تعزبه برخاسته از تمایلات کاملاً مردمی به قهرمانی آرمانی است

اسماعیل مجللی، عضو هیئت مدیره انجمن تعزیه ایرانیان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از استان مرکزی، گفت: دوره قاجار زمان شکوفایی هنر نمایش به‌ویژه نمایش مذهبی ایران بود که در آن نمایش به یکی از سرگرمی‌های رایج مردم و درباریان تبدیل شد.

وی بیان کرد: اجرای تعزیه در دوران ناصرالدین شاه به اوج شکوفایی خود رسید و در همین دوره تئاتر از کشورهای غربی به خصوص فرانسه وارد ایران شد و مدارکی که درباره نمایش این دوران وجود دارد شامل یادداشت‌های سفرای خارجی در دربار ایران و سفرنامه‌های گردشگران و پژوهش‌های محققان غربی است که هم اکنون در اختیار ماست.

مجللی اظهار کرد: قدیمی‌ترین نسخ به جای مانده مربوط به مجموعه الکساندر خوچکو است که شامل 33 مجلس نامه تعزیه مربوط به دوران محمد شاه قاجار است.

تعزیه؛ هنری ایرانی

پژوهشگر و کارشناس تعزیه استان، گفت: تعزیه هنری است ایرانی و به سرگذشت خاندانی می‌پردازد که از نوادگان دختری پیامبر اسلام به شمار می‌آیند و قدیمی‌ترین شعری که نحوه سرایش آن به تعزیه‌نامه‌ها شبیه است شعری از صباحی بیدگلی متوفی 1218هجری قمری است.

وی تصریح کرد: نفوذ صفوی‌گری در تعزیه و تعزیه‌خوانی، استفاده از ادبیات صوفیانه در نسخ تعزیه، مشخصات ظاهری صفویان در شخصیت‌های تعزیه، تبدیل شدن داستان‌های عرفانی به تعزیه، وجود اشعار ساقی نامه، خانقاه صوفیان به مثابه تکیه تعزیه، تفکرات و اندیشه‌های صوفیانه، پرستش خورشید وآتش، وجود مرید و مرادی، تقابل دو شخصیت زاهد و ابلیس، استفاده سرایندگان تعزیه از اشعار شاعران عرفانی به‌ویژه سنایی غزنوی، حضور نقش‌های صفویانه و عرفانی در شخصیت‌های تعزیه از دلایل وجود عرفان و تصوف در تعزیه به شمار می‌آید.

عضو هیئت مدیره انجمن تعزیه ایرانیان، ادامه داد: تمامی نظریه‌پردازان گواهی می‌دهند که تعزیه ماهیتی صد درصد ایرانی دارد و برخاسته از تمایلات کاملاً مردمی و عامیانه به قهرمانی آرمانی است؛ اما سنت صحنه‌آرایی و جاندار ساختن حوادث کربلا به صورت فکری ازغرب به ایران آمده و این اتفاق در فاصله قرن هفدهم و هجدهم میلادی در سال‌های پیش از انقلاب کبیر فرانسه رخ داده و این به دلیل آن است که ایرانیان همواره با اقطار دنیای متمدن و جهان شناخته شده سفر کرده‌اند و سوغات‌هایی را با  خود به ارمغان آورده‌اند.

مجللی افزود: در قرون وسطی و دوره رنسانس نقاشان کوشیدند مناطر گوناگون اقدامات اعجازآمیز مقدسان دین مسیح وحواریون را مجسم کنند و در ایران نیز گرده‌هایی که قصه‌های دینی و واقعیات کربلا بر آن ترسیم شده وجود دارد که بی‌شک از مظاهری است که با مشاهده نقاشی‌های را فائل و میکل‌آنژ به ایران پای نهاده است و تعزیه  نیز ازاین قاعده مستثنی نیست.

هدف تعزیه یادآوری برای زنده نگاه داشتن رنج‌ها و مصائب ائمه(ع) است

پژوهشگر و کارشناس تعزیه استان، تصریح کرد: با توجه به همزمانی پیدایش این نوع نمایش(تعزیه) در ایران با هنر نمایش مذهبی در فرانسه، تعزیه‌ها در ایران شباهت زیادی به میسترهای قرون وسطی در فرانسه دارند؛ همچون نمایش مصائب مسیح که نمایشی است برای زنده نگه داشتن حس مردم نسبت به مصلوب شدن مسیح و رنج‌های او و هدف تعزیه نیز یادآوری برای زنده نگاه داشتن رنج‌ها و مصائب ائمه(ع) است.

وی گفت: مبدأ پیدایش تئاتر یونان قدیم آوازهایی بوده که در جشن‌های مذهبی می‌خواندند و مبدأ درام قرون وسطی عبارت بود از سؤال و جواب‌های که به‌صورت تلحین ضمن نیایش به درگاه خداوند بین کشیشان رد و بدل می‌شد و مبدأ پیدایش نمایش‌های مذهبی ایران نیز اشعار پر شوری بوده که به صورت سؤال و جواب به‌عنوان قسمتی از مراسم سالانه مذهبی در رثاء و به‌منظور تذکار مصائل خاندان علی و فرزندانش حسن و حسین خوانده می‌شده است.

متون تعزیه از منظر کلی یک روایت و یک متن روایی به شمار می‌آیند

مجللی اظهار کرد: متون تعزیه از منظر کلی یک روایت و یک متن روایی به شمار می‌آیند و در بطن خود روایات گوناگونی را برای مخاطبان به نمایش می‌گذارد و داستان‌پردازی ایرانی به‌صورت تودرتو و پیچ در پیج و قصه در قصه و یا روایت در روایت بوده که  این شیوه داستان‌پردازی وارد نمایش و تعزیه ایرانی نیز شده است.

محقق و پژوهشگر تعزیه استان در ادامه، بیان کرد: کلیله و دمنه، هزار و یک شب شهرزاد، خسمه نظامی، سندباد نامه، مثنوی مولوی منطق‌الطیر، تذکرة‌الاولیاء، نوشته‌های تمثیلی شیخ اشراق و ... حتی  در دوران معاصر نیزآثارصادق هدایت ساختمانی تودرتو، پیچ در پیچ و قصه در قصه را در خود نهفته دارند.

مجللی افزود: شیوه داستان‌پردازی در ادبیات تعزیه همانند ادبیات شرق و درست مقابل ادبیات غرب که به بیان دقیق احوال افراد و همچنین چگونگی رویدادها و روابط در داستان و نمایش نامه گرایش دارد، خصوصیات بیرونی و درونی اشخاص و رویدادهای زندگی آنان بدون توجه به اصل گزینش و کمال‌گرایی و با دقت تمام در جزئیات توصیف نمی‌شود.

عضو هیئت مدیره انجمن تعزیه ایرانیان در پایان، خاطرنشان کرد: ویژگی‌های جسمی و روحی اشخاص داستان‌ها حول محور اوصاف ثابت، مثالی و آرمانی اعم از نیک و بد می‌گردد.