İlahi nəzarəti və özünü idarə etməni inkişaf etdirmək
Quranda bir çox İslam inancları nəfsi idarə etməyi gücləndirir, ilahi nəzarət onlardan biridir. Qurani-Kərimdə deyilir ki, insanın Allah dərgahında olması və Allahı öz əməllərinin doğruluğunu müşahidə edən kimi görməsi onu günahlardan və dini əməlləri inkar etməkdən çəkindirmir. “Ələq” surəsi, 14-cü ayə: “Məgər o, Allahın hər şeyi gördüyünü bilmirmi?”
İlahi nəzarətin özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. İlk növbədə həyatın bütün sahələrini əhatə edir. “Allah hər şeyə nəzarət edəndir” (Əhzab, 52).
İkincisi, böyük-kiçik heç bir əməl diqqətdən kənarda qalmır. Qiyamət günü günahkarlar qorxu və çaşqınlıqla deyəcəklər: “(Qiyamət günü hər kəsin) əməl dəftəri qarşısına qoyulacaq. (Ya Rəsulum! O zaman) günahkarların orada (yazılmış) olanlardan qorxduqlarını görəcəksən. Onlar belə deyəcəklər: “Vay halımıza! Bu necə bir kitab imiş! O Bizim heç bir kiçik və böyük günahımızı gözdən qaçırmadan hamısını sayıb yazmışdır ki!” Onlar (dünyada) etdikləri bütün əməllərin (öz qarşılarında) hazır durduğunu görəcəklər. Rəbbin heç kəsə haqsızlıq etməz! (Hər kəs öz əməlinin cəzasını alacaqdır!)” (Kəhf, 49).
Üçüncüsü, mələklər ilahi nəzarətdən əlavə, insanların hər bir əməlinin yazılmasına da məsuldurlar: İnfitar 10-dan 12-yə qədər olan ayələr: “Xeyr! Siz inanmaq əvəzinə yenə də dini yalan hesab edirsiniz”.
"Əlbəttə, mühafizəçilər və gözətçilər sizi izləyir."
“Şərəfli yazanlar (vardır)”.
"Onlar sizin etdiyiniz hər şeyi bilirlər."
Bunu bilmək insanlarda Allahın və mələklərin varlığını hiss etdirir və bu da nəfsi idarə etməyi gücləndirir. Burada insanlara həyatlarını məsuliyyətlə və həssaslıqla qurmaları xatırladılır.
Dördüncüsü odur ki, qiyamət günü hər bir əməlin tam mahiyyətini və həqiqətini görəcək. “Ali-İmran” surəsinin 30-cu ayəsi: “Hər kəs etdiyi yaxşılıqların və pis əməllərinin qarşısına çıxacağı gün arzulayacaq ki, onunla pis əməlləri arasında uzaq məsafə olsun”.
Bu tip nəzarəti dünya qaydaları ilə müqayisədə başa düşmək asan deyil. Lakin insan axirətdəki əbədi həyatının bu dünyada necə yaşaması ilə bağlı olduğunu düşünəndə dünya həyatının ləzzətlərinin əhəmiyyətsiz olduğunu anlayır, söz və əməllərinə çox diqqət yetirir.
Ona görə də insanın dünya ilə axirət arasındakı əlaqəyə münasibəti onun nəfsini idarə etməyi gücləndirəcək. “Nisa” surəsinin 77-ci ayəsi: “Dünya mənfəətləri əhəmiyyətsizdir, axirət Allahdan qorxanlar üçün daha xeyirlidir və sizə zərrə qədər də haqsızlıq edilməz”.
