توصیف مؤلفه‌های «انسان کامل» در کلام امیرالمؤمنین(ع)

حبیب‌الله صابری‌نسب، پژوهشگر نهج‌البلاغه و مدرس دانشگاه، در گفت‌و‌گو با ایکنا از استان مرکزی، ضرورت توجه به شاخصه‌های رفتاری و عملی از سوی انسان‌ها را مورد توجه قرار داد و گفت: انسان برای حرکت در مسیر درست نیاز به الگوهای عینی دارد که سیره ائمه اطهار(ع) و مبانی مندرج در کلام وحی انسان را برای رسیدن به سرمنزل مقصود هدایت می‌کند.

وی با اشاره به لزوم آموزش الگوبرداری از سیره و مکتب ائمه معصومین(ع) به نوجوانان و جوانان، ادامه داد: برنامه‌ریزان فرهنگی و مذهبی در این عرصه رسالت خطیری برعهده دارند و بیش از سایر دستگاه‌ها آموزش و پرورش، دانشگاه، حوزه‌های علمیه، ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی و تبلیغات اسلامی مسؤلند. فعالان مجموعه‌های فرهنگی با بهره‌گیری از اساتید اهل‌فن و متخصص می‌توانند طرح و برنامه‌های خود را در قالب‌های مختلف مدون سازند.

بیشتر بخوانید:

• دوراندیشی در کلام حضرت علی(ع)
• چگونگی مهارت نفس از نگاه حضرت علی(ع)
• چگونگی کنترل زبان از نگاه نهج‌البلاغه
• نسخه حضرت علی(ع) برای خانه تکانی دل

صابری‌نسب اضافه کرد: فرهنگیان و اساتید دانشگاه بیشترین ساعات را با دانش‌آموزان و دانشجویان سپری می‌کنند؛ از این رو بیشترین تأثیرگذاری را می‌توانند روی جامعه هدف داشته باشند. آشنایی معلمان و دبیران آموزش و پرورش و اساتید دانشگاه با معارف دینی بسیار ضروری است. بدون شک اگر فرهنگیان و دانشگاهیان با اوصاف و شاخصه‌های انسان کامل آشنا بوده و این مبانی را در اختیار مخاطب قرار دهند، پس از مدتی بازخورد مثبت آن را در جامعه شاهد خواهیم بود.

وی به نامه 45 نهج‌البلاغه اشاره و با بیان اینکه در این بخش صفت‌های انسان کامل تشریح شده است، ادامه داد: حضرت علی (ع) در بخشی از این کتاب ارزشمند فرمودند: «خوشا به حال آن كس كه وظيفه واجب خود را در برابر پروردگارش انجام داده و مشكلات را با تحمل از ميان برداشته و خواب را در [بخشى از] شب كنار گذارده و آن گاه كه بر او غلبه كند روى زمين دراز كشد و كف دست را بالش خود كند. [اين انسان] در زمره گروهى است كه خوف معاد، خواب را از چشم‌شان ربوده و پهلوهايشان براى استراحت در خوابگاه‌شان قرار نگرفته و همواره لب‌هايشان مشغول به ذكر پروردگارست و بر اثر استغفارهاى طولانى، گناهانشان از ميان رفته است».

صابری‌نسب با بیان اینکه جوانان امروزی با اوصاف و مؤلفه‌های انسان کامل آشنا نیستند، بیان کرد: همه ما فعالان فرهنگی و قرآنی در تشریح اوصاف انسان کامل کم‌کاری کرده و نسبت به آن کم‌توجه بوده‌ایم. برای جبران این مهم باید همت مضاعف صورت گیرد تا بتوان شاخصه‌های رفتاری و عملی درست را به نوجوانان و جوانان منتقل کرد؛ چراکه انسان برای رسیدن به این مرحله باید مراحل و سیر و سلوک‌های مختلفی را پشت سر بگذارد.

اولین راه رسیدن به اوصاف انسان کامل

وی اولین راه رسیدن به انسان کامل را شناخت و ایمان به خداوند متعال دانست و افزود: رسیدن به این مرحله یکی از دغدغه‌های انبیای الهی در ادیان مختلف است و هریک برای رساندن بندگان به صفت‌های حسنه و دوری از صفات رذیله اقداماتی انجام دادند. بیان اوصاف حسنه و هدایت انسان‌ها در این مسیر از دیرباز یعنی آغاز بشریت بازمی‌گردد.

صابری‌نسب به خطبه 193 نهج‌البلاغه استناد و اطاعت از حق، پرهیز از ریا، ترس از خدا، کمک به محرومان، سکوت بسیار، انجام واحبات دینی، داشتن صداقت، تواضع و فروتنی، دوری از شیطان را از جمله اوصاف انسان کامل از نگاه مولاعلی(ع) برشمرد، اظهار کرد: کمال‌گرایی یکی از ویژگی‌های انسان‌هاست و برای رسیدن به آمال و آرزوهای خود تلاش می‌کند که این نوع نگرش را می‌توان در قالب امید تعریف کرد، اما باید دقت شود که رسیدن به آرزوهای دنیایی انسان را از سعادت اخروی دور نکند؛ از این رو دور ضرورت بودن از وسوسه‌های شیطانی در خطبه «قاصعه» بیان شده است که باید مورد تأکیئ باشد.

وی بیان کرد: حضرت علی(ع) در خطبه «قاصعه» راه‌های نفوذ شیطان به درون انسان را بیان فرموده‌اند و برای آگاهی نوجوانان از این راه‌ها باید همه وارد عمل شوند. نوجوان و جوان امروز برای دانستن و رفع موانع پیشرو برای رسیدن به اهدافش نیاز به کمک و حمایت فکری دارد. تحلیل محتوا با بهره‌گیری از ذائقه آنان راه رفع موانع را از طریق درست و حساب شده هموار کرده و زمینه رشد بیش از پیش را فراهم می‌کند.

اهمیت علم

صابری‌نسب به حکمت 147 نیز استناد کرد و افزود: حضرت در بخشی از این حکمت خطاب به کمیل در باب اهمیت «علم» می‌فرمایند: «اى كميل، علم بهتر از مال است. علم تو را نگه مى‌دارد و تو بايد مال را نگه دارى. مال به هزينه كردن كاسته مى شود و حال آنكه، از علم هر چه انفاق كنى، افزونتر شود و آنچه به مال پرورده شود با زوال مال زوال مى‌يابد».

وی ادامه داد: ایشان در ادامه حکمت فرمودند: «اى كميل بن زياد، شناخت فضيلت علم، ركنى از اركان دين است كه بايد بدان گردن نهاد. به علم است كه آدمى، تا هنگامى كه زنده است به اطاعت پروردگارش پردازد و پس از مرگش نام نيك او بر جاى ماند. علم، حاكم است و مال، محكوم. اى كميل، مرده‌اند آنان كه گنجوران مالند، هرچند، به ظاهر زنده‌اند، ولى عالمان تا جهان برپاى است برجاى‌اند. اجسادشان از ميان مى‌رود، ولى آثارشان در دل‌ها موجود است».

این مدرس دانشگاه در پایان گفت: توصیف شاخصه‌ها و مؤلفه‌های انسان کامل از نگاه حضرت امیر(ع) بسیار گسترده است و جا دارد نویسندگان و شعرای حوزه کودک و نوجوان در این زمینه با جدیت بیشتر وارد شوند. گنجاندن این مؤلفه‌ها در کتب درسی با داستان می‌تواند سرمایه‌های انسانی ما را از کودکی با مبانی دینی و الهی آشنا و آنان را از گزند آسیب فکری و اعتقادی در امان نگه دارد.