تئاتر کودک؛ از کم‌توجهی مسؤلان تا ضرورت تعامل با جامعه قرآنی

تئاتر واژه‌ای یونانی و در لغت به معنای «چیزی که به آن نگاه می‌کنند» است که در فارسی به آن «نمایش» می‌گویند. تئاتر یکی از انواع هنرهای زیبا است که به صورت مشارکتی و زنده انجام می‌شود و بازیگران آن، یک رخداد واقعی یا تصویر ذهنی را در محلی خاص و معین اجرا می‌کنند؛ تجربه تئاتر را می‌توان با استفاده از گفتار، موسیقی، ژست‌های خاص و موسیقی بهتر انتقال داد. از سال ۱۹۶۱ و به پیشنهاد انستیتو بین‌المللی تئاتر (ITI)، سالانه روز جهانی تئاتر در تاریخ ۲۷ مارس یعنی 7 فروردین جشن گرفته می‌شود. به همین مناسبت با بهروز لطفی، نویسنده و کارگردان گروه نمایشی «شادان» اراک که در زمینه تئاتر کودک و نوجوان فعال است گفت‌و‌گویی انجام شده است که در ادامه می‌خوانید.

ایکنا - چگونه وارد کار تئاتر شدید؟

از کودکی علاقه بسیار به نمایش داشتم و در سال 72 از طریق دوستان با گروه هنری«پیام» به کارگردانی استاد فرهاد رحمتی(از پیشکسوتان عرصه تئاتر کودک و نوجوان استان) آشنا شده و فعالیت خود را از این سال به صورت مداوم و حرفه‌ای آغاز کردم و این فعالیت تا امروز که 28 سال از آن روزها می‌گذرد ادامه دارد.

از سال 83 گروه نمایشی«شادان» فعالیت خود را در قالب آموزش‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی از مهدهای کودک آغاز کرد و مورد استقبال مردم نیز قرار گرفت. در این سال‌ها کارهای مختلفی در فرهنگسرای آیینه و مدارس روی صحنه رفت و انتقال آموزه‌های دینی همچون صرفه‌جویی در مصرف آب، برق، گاز به جامعه هدف در اولویت کاری قرار گرفت.

ایکنا - یکی مهم‌ترین و شیرین‌ترین کارهایی را که انجام داده‌اید را برایمان شرح دهید؟

اغلب کارها آموزشی است و در همین قالب نکات فرهنگی، دینی و اجتماعی به مخاطب منتقل می‌شود. کارهای بسیاری با شرکت آب و فاضلاب، پلیس راهور و شهرداری انجام شده است که یکی از مهم‌ترین کارها که به حفظ جان دانش‌آموزان منتج شد همکاری با پلیس راهورست. سال‌ها قبل به دلیل بی‌توجهی نسبت به قوانین راهنمایی و رانندگی بیش از 500 دانش‌آموز روستایی جان خود را از دست می‌داد؛ چراکه برای رسیدن به مدرسه باید از جاده‌ای عبور می‌کردند. از 5 سال قبل طرحی با کمک پلیس راهور در خصوص آموزش در حال انجام است که در این مدت شمار فوتی‌های ناشی از تصادف به کمترین حدممکن رسیده است. حتی حضور گروه‌های نمایشی در مدارس باعث شد تا مبلغ آب‌بهای مدرسه‌ای از 2 میلیون تومان به 200 هزار تومان برسد و این امر اثر نمایش است که نباید از آن غافل شد.

ایکنا - مضامینی مورد استفاده در تئاتر کودک چه میزان با فرهنگ اسلامی - ایرانی عجین است و آیا نویسندگان حوزه کودک با آموزه‌های دینی و قرآنی آشنایی کافی دارند؟

در حوزه تئاتر کودک می‌توان نمایش‌هایی با مضامین دینی و قرآنی ویژه ایام ماه مبارک رمضان، محرم، صفر و ایام فاطمیه تولید و روی صحنه برد، اما متأسفانه فضا برای کار کودک در حوزه انتقال مبانی و مفاهیم دینی در شهر بسته است. چندین کار با محور آموزه‌های دینی و اعتقادی همچون آداب روزه‌گرفتن، فرهنگ مسجد رفتن نیز نوشته شد، اما مدیران وقت از اجرا استقبال و حمایت نکردند و ما نیز به دلیل عدم حمایت دلسرد شدیم. کارهای خوبی می‌توان در حوزه نمایش انجام داد، اما مورد اهمیت واقع نمی‌شود. به طور مثال فرهنگسزای آیینه از ابتدای محرم تا پایان صفر تعطیل است و این امر شایسته شهر نیست. با تولید آثار فاخر می‌توان از این فضا برای ایام سوگواری اباعبدالله(ع) و سایر مناسبت‌های مذهبی استفاده کرد.

ایکنا - از مدیران و مسؤلان فرهنگی و اجتماعی چه انتظاراتی دارید؟

از مدیران گلایه داریم که چرا بودجه‌های فرهنگی را صرف امور اثرگذار نمی‌کنند. تمامی ادارات، نهادها و دستگاه‌ها ردیف اعتباری فرهنگی دارند که حداکثر این بودجه صرف چاپ بنر و پوسترهای تبلیغاتی بی‌اثر می‌شود. بسیاری از بنرهای سطح شهر آموزشی است، اما از اثرگذاری مطلوبی برخوردار نیستند. برخی ادارات همچون شرکت گار برای مصرف بهینه گاز در استان کاغذهای رنگی چاپ و توزیع کرد که چاپ این پوسترها شاید بیش از 500 میلیون تومان هزینه داشت که این هزینه به گفته بسیاری از اطرافیان راهی سطل‌های زباله می‌شود. در صورتیکه اگر این هزینه صرف آموزش از طریق هنر و نمایش شود، قطعاً اثرگذاری مطلوب‌تری خواهد داشت  و این روش امتحان خود را پس داده است.

کانون پرورش و فکری ما در حوزه کودک و نوجوان فعالیت مناسبی ندارد و شاهد اجرای برنامه‌های فاخر و اثرگذار در این حوزه نیستیم. آموزش و پرورش نیز از این ظرفیت استفاده لازم را نمی‌برد و با سختی مجوز اجرای نمایش آموزشی در مدارس را صادر می‌کند. تقریبا تمام استان‌ها از هنرمندان اراکی استفاده می‌کنند، اما مسؤلان اراکی بهای لازم را به هنرمندان نمی‌دهد و بودجه‌های خود را صرف امور با اثرگذاری پایین می‌کنند. هنرمندان از پیشنهادها به ویژه پیشنهادهای دینی و قرآنی استقبال می‌کنند و در هر حوزه‌ای که متقاضی باشد می‌توان کار قوی و اثرگذار تولید کرد.

ایکنا - کودکان از چه مضامینی بیشتر استقبال می‌کنند؟

اغلب گروه‌های نمایشی در موضوعات گوناگون کار می‌کنند و این امر به ذائقه، نیاز جامعه و شرایط باز می‌گردد. فضای کار کودک فضای مخصوص به خود را دارد و باید از جاذبه‌های بصری همچون دکور خوب برخوردار باشد. اغلب کارهای کودک موزیکال است و با ایجاد فضای شاد با اشعار معنادار و اثرگذار مفتهیم مورد نظر منتقل شده و در ذهن کودک برای همیشه باقی می‌ماند. با هنر نمایش می‌توان توجه کودکان را به مفاهیم اعتقادی و حتی آموزشی جلب و آنان را از آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی که آینده در کمین آنان است حفظ کرد.

2 سال قبل به سفارش شرکت آب و فاضلاب نمایشی با محوریت «آب مجازی» تولید و مورد استقبال همگان قرار گرفت. تا آن روز کسی از آب مجازی چیزی نمی‌دانست و با تولید این اثر نمایشی همه با این مقوله آشنا شدند. با اجرای این اثر هم بزرگسالان و هم دانش‌آموزان در مصرف کاغذ صرفه‌جویی کردند. قالب محورهای آموزشی باید به دور از نصیحت باشد تا اثرگذاری مطلوب داشته باشد.

یکی از انتقادهای وارده مربوط به تصاویر لوازم التحریر کودکان است. اکثر تصاویر نوشت‌افزارها مربوط به شخصیت‌های خارجی هستند و کودک ما با شخصیت‌های ایرانی آشنا نیست. کانون پرورش فکری هم برای رفع این معضل کاری نمی‌کند. چند سال پیش عروسک‌هایی با عنوان سارا و دارا ساخته شد، اما مورد استقبال قرار نگرفت و عملاً ادامه کار تعطیل شد. یکی از دغدغه‌های ما تولید آثار نمایشی با دو هدف آموزش نکات فرهنگی و اجتناعی با معرفی شخصیت‌های داستان‌های ایرانی است. در واقع ما نکات آموزشی را با شخصیت‌پردازی شخصیت‌هایی همچون کدوقلقله‌زن، پهلوان پنبه، ماه‌پیشانی و ... به کودک منتقل می‌کنیم.

ایکنا - آیا نویسندگان جوان آموزش‌های لازم را برای نوشتن متن‌های دینی و قرآنی دریافت می‌کنند؟

انسان در همه حال نیاز به آموزش دارد و این احساس نیاز برای نویسندگان و هنرمندان همیشگی است. آموزش نیازست و این فقر در حوزه آموزش مبانی دینی و قرآنی ویژه نویسندگان به ویژه نویسندگان جوان احساس می شود. بارها متقاضی برپایی ورکشاپ یا دوره‌های آموزشی بوده‌ایم، اما عملاً این اتفاق نیفتاده است. با توجه به اینکه هنر انتها ندارد و هنرمندان در هر شرایطی که باشند نیاز به بروز شدن دارند و هیچگاه خود را فارغ از دانستن نمی‌دانند، اما این آموزش رها شده و از سوی هیچ ارگانی انجام نمی‌شود. ما برای روی صحنه بردن نمایش‌ها از کارشناسان مذهبی، روحانیون، مشاوران و روانشناسان حوزه کودک و نوجوان نیز استفاده می‌کنیم تا اگر جایی نیاز به تغییر باشد اعمال شود.

متأسفانه آموزش در تئاتر از سوی مسؤلان نادیده گرفته شده است. در بحث‌های مذهبی و قرآنی بسیار نیاز به آموزش داریم و از این مهم غافل شدیم. از آموزش خانواده، نوجوانان و جوانان غافل شدیم که شبکه‌های ماهواره‌ای هدایت خانواده‌های ایرانی را دست گرفتند. برای ارتقای سطح خانواده‌ها باید برنامه‌های قوی تولید شود و باید هزینه کرد و نیروهای مستعد و جوان را آموزش داد و سطحشان را بالا برد. برای رقابت با شبکه‌های بیگانه راهی جز تأمین اعتبار و هزینه نداریم، متأسفانه همین بودجه‌های موجود را نیز درست استفاده نمی‌کنیم. بدون تردید باید به حوزه قرآن و مباحث دینی با وسواس و نگاه عمیق‌تر پرداخت تا بازخورد مناسب را دریافت کرد.

ایکنا - آیا نیازسنجی در حوزه نمایش کودک و نوجوان از سوی متولیان امر فرهنگ انجام می‌شود؟

ارگان‌ها و دستگاه‌ها متناسب با تکالیف و رسالت کاری خود در این زمینه وارد می‌شوند که امری درست است. به طور مثال شهرداری در حوزه حقوق شهروندی، فرهنگ آپارتمان‌نشینی، ترافیک و پسماند و شرکت آب در مورد صرفه‌جویی. انتظار هنرمندان از مسؤلان به ویژه معاونت اجتماعی استانداری بیشترست؛ چراکه توقع می‌رود این معاونت با هنرمندان در بخش‌های مختلف ارتباط بیشتر داشته باشد. متأسفانه دستگاه‌های فرهگی قرآنی همچون کانون مساجد و .. نیز با هنرمندان تعامل ویژه و اثرگذار ندارند. در سایه تعامل و هم‌افزایی می‌توان اقدامات مثمرثمرتری انجام داد.

ایکنا - هنرمندان تئاتر در حوزه کودک و نوجوان با چه خلأهایی رو به رو هستند.

در حق هنرمندان فعال در عرصه ک.دک و نوجوان اجحاف می‌شود. ما سالن برای اجرا نداریم. با تغییر مدیریت در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی تاحدی مشکلات برطرف شده است. سالن فرهنگسرای آیینه مخروبه شده و از صوت و نور مناسب برخوردار نیست و معاونت اجتماعی و برنامه و بودجه هم برای مرمت آن اقدامی نمی‌کنند. اگر هم بخواهیم سالنی دیگر بگیریم باید سانسی 5 میلیون هزینه کنیم. نداشتن پایه بیلبورد برای تبلیغ از دیگر کمبودهاست، اگر بخواهیم کاری را تبلیغ کنیم باید بیلبورد کرایه کنیم. حمایت ارگان‌ها، روابط عمومی‌ها از هنرمندان کافی نیست.

ایکنا - کلام آخر...

تمام هدف ما ایجاد جامعه‌ای با نشاط است و این نشاط را حتی از کودکان استثنایی دریغ نکرده‌ایم. در تمام مدت بلیط کارهای خود را کمترین قیمت به فروش می‌رسانم تا همه مردم به ویژه قشر نیازمند و محروم نیز بتوانند استفاده کنند؛ چراکه باین باوریم که شادی حق تمام مردم و کودکان است و این حق نباید گرفته شود. با تمام سختی‌ها و فراز و فرودها فعال بوده و تا زمانیکه جان در بدن دارم برای شادی کودکان سرزمین و استانم تلاش کرده و استعدادم را خرج آنان خواهم کرد. حال خوب را از یکدیگر را یکدیگر دریغ نکرده و عاملی برای حال خوب باشیم.

فرهنگسراهای اکثر استان‌ها در تمام طول روز باز هستند و به مردم خدمت‌رسانی می‌کنند. مردم اراک جایی برای تفریح ندارند و شایسته نیست در فرهنگسرا به روی مردم بسته باشد، مگر در مواقع خاص. اجرای تئاتر خیابانی و صحنه‌ای می‌تواند امید را در دل مردم زنده نگه دارد و زنده نگاه داشتن امید وظیفه همه ما است.