کشف استعدادها در سایه خودشناسی علوی

حبیب‌الله صابری‌نسب، پژوهشگر نهج‌البلاغه و مدرس دانشگاه در گفت‌و‌گو با ایکنا از استان مرکزی، با اشاره به اینکه انسانی دارای حقیقتی پویاست که در قالب اشکال مادی و غیرمادی یا همان روح و روان تعریف می‌شود. انسان در شکل مادی دارای جسمی شامل وزن و شکل و در بعد غیرمادی دارای تفکر و اندیشه است؛ از این‌رو انسان دارای ابعاد حیوانی و روحانی یا معنوی است و به‌واسطه داشتن شاخصه معنوی و قدرت تفکر از سایر موجودات متمایز شده است.

وی با بیان اینکه از دیرباز تاکنون علما و اندیشمندان بسیاری به ابعاد حیوانی و روحانی انسان پرداختند و این بررسی‌ها و دست یافتن به نکات جدید با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی همچنان ادامه دارد، اضافه کرد: خودشناسی و دگرشناسی یکی از مؤلفه‌‌هایی است که همواره مدنظر بوده است و آیات و روایات بسیاری نیز در این خصوص از سوی ائمه اطهار(ع) بیان شده است.

بیشتر بخوانید:

• راه نجات انسان در بیان امیرالمؤمنین(ع)
• دوراندیشی در کلام حضرت علی(ع)
• چگونگی مهارت نفس از نگاه حضرت علی(ع)
• چگونگی کنترل زبان از نگاه نهج‌البلاغه

صابری‌نسب با اشاره به این نکته که خودشناسی منبعث شده از شناخت ضعف‌ها، توانمندی‌ها و استعدادهای نهفته درونی انسان است، ادامه داد: اگر انسان به نقاط ضعف و قوت‌های پنهانی یا همان بالقوه اشراف کامل داشته باشد قطعا به سمت خودسازی، کسب کمالات انسانی و تهذیب نفس و اخلاق خواهد رفت. حضرت علی(ع) در 4631اُمین حدیث در «غررالحکم» فرمودند: «بهترین شناخت، خودسازی است» و در حدیثی دیگر فرمودند: «خودشناسی، سودمندترین شناخت‌هاست»؛ حتی سقراط به پرهیز از تلاش در مورد شناخت موجودات بی‌روح و توجه به شناخت نفس سفارش کرده است.  

این مدرس دانشگاه با تأکید براینکه توجه به خودشناسی و شناخت نفس فقط به دین اسلام محدود نشده و همه ادیان الهی نیز به این امر مهم توجه داشتند، اظهار کرد: متأسفانه نوجوانان و جوانان ما کم مطالعه می‌کنند و کمی مطالعه باعث می‌شود دانش آنان در علوم مختلف محدود یا ناقص باشد. آنان فقط از خودشناسی حدیث مولا علی(ع) که می‌فرمایند: «مَنْ عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ» را می‌شناسند و همین عامل باعث می‌شود تا ندانند افرادی همچون گاندی در کتاب «این است مذهب من» به این موارد نیز اشاره کرده است.

صابری‌نسب افزود: همچنین الکسیس کارل، فیزیولوژیست و زیست‌شناس معروف غربی گفته است: «ما، در ایجاد وسایل راحتی و سرعت در کار و تهیه ابزارهای زندگی، پیشرفت بسیار کرده‌ایم، ولی به هیچ‌وجه، خود را نشناخته‌ایم. در حقیقت از خود، غفلت ورزیده‌ایم. در نتیجه پیشرفت‌های علمی نتوانسته است ما را سعادتمند کند و توجه دقیق، بیانگر این است که اضطراب‌ها و نگرانی‌هایمان بیشتر شده است.» (شناخت اسلام، حسن کافی، ج 2، ص 529)

وی خودشناسی، احترام و اهمیت دادن به نفس، خودسازی و رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی را از جمله فواید خودشناسی بیان کرد و گفت: خودشناسی انسان را به مرز کمال رسانده و باعث می‌شود تا خوی و خصلت‌های ناشایست را از خود دور کنیم. خودشناسی دلیلی برای تقویت جنبه‌های مثبت فردی است که نتیجه مثبت رفتارها و عملکردها در نهایت به اجتماع تسری داده می‌شود. حضرت علی(ع) در این باره فرمودند: «توجه انسان به خودش، انگیزه‌ای برای اصلاح خویشتن ایجاد می‌شود.» (غررالحکم، ج 6، ص 176)

این پژوهشگر نهج‌البلاغه شناخت استعدادها و مهارت‌های نهفته درونی، برقراری ارتباط با خدا، شناخت حساسیت‌ها، خودکاوی و .. را از جمله محورهای خودشناسی برشمرد و ضرورت تفکر در نقاط ضعف و رفع آن را متذکر شد و افزود: جوانان سعی کنند مطالعه کتب دینی را اولویت قرار