ضرورت تغییر نگاه به کارکرد مساجد

در طول تاریخ فرهنگ اسلامی، مساجد به عنوان یک نهاد فرهنگی و آموزشی در جهت آگاهی بخشیدن به قشرهای مختلف مردم نقش به سزایی داشته است. از دیرباز تاکنون مسلمانان با استفاده از این مکان مقدس، ارزش‌ها و باورهای دینی را به دیگران انتقال داده و آنان را به انجام امور دینی تشویق می‌کردند. اهمیت این مبحث تا جایی است که خداوند در آیه 10 سوره مبارکه «حجرات» می‌فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ، مؤمنان برادر یکدیگرند پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید». در این آیه اینطور استباط می‌شود که مساجد می‌توانند علاوه بر حفظ تقدس عبادی، به امورات دیگر همجون رفع مشکلات مردم پرداخته و مکانی برای آگاهی باشد. این آیه به صراحت بیان می‌کند که مساجد فقط در جنبۀ معنوی و عبادی خلاصه نمی‌شد، بلکه به عنوان کانون‌هایی برای آگاه کردن تمام اقشار جامعه بودند.(طبرسی،1382،ج13،ص367).

در اهمیت و ساخت این مکان مقدس این نکته ضروری است که هریک از امامان معصوم(علیهم السلام) به ساخت مساجد تأکید بسیاری داشتند. آن گونه که پیامبر اکرم(ص) ابتدا مسجد قبا را به عنوان اولین مسجد پایه‌گذاری کرد وهدف ش ازایجاد چنین مسجدی این بود که مسلمانان ارتباط خود را با یکدیگر افزایش دهند و با جمع شدن کنار هم علاوه بر اقامه نماز، قدرت و صلابت اسلام را در برابر مشرکان به نمایش بگذارند.( شهیدی، 1393،ص320 ). از امام محمدباقر(ع) نیزدراین باره نقل فرمودند: «هرکس مسجدی بسازد اگرچه به اندازه لانه پرنده‌ای باشد خداوند عزوجل برایش در بهشت خانه‌ای بنا می‌کند»(صدوق،1425، ج1ص235). امام صادق(ع) نیز دراین باره می‌فرمایند: «هرکه دردنیا مسجدی بناسازد خداوند در بهشت خانه‌ای بنا می‌کند».(کلینی ،1374،ج3،ص3680).

با توجه به اهمیتی که مساجد در همبستگی افراد جامعه داشتند، اما باید توجه داشت که برای این کار از سرمایه و منابع پاک استفاده کنند، لذا در تاریخ نقل شده است که حضرت علی(ع) با ساختن مسجد توسط «معاویه» مخالفت کرد و خطاب به او فرمود: «شنيده‌ام كه تو از راه خيانت و اموال حرام، مسجد می‌سازی باید بدانی كه، در اين راه توفيق نخواهی داشت». (مجلسی، 1388، ج 34، ص 4310). بنابراین دراهمیت بنای این مکان مقدس این مطلب به دست می‌آید که ساخت مسجد در دانشگاه‌ها یک نیاز ضروری به حساب می‌آید. آن طورکه امام خمینی(ره) نیز در اهمیت و ساخت مساجد در دانشگاه‌ها اهتمام بسیاری داشتند و همواره در خطاب به مسئولان بر این نکته تأکید فرمودند که قبل از ساخت دانشگاه ابتدا به فکر ساختن مسجد در آن باشند؛ زیرا ایشان معتقد بودند که اوّلین حرکت‌ها و جهش‌ها در مقابله دشمنان ابتدا در مساجد شکل گرفت.

ایشان در ادامه سخن خود خطاب به نسل دانشجو و طلبه بر این نکته تأکید دارند که شما دانشجویان علاوه بر شرکت در مراسم نماز و دعا دراین مکان مقدس، می‌توانید با تشکیل حلقه‌های دانشجویی در مساجد دانشگاه‌ها درصدد رفع موانع و شبهاتی که دشمنان اسلام ایجاد کرده‌اند برآیید.(موسوی خمینی،1378،ج20،ص113).

اقدامات دشمنان علیه اسلام همواره مؤید ترس آنان از اماکن مذهبی است. بدین جهت شایسته است که همواره سیاست گذاران قبل از ساخت دانشگاه یا هر مرکز فرهنگی در هر مکانی ابتدا به محل ساخت مسجد توجه داشته باشند. بدین جهت به خاطر تأثیر چنین مکانی است که ساخت مساجد در داخل دانشگاه کار بسیار شایسته‌ای است، زیرا می بینیم که دانشجویان از این مکان مقدس علاوه بر جنبه عبادی به فعالیت‌های فرهنگی- سیاسی نیز می‌پردازند.

هرچند که با وجود اهمیت این مکان امروزه بعضاً مشاهده می‌کنیم که دربرنامه‌ریزی‌های صورت گرفته برای ساختن مسجد در برخی از دانشگاه‌ها که به عنوان رکن یک مرکز فرهنگی است توجه چندانی نمی‌شود. چه بسا دانشگاه‌هایی هستند که از ساختن آنها مدت‌ها می‌گذرد، اما فاقد مسجد هستند؛ چراکه پرورش روحیات معنوی و فرهنگی باید در کنار هم انجام گیرد و دانشگاه‌ها یکی از همین مراکز است. در طول تاریخ، مساجد نماد فرهنگی و محل آموزش وتبلیغ بودند و در جهت آگاهی بخشیدن به قشرهای مختلف مردم نقش بسیار زیادی راداشته‌اند . افرادی که شرایط مالی خوبی دارند می‌توانند سهم بسزایی درساختن مساجد در دانشگاه‌ها داشته باشند و با این هدف که از دانشجویان متخصصانی بسازند که هرکدام در رشد و توسعه جامعه خود نقش مهمی را ایفا کنند.

البته ناگفته نماند که شهرداری‌ها نسبت به جانمایی مساجد در سطح مناطق مختلف اهتمام ویژه داشته باشند؛ چراکه اهالی برخی ازمناطق از نبود مسجد رنج می‌برند. نوجوان، جوان و حتی کودکان امروز نیاز بسیار ویژه به حضور در مساجد دارند؛ چراکه جنگ نرم دشمن بسیار شدیدتر از قبل در حال انجام است و حضور این سرمایه‌های اجتماعی در مساجد به رشد باورهای دینی و معنوی آنان کمک می‌کند. از سوی دیگر متولیان امر رسیدگی به مساجد نیز این احساس نیاز را به جامعه انتقال داده و با اجرای برنامه‌های جذاب دانش‌آموزان و دانشجویان را جذب مساجد کنند. امروز ضرورت تغییر نگاه به مساجد از لحاظ کارکردها بیش از قبل احساس می‌شود؛ چرا که مساجد و حتی بقاع متبرکه تنها اماکنی هستند که قادرند تخصص افراد در زمینه‌های مختلف را همگام با یکدیگر ارتقا دهند. خوشبختانه این نیاز شناسایی شده و مسئولان نسبت به این مهم اهتمام ویژه دارند تا نه تنها جلوی هرگونه غربزدگی گرفته شود، بلکه به پشتوانه همین سرمایه‌های انسانی تمدن اسلامی را در جهان گسترش دهیم.

زهرا حاج‌کاظمی، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث