عرفان؛ جنبه‌ اجتناب‌ناپذیر عمر خیام/ حکیم بر مباحث قرآنی اشراف کامل داشت

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از استان مرکزی، حکیم عمر خیام نیشابوری مردی است که ایرانیان او را با رباعیاتش می‌شناسند. 28 اردیبهشت روز بزرگداشت عمر خیام نیشابوری است.

خیام شاعری بوده که اشراف کامل بر رموز و دقایق قرآنی و آموزه‌های دینی داشته و دقت خیام در به‌کارگیری عبارات و واژه‌ها به حد شناخت عمیق و دقیق یک مسلمان مشرف به آموزه‌های دینی به‌ویژه قرآن و حدیث است.

اروپاییان او را دانشمند می‌دانند. خیام کسی است که تقویم جلالی را تنظیم کرد. همان تقویمی که کنستانتین بر اساس آن تقویم مسیحیت را درست کرد؛ اما در ورای دانش والای خیام، عرفان از جنبه‌های اجتناب‌ناپذیر شخصیت این مرد است. اما همانطور که گفته‌اند:

آنکه را اسرار حق آموختند/ مهر کردند و دهانش دوختند

او نیز به مانند بسیاری عرفای دیگر سعی کرد تا حقایق را برای دیگران بازگو کند و چون دیگران نفهمیدند تهمت کفر و ارتداد به او بستند.

امام غیاث‌الدین ابوالفتح عمربن ابراهیم خیام نیشابوری یکی از حکما و ریاضی‌دانان و شاعران بزرگ ایران در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم است. سال ولادت او دقیقآً مشخص نیست. وی در شهر نیشابور به دنیا آمد. به این علت به او خیام می‌گفتند چون پدرش به شغل خیمه‌دوزی مشغول بوده است. خیام از بزرگ‌ترین دانشمندان عصر خود به حساب می‌آمد و دارای هوشی فوق‌العاده بوده و حافظه‌ای نیرومند و قوی داشت.

در دوران جوانی خود به فراگیری علم و دانش پرداخته به‌طوری که در فلسفه، نجوم و ریاضی به مقامات بلندی رسید و در علم طب نیز مهارت داشته به‌طوری که گفته شده سلطان سنجر را که در زمان کودکی به مرض آبله گرفتار شده بود معالجه کرد. خیام به دو زبان فارسی و عربی نیز شعر می‌سرود و در علوم مختلف کتاب‌های باارزشی نوشته است.

خیام در زمان خود دارای مقام و شهرت بزرگی بود و معاصران همه وی را به لقب‌های بزرگی مانند امام، فیلسوف، حجةالحق ستوده‌اند. در زمان دولت سلجوقیان زندگی می‌کرد که قلمرو حکومت آنان از خراسان گرفته تا کرمان، ری، آذربایجان و کشورهای روم، عراق و یمن و فارس را شامل می‌شد. او معاصر با حکومت آلپ ارسلان و ملکشاه سلجوقی بود. در زمان حیات خیام حوادث مهمی به‌وقوع پیوست از جمله جنگ‌های صلیبی، سقوط دولت آل‌بویه، قیام دولت آل‌سلجوقی. خیام بیشتر عمر خود را در شهر نیشابور گذراند اما در طی دوران حیات خود دو بار به قصد سفر از نیشابور خارج شد که یکی از این سفرها برای انجام دادن مراسم حج بود و سفر دوم به شهر‌ری و بخارا.

خیام در علم نجوم مهارتی تمام داشت به‌طوری که گروهی از منجمان که با او معاصر بودند در بنای ساختن رصد‌خانه سلطان ملکشاه سلجوقی همکاری کردند و همچنین خیام به درخواست سلطان ملکشاه سلجوقی تصمیم به اصلاح تقویم گرفت که به تقویم جلالی معروف است. خیام در دوران زندگی خود از جهت علمی و فلسفی به معروفیت رسید و مورد احترام علما و فیلسوفان زمان خود بود.

ویژگی سخن خیام در زمینه ادبیات و شعر بیشترین معروفیت را در رباعیات به‌دست آورده چون رباعی‌های او بسیار ساده و بی‌آلایش و دور از تکلف و تصنع نوع زبان شعری است در عین اینکه شامل فصاحت و بلاغت است دارای معانی عالی و استوار است.

در رباعیات خیام افکار فلسفی خود را به زیباترین شکل بیان می‌کند و این رباعی‌ها راغالباً در دنبال تفکرات فلسفی خود سروده و به همین علت است که خیام در زمان خود شهرتی در شاعری نداشته و بیشتر به‌عنوان حکیم و فیلسوف معروف بوده اما بعدها که رباعیات لطیف و فیلسوفانه او مشهود شد نام او در شمار شاعرانی قرار گرفت که شهرت جهانی پیدا کردند.

خصوصیات دیگری که در اشعار خیام نمودار است این است که سخنش در کمال متانت و سنگینی است. اهل شوخی و مزاح نیست، با کسی کار ندارد چون او حکیمی است متفکر، دنبال سخنوری نیست و هنگامی‌که در اشعارش دقت می‌کنیم متوجه می‌شویم که افکار شعری او بر دو یا سه موضوع بیشتر نیست: یادآوری مرگ، تأسف بر ناپایدار بودن زندگی و بی‌اعتباری روزگار.

از میان شعرای بزرگ ایران کمتر کسی به اندازه خیام است که شهرت جهانی داشته باشد چون اشعار او به زبان‌های مختلف ترجمه شده است.