خانواده؛ اولین رکن دانشگاه اسلامی

خانواده نخستین نهاد اجتماعی است که مهم‌ترین نقش را در توسعه و رشد مراحل حیات بشر در امتداد تاریخ انسان از خود نشان داده است. قرآن کریم به عنوان کتابی شفابخش از تمام انسان‌ها می‌خواهد که به کانون خانواده احترام بگذارند؛ چراکه خانه و خانواده یکی از محبوب‌ترین بناها در پیشگاه الهی است که روابط آن بر پایه مودت و رحمت استوار شده است. خانواده دارای قداست ویژه‌ای است که قابل قیاس با هیچ نهاد اجتماعی دیگری نیست. این کانون مقدس برای آن که به سعادت و رستگاری برسد، باید رفتار و بینش اعضای آن به ویژه زن و مرد هماهنگ با یکدیگر باشند و همواره درصدد آن باشند که با ارزش‌ها و باورهای فرهنگ اسلامی هماهنگ باشند. در این صورت خانواده‌ای سالم خواهیم داشت. «ابراهیمی، 1387،ص39».

زوجین با رفتارهای صحیح خود زمینه را برای رشد و تعالی فرزندان فراهم می‌کنند و اگر به لحاظ اخلاقی و فکری با یکدیگر هم‌کفو نباشند نه تنها کانون خانواده به سمت ثبات و پایداری پیش نمی‌رود، بلکه فرزندان نیز به تبع آن از تربیت صحیحی برخوردار نخواهند شد. برای انتخاب همسر که لازمه خانواده‌ای سالم است از نقش والدین به ویژه مادران نباید غافل شد.

مادر در تربیت فرزندان نقشی بسیار مهم دارد و آیات بسیاری نیز در این خصوص از جمله وجود جنین در رحم مادر بیان شده است. در واقع هدف قرآن کریم از ذکر این واژه یادآوری پرهیز انسان از تکبر و نافرمانی و ترغیب او به شکر خدا و قدردانی از والدین است. سفارش در مورد احسان به والدین موضوع دیگری است و سفارش این مهم بلافاصله پس از دعوت به خداپرستی، نشان دهنده اهمیت آن در قرآن کریم است.

آیاتی مانند «فلا تقل لهما اف» حاکی از آن است که کوچکترین حرف که نشانه بی احترامی به والدین باشد ممنوع است. در بیان چرایی این سفارش می‌توان گفت والدین در همه حال از تمام هستی خود می‌گذرند و سختی‌ها را به جان می‌خرند تا فرزندان کوچک‌ترین آسیبی نبینند.

والدین به ویژه مادران در هدایت فرزندان نقش بسزایی دارند. شخصیت کودک در ابتدای تولد هنوز شکل نگرفته و با تربیت صحیح می‌تواند انسانی کامل شود یا با بروز غفلت‌هایی مسیر نادرست را طی کند. سعادت و خسران آینده همه انسان‌ها به کیفیت پرورش او در زمان کودکی بستگی دارد و وظیفه اصلی این امر برعهده والدین است. پدر و مادر به عنوان یک الگوی مناسب زمینه سعادت و تربیت صحیح فرزندان خود را فراهم می‌کنند، اما از آن جایی که مادر بیش‌تر در محیط خانه حضور دارد از این حیث نقش او از اهمیت بیشتری در تربیت برخوردار است، البته از نقش پدر نباید غافل شد؛ چراکه علاوه بر تأمین نیازهای مادی، وظیفه فراهم کردن آرامش و آسایش روانی اعضای خانواده را نیز برعهده دارد.

والدین قادرند به عنوان دو الگوی مناسب خوش‌خلقی، مهرو محبت، انسان‌دوستی، خیرخواهی، آزادمنشی، شجاعت، عدالت‌خواهی، دانایی، درست‌کاری، وظیفه‌شناس بودن را در وجود فر زندان پرورش دهد تا اسباب سعادتمندی را در دنیا و آخرت برای فرزندشان فراهم سازند و این امر محقق نمی‌شود مگر در صورتی که خانواده خود نیز نسبت به این صفات اهتمام داشته و به ابعاد آن واقف باشند.

خانواده از قداست و اهمیت بسیار زیادی در جامعه برخوردار است و می‌توان از این کانون به عنوان اولین رکن دانشگاه اسلامی یاد کرد. فرزندانی که در این دانشگاه تربیت می‌شوند دیر یا زود وارد اجتماع شده و می‌تواند در پیشرفت آن کشور نقش‌آفرین باشند. در واقع جامعه، عرصه و میدانی برای شکوفا شدن تربیت‌هایی است که والدین در طول سال‌ها انجام دادند.

شرایط اقتصادی و اجتماعی امروز به‌گونه‌ای رقم خورده است که برخی از بانوان و آقایان هر دو مجبور به فعالیت خارج از منزل هستند و گاه خستگی مفرط باعث غفلت از فرزندان می‌شود. هدایت فرزندان به سمت فضای مجازی و تلفن‌های همراه از سوی والدین به دلیل خستگی و البته بدون نظارت اقدامی آسیب‌زا است. مادران در انجام کارهای اجتماعی خارج از منزل دقت و حساسیت بخرج دهند تا فرزندان دچار آسیب‌ها روانی و عاطفی نشوند.

یادداشت از زهرا حاج کاظمی، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث