6 فروردین در آیین کهن ایرانی‌ها به روز «امید و شادباش‌نویسی» معروف است. در این روز ایرانی‌ها آرزو و خواسته‌های نیک خود را برای دیگران نوشته و به دست آنان می‌سپردند. خبرگزاری ایکنا به‌مناسبت این با اسمر جعفری، استاد دانشگاه و پژوهشگر گفت‌و‌گویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.
تعریف امید
جعفری در رابطه با تعریف امید گفت: امید در منابع مختلف تعاریف متعددی دارد. وقتی انسان‌های هدفمند انتظار دارند به اهداف خود برسند، می‌توان گفت این افراد دارای امید هستند. امید ققط یک حس نیست، بلکه عاملی برای حرکت رو به جلو همراه با تلاش است و می‌شود گفت امید سرمایه گرانبهایی است که به انسان انگیزه تعقیب اهداف را می‌دهد. امید، دیدگاهی عاطفی ـ ذهنی است که میزانش در افراد مختلف متفاوت است.
وی در تشریح شاخصه‌های فرد امیدوار بیان کرد: انسان‌های امیدوار، دارای شخصیتی آرام و مطمئن هستند و از زندگی همراه با شادی لذت می‌برند. اینکه مفهوم شاد بودن چیست بحث جداگانه و مستقلی می‌طلبد؛ چراکه شادی به این معنا نیست که افراد همیشه در حال خندیدن باشند یا رفتارهای ناشی از خوشحالی از او سربزند. شادی در واقع مقوله مهمی است که باید در مورد آن تخصصی صحبت کرد، اما شادی در این مقوله همان معنای کلان است که انسان از زندگی رضایت داشته باشد. انسان امیدوار مهارت مقابله با چالش‌های زندگی را دارد و از اعتماد به‌نفس، عزت نفس برخوردارست. افراد امیدوار احساس رضایت درونی داشته و قابلیت سازگاری با اطرافیان و حتی خود را دارند و اهل برنامه‌ریزی هستند.
راه‌های تقویت امید در زندگی
جعفری در پاسخ به این سؤال که راه‌های تقویت امید در زندگی چیست؟ بیان کرد: بسیار اهمیت دارد و این اهمیت در عصر حاضر از جایگاه ویژه‌تری برخوردارست. زندگی امروز سادگی زندگی گذشتگان را ندارد و عصر مدرنیته جدای از همه آثار مثبت و مهمی که در کنار آثار منفی آن برای بشر به ارمغان آورده است دارای شتاب و پیچیدگی است که این ویژگی اضطراب‌آورست و اگر انسان از این شتاب عقب بماند ممکن است احساس ناامیدی کند. بدون تردید ابعاد مختلفی باعث می‌شود نور امید در زندگی تابیده و به انسان منتقل شود.
وی با بیان این مطلب که منکر نارسایی‌های اجتماعی در جامعه نیستیم، اما این امر نباید باعث شود تا افراد خود را تسلیم شرایط اجتماعی کرده و تلاش فردی را کنار بگذارند، ادامه داد: درست است نهادها، ادارات و دستگاه‌ها در این امر تکالیفی دارند، اما روی صحبت من با تلاش‌های فردی است و همه ما برای زنده نگاه داشتن امید در زندگی باید به نکاتی همچون تعدیل انتظارات توجه کنیم.
