الگوبرداری از شیوه مبارزاتی امام هادی(ع)

امام هادی(ع) دهمین امام شیعیان در پانزدهم ذی‌الحجه سال 212 هجری در صریا شهر مدینه متولد شدند. پدر ایشان امام جواد(ع) و مادرشان «سمانه مغربیه» معروف به «سیّده» و«امّ الفضل» بود. کنیه این امام بزرگوار «ابوالحسن» است. آن حضرت دارای القاب گوناگونی چون «عالم»، «فقیه»، «ناصح»، «امین»، «طیّب»، «نقی»، «متوکل» و «هادی» هستند (مزی، 1413،ص 20 ).

از میان این القاب به نظر دو لقب «هادی» و «نقی» بیش از القاب دیگر ایشان مورد توجه است. این امام بزرگوار در 8 سالگی و در ذی‌الحجه سال 220 هجری به مقام امامت رسیدند. 42 سال عمر کردند که 13 سال از امامت خود را در شهر مدینه و 20 سال را در شهر سامرا گذراندند. دوران امامت این امام بزرگوار همزمان با دوران خلفای عباسی «معتصم»، «واثق»، «متوکل»، «منتصر، «مستعین» و «معتز» است. بیشترین مبارزات سیاسی امام هادی(ع) در زمان خلافت معتصم است. معتصم تلاش می‌کرد مانع از فعالیت امام شود. ایشان در 26 جمادی‌الثانی سال ۲۵۴ به شهادت رسیدند. این امام همام سعی کردند که در مقابله با تدابیر دشمنان راهکارهایی را به کار برند که می‌توان تدابیر امام را در موارد زیر خلاصه کرد.

مبارزه با حکومت جور

از راهکارهای امام جهت مقابله با دشمنان خود تربیت شاگردان و اعزام آنان به نقاط مختلف جهت ترویج دین مبین اسلام بود. ایشان با وجود اینکه با توطئه‌های بسیاری از سوی مخالفان خود روبه رو بودند، اما توانستند با تربیت شاگردانی بنام به مبارزه با حکومت جور برخیزند. یکی از مهمترین شاگردان امام هادی(ع) «ابن سکیت» است. وی از علمای علم لغت در زمان خود شناخته می‌شود و دارای تألیفات بسیاری است که از مهمترین تألیفاتش می‌توان به کتاب «تهذیب الالفاظ» و «اصطلاح المنطق» اشاره کرد.

در دوران حکومت امام هادی(ع) متأسفانه علاوه بر وجود معتصم، گسترش فرق منحرفی روز به روز گسترش پیدا می‌کرد. یکی از این فرقِ منحرف «غُلات» یا تندروها بود. طرفداران این فرق بر این باور بودند که هر یک از امامان معصوم دارای کرامات و معجزاتی فراوانی هستند که افراد عادی قادر به انجام آن نیستند. الفهری از جمله افرادی است که آن حضرت دستور سنگسار شدن وی را صادر کردند. وی در زمان حکومت امام هادی(ع) با نشر عقاید و افکار خود همچون تظاهر به دین در عین گناه کردن برای ایشان مشکلاتی را ایجاد می‌کرد. (نجاشی، 1418،ص34).

استفاده از نام مستعار

از دیگر راهکارهای امام(ع) استفاده از نام مستعار است. تعدد القاب از سوی ایشان سبب می‌شد که خیلی شناخته نشوند. البته این امام معصوم به یارانش متذکر می‌شدند که از به کار بردن لقب «متوکل» دوری کنند؛ زیرا متوکل عباسی در دوران امامت ایشان به عنوان سرسخت‌ترین افراد به شمار می‌آمد و مردم از او رضایت چندانی نداشتند. (دینوری، 1380،ص30).

از دیگر تدابیر امام استفاده از علامت است. این امام بزرگوار در پاسخ به فردی از اهل مدائن که از اقدامات نادرست متوکل ناراضی بود با استناد به آیات قرآن سرنگونی قوم متوکل را متذکر شدند و همان طور که ایشان پیش‌بینی کرده بودند، متوکل عباسی در روزهای نخست پانزدهمین سال حکومتش به هلاکت رسید. (مجلسی،1388 ،ج20،ص30).

زیارت غدیر در کلام امام هادی(ع)

یکی دیگر از روش‌هایی که در سیره امام هادی(ع) مورد توجه بوده نشر معارف ائمه و فرهنگ اهل‌بیت(ع) در عصر ظلمانی خاندان ابن عباس است. هنگامی که معتصم خلیفه عباسی حضرت را در روز غدیر احضار کرد، آن حضرت در آن موقعیت حساس به زیارت جد بزرگوارش امام علی(ع) شتافته و با نوای ملکوتی و عبارات دلنشین خویش، فضائل و مناقب ایشان را بار دیگر در خاطره‌ها زنده کرد. همچنین اشاره به واقعه تاریخی غدیر محور زیارت غدیر در کلام امام هادی(ع) است. در فرازی از این زیارت امام هادی خطاب به جد بزرگوار خویش می‌فرماید: «ای امیرمؤمنان! شهادت می‌دهم هر کس در مورد تو تردید داشته باشد، به رسول اکرم صلی الله علیه وآله که امین خداوند است ایمان نیاورده و کسی که از ولایت تو به سوی غیر تو عدول کند از دین استوار خداوند ـ که پروردگار جهانیان برای ما برگزیده و در روز غدیر با ولایت تو آن را کامل نموده ـ برگشته است و گواهی می دهم که معنی این آیه تو هستی که فرمود: این راه مستقیم من است، از او پیروی کرده و راه های دیگر را پیروی نکنید».

امام هادی (ع) علاوه بر زیارت غدیر، برای بازگو کردن جایگاه امامت و مشخص شدن منزلت پیشوایان معصوم(ع) یکی از آثار ماندگار خویش را به نام زیارت «جامعه کبیره» که یک دوره امام‌شناسی جامع و کامل است را به شیفتگان معارف اهل‌بیت(ع) عرضه کرده است. به گفته علامه مجلسی، این زیارت از نظر سند صحیح‌ترین و از جهت محتوا فراگیرترین زیارت‌ها نسبت به ائمه اطهار(ع) است و در مقایسه با دیگر زیارت‌ها از فصاحت لفظ، بلاغت معنی، شأن و منزلت والایی برخوردار است. (هدیة الزائرین جلد 99 صفحه 144).

یادداشت از زهرا حاج‌کاظمی، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث