اعتکاف فرصتی برای افزایش آگاهی دینی و بصیرت‌افزایی است

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین بهاری، پژوهشگر علوم دینی در گفت‌وگو با ایکنا از استان مرکزی، با بیان اینکه اعتکاف در لغت به معنای روی‌ آوردن و ملازمت با چیزی همراه با بزرگداشت آن است، اظهار کرد: اعتکاف در اصطلاح به توقف سه روز یا بیشتر در مسجد به قصد قربت و با شرایط مخصوص گفته می‌شود و به شخص به‌جاآورنده اعتکاف، معتکف گویند.

وی در پاسخ به این سوال که آئین اعتکاف یا مشابه این آئین در ادیان دیگر نیز وجود داشته است، بیان کرد: از برخی آیات قرآن برمی‌آید که این عبادت در ادیان توحیدی پیشین نیز مطرح بوده و پیامبران الهی و موحدان، گاه برای راز و نیاز با خداوند، مدتی از زندگی و جامعه دوری می‌گزیدند و به مسجدالحرام یا معابد دیگر پناه می‌بردند و مدتی خود را برای عبادت با خدا و راز و نیاز با او، محبوس می‌کردند.

این پژوهشگر علوم دینی با اشاره به آیه ۱۲۵ بقره که خداوند در آن به حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش حضرت اسماعیل(ع)، فرمان می‌دهد مسجدالحرام را برای طواف‌کنندگان و معتکفان پاکیزه گردانند، گفت: علاوه بر اینکه از آیه «وَعَهِدْنَا إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ» استفاده می‌شود که سنت اعتکاف در شریعت حضرت ابراهیم(ع) بوده، اهمیت فوق‌العاده این عبادت در شریعت آن حضرت و دیگر ادیان توحیدی که نشئت گرفته از شریعت ابراهیم(ع) است نیز فهمیده می‌شود، زیرا خداوند از سویی دو پیامبر خود را مأمور کرده است تا مقدمات این عبادت را فراهم کنند و از سوی دیگر، خانه خود را که بهترین مکان در روی زمین است، جایگاه این عبادت قرار داده است.

توجه شرایع پیشین به اعتکاف

بهاری با بیان اینکه در اسلام نیز همچون شرایع پیشین، سنت اعتکاف وجود داشته و طبق آیات قرآن و روایات معصومان(ع)، مسلمانان به این عبادت ترغیب و تشویق شده‌اند، گفت: یکی از آیات، آیه ۱۸۷ سوره بقره است «وَلا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ» که در آن به برخی احکام اعتکاف اشاره شده است، همچنین از آیه ۱۲۵ بقره مشروعیت این عمل در اسلام استفاده می‌شود.

وی افزود: همچنین روایاتی که به‌جا‌آوردن این عمل را به پیامبر اسلام(ص) مستند می‌کند و مزد و پاداش فراوانی برای آن برشمرده است نیز وجود دارد. در روایتی آمده است که پیامبر(ص) پس از ورود به مدینه، ابتدا در دهه نخست ماه رمضان و سپس در دهه دوم و در سال دیگر در دهه سوم، در مسجد اعتکاف کردند و از آن پس پیوسته در سومین دهه ماه رمضان، معتکف می‌شدند.

ضرورت حفظ دستاوردهای اعتکاف

وی در پاسخ به این پرسش که مهمترین بخش اعتکاف کدام بخش است، با بیان اینکه به‌طور کلی باید گفت که اعتکاف از سه بخش کلی شامل دوران پیش از اعتکاف، دوران اعتکاف و دوران بعد از اعتکاف تشکیل می‌شود، گفت: خداوند بندگانش را به این حضور نورانی دعوت می‌کند و معتکف، دعوت خداوند را لبیک گفته و به مهمانی خدا می‌رود و بعد از حداقل سه روز خلوت با خدا و تفکر در اعمال خود، با قلبی آکنده از عشق الهی و حالی خوش، از اعتکاف خارج می‌شود، اما آنچه مهم است حفظ دستاوردهای اعتکاف و پایبندی به تعهداتی است که معتکف با خدا داشته است.

بهاری بیان کرد: مقام عبودیت، والاترین مقام برای یک بنده نزد خداوند است و حتی بر مقام رسالت نیز مقدم است، چنانچه در تشهد، قبل از شهادت به نبوت و رسالت پیامبر اکرم(ص)، به عبودیت آن حضرت شهادت می‌دهیم. بنابراین، اگر بنده مقدمات عبادت را به‌خوبی مراعات کند و اعمال عبادی خویش را هم به‌صورت صحیح انجام دهد و علاوه بر بُعد ظاهری، به بُعد باطنی عمل خویش نیز توجه کرده و حقیقت عبادت را دریابد، می‌تواند به مقام عبودیت برسد و این یکی از مهم‌ترین دستاوردهای عمل عبادی به‌شمار می‌رود.

وی افزود: بنابراین معتکف می‌تواند پس از انجام عبادت، خود را بنده حقیقی و واقعی خداوند سبحان احساس کرده و به این مقام که از والاترین مقام‌هاست، افتخار کند، ولی مهم‌تر آن است که پس از به پایان رسیدن چند روز اعتکاف، بتواند این مقام را حفظ کرده و از درجاتی که به دست آورده، به خوبی حراست کند.

این پژوهشگر علوم دینی گفت: اگر چه متقی شدن و دستیابی به ملکه تقوا و روح خداترسی بسیار سخت و دشوار است، ولی متقی ماندن و نگهداری روحیه خشیت از خداوند و اجتناب از گناه، بسیار دشوارتر است. معتکفی که قبل از اعتکاف، به خداوند توجه پیدا کرد، توبه کرد، متقی شد و سپس با ریشه‌کن کردن یا سرکوب رذائل اخلاقی و جای دادن فضائل اخلاقی در دل خود، نور خدای سبحان را در قلب خویش متجلی کرد، باید بتواند پس از اتمام عبادت، این نعمت‌های معنوی را حفظ و حراست کند.

وی افزود: چه بسیار مشاهده شده است که یک غفلت، یک بی‌توجهی و یک گناه کوچک، همه مقامات انسان را از او می‌گیرد و توفیقات قبلی را از وی سلب می‌کند. گاهی یک زخم زبان یا یک اهانت به دیگران، آدمی را از مسیر حرکت به سوی خدای تعالی منحرف می‌کند و توفیق عبادت و راز و نیاز با خدا را از او می‌گیرد. گاهی یک غیبت یا یک تهمت، همه اثرات اعتکاف انسان را محو و نابود می‌سازد.

بهاری گفت: روایت شده که پیامبر اکرم(ص) در جمع اصحاب و یاران خویش فرمودند «کسی که اذکار «سبحان الله»، «الحمد لله»، «لا اله الا الله» و «الله اکبر» را بگوید خداوند در برابر هر ذکری، درختی برایش در بهشت می‌کارد. در این هنگام فردی از قریش به رسول خدا می‌گوید، بنابراین درختان زیادی در بهشت داریم، پیامبر هم در جواب وی می‌فرمایند بله ولی مراقب باشید آتش را به سراغ آن درختان نفرستید که بسوزند» و این همان آیه قرآن است که خداوند فرموده «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُمْ » ای کسانی که ایمان آوردید خدا را اطاعت کنید و رسول خدا را اطاعت کنید و اعمال خود را باطل نکنید. طبق این حدیث شریف، مهمتر از اعمال صالح و مستحب، نگهداری آن دانسته شده است و از اینجاست که می‌گوییم نگهداری از اعتکاف و مرحله پس از آن اهمیت ویژه‌ای دارد.

این پژوهشگر علوم دینی در پایان، از برگزارکنندگان آیین معنوی اعتکاف در سراسر کشور خواست در جریان برگزاری اعتکاف، با تشکیل حلقه‌های معرفت، مشاوره و پاسخ به سؤالات و احکام دینی معتکفان موجب افزایش آگاهی دینی و بصیرت‌افزایی در تمامی زمینه‌ها برای معتکفان و بندگان خوب خدا شوند.