جعفری در تکمیل توضیحات خود خصوص تعدیل انتظارات تصریح کرد: انتظارات از خود باید متعادل و متناسب با توانایی، امکانات و توانمندی‌های فردی باشد. عدم رؤیاپردازی به تعادل انتظارات کمک می‌کند؛ چراکه پرداختن به رؤیاپردازی عمیق در شرایطی که امکان رسیدن به آن وجود ندارد ممکن است باعث ناامیدی شود. شناخت ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها، خودآگاهی و باور واقع‌بینانه از جمله مواردی است که اهداف را به نتیجه رسانده و امید را تقویت می‌کند. اگر انسان نسبت به توانایی خود واقف باشد می‌تواند در همین مسیر با قدرت وارد شده و مسیر موفقیت را طی کند. البته بیان این سخنان بدان معنا نیست که انسان تلاش خود را برای رسیدن به اهداف کم کرده یا نادیده بگیرد؛ چراکه در وجود همه انسان‌ها قدرت عظیمی همچون اراده وجود دارد که می‌تواند ما را در رسیدن به اهداف کمک کند. شناخت کافی از خود باعث می‌شود که بهترین بهره‌گیری از اراده را داشته باشیم.
وی مثبت‌اندیشی را یکی دیگر از راه‌های تقویت امید برشمرد و با تأکید براینکه مثبت‌اندیشی به معنای خوش‌خیالی نیست و در این مرحله قرار نیست با رفتارها و حرف‌های فانتزی خود را به مثبت‌اندیشی کاذب برسانیم، افزود: افراد مثبت‌نگر در کنار امور منفی، از نگاه عمیق به امور مثبت غافل نیستند و شاخصه‌های مثبت زندگی را پررنگ کرده و از بزرگ‌نمایی ابعاد منفی پرهیز می‌کنند. رضایت کامل از زندگی برای هیچکس در زندگی وجود ندارد و خاصیت زندگی دنیوی همین است؛ از این رو توقع داشتن رضایت صددرصدی را باید از خود دور کرد و قدر داشته‌ها را دانست؛ زیرا این داشته‌ها روزی آرزوی ما بودند.
جعفری ضرورت وسعت بخشیدن به دایره روابط اجتماعی، ارتباط‌گیری و معاشرت با انسان‌های مثبت‌نگر را متذکر شد و گفت: ارتباط با افراد شاد، آرام و مثبت‌نگر همین حس را به ما نیز منتقل می‌کند. برقراری ارتباط، سرمایه اجتماعی محسوب می‌شود؛ چراکه ما انسان‌ها به تأیید و حمایت‌های اجتماعی نیاز داریم و وجود دایره دوستان، خویشان و بستگان مناسب احساس خوبی را در وجود ما ایجاد کند.
رابطه باورهای مذهبی با امید
این استاد دانشگاه تقویت باورهای مذهبی را از دیگر راه‌های افزایش امید در زندگی دانست و با اشاره به اینکه تمام مکاتب روانشناسی در دنیا به این نتیجه رسیدند که باورهای دینی و مذهبی در سلامت روانی افراد تأثیر مثبت دارند، علاقه‌مندان را به مطالعه کتاب «دین و روان» از ویلیام جیمز توصیه کرد.
جعفری کمک کردن به دیگران و دستگیری از نیازمندان در طیف‌های مختلف همچون کمک فکری، مالی و ... را از دیگر عوامل افزایش امید در زندگی مطرح و تصریح کرد: رابطه افزایش امید با کمک به نیازمندان نتیجه تحقیقات روانشناسان است. محققان به این باور رسیدند که خدمت‌رسانی به نیازمندان به انسان حس شادابی درونی می‌بخشد و همین حس باعث تقویت امید می‌شود. همچنین افزایش اطلاعات، بهره‌گیری از مشاوره، مطالعه کتب و مشاهده کلیپ‌های انگیزشی با هم‌فکری افراد متخصص به تغییر افکار و امیدآفرینی بسیار کمک می‌کند.
مزیت‌های و پیامدهای افزایش امید
این استاد دانشگاه با بیان این مطلب که افراد امیدوار افرادی برنامه‌ریز بوده، با برنامه اهداف خود را پیش برده و خود را به‌دست حوادث نمی‌سپارند، اضافه کرد: مزیت‌ها و پیامدهای افزایش امید را می‌توان در قالب اعتماد به‌نفس بالا، مقابله در برابر مشکلات، یافتن راه در بن‌بست‌ها و استفاده درست از زمان تعریف کرد. افراد امیدوار از مسیر زندگی لذت می‌برند و خود را فقط به مقصد محدود نمی‌کنند. مشکل ما این است که که همواره به فکر رسیدن به مقصد و هدف نهایی هستیم و از مسیر رسیدن لذت نمی‌بریم. افراد امیدوار از حسرت دورند؛ چراکه می‌دانند با حسرت گذشته نمی‌توان چیزی را تغییر داد، بلکه برای تغییر باید امیدوارانه حرکت کرد.
آموزش امید
وی با تأکید براینکه برای دستیابی به امید باید آموزش دید، گفت: درست است که امید حالتی ذهنی و عاطفی است، اما عاملی مهم برای حرکت رو به جلوست و باید آن را در وجود خود نهادینه و از ناامیدی فاصله گرفت. اینکه آموزش انجام می‌شود یا خیر، نمی‌توان به طور قطعل پاسخ داد؛ چراکه برخی معلمان و اساتید دانشگاه بنا به وظیفه و رسالت خود در این امر وارد می‌شوند، اما در حد کلان و ایده‌آل که در قالب برنامه‌ای مدون راه‌های تقویت امید را به دانش‌آموزان و دانشجویان آموزش داده باشیم، بعید است اتفاقی افتاده باشد. نگاه امیدوارانه به جهان، مهارت است و برای ایجاد این مهارت باید آموزش‌های لازم داده شود که این خلأ احساس می‌شود.
نگاه قرآن به امید
وی با بیان این مطلب که امید در قرآن دارای جایگاه ویژه‌ای است، به حدیثی از نبی مکرم اسلام(ص) که فرمودند: «امید و آرزو برای پیروان من یک رحمت است، چون اگر امید و آرزو نبود هیچ مادری به کودک شیر نمی‌داد و هیچ باغبانی درخت را هرس نمی‌کرد». امید سرچشمه تمام فعالیت‌هاست و اگر هدفی را دنبال می‌کنیم برای رسیدن امید داریم.
جعفری با اشاره به اینکه مفهوم امید در قرآن با واژه‌هایی همچون «رجاء» نیز آمده است، ادامه داد: جالب است بدانیم که هر جا بحث امید مطرح است به خدا می‌رسیم. یعنی مفهوم امید در قرآن جدای از مفهوم خداوند نیست و علت آن نیز جهان‌بینی حاکم بر کلام وحی است؛ چراکه این جهان‌بینی توحیدمحورست.
وی در تکمیل سخنان خود گفت: امید در دایره توحید قرار دارد و امید واقعی در ارتباط با خداوند حاصل می‌شود. برخی از آیات انسان را به بخشش دعوت می‌کند و این بخشش یعنی افزایش امید. خداوند هیچگاه به انسان اجازه ناامیدی نداده است و امیدوارترین آیه قرآن آیه 53 سوره مبارکه «زمر» است که می‌فرماید: «قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ، (ای رسول رحمت) بدان بندگانم که (به عصیان) اسراف بر نفس خود کردند بگو: هرگز از رحمت (نامنتهای) خدا نا امید مباشید، البته خدا همه گناهان را (چون توبه کنید) خواهد بخشید، که او خدایی بسیار آمرزنده و مهربان است».
این استاد دانشگاه در پایان به آیه 3 سوره مبارکه «طلاق»: «مَن يَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِ فَهُوَ حَسۡبُهُ، هر کس بر خدا توکل کند پس هم او برایش کافی است» استناد کرد و اظهار کرد: بسیاری از آیات الهی انسان را بشارت می‌دهد که از درگاه خداوند مأیوس نشوند؛ چراکه خداوند در آیات 5 و 6 سوره «انشراح» فرمودند: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً، إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً، پس[بدان كه] با دشواری، آسانی است، آری، با دشواری، آسانی است». بزرگترین گناه ناامیدی است و امید به واسطه عمل نیک به دست می‌آید.
انتهای پیام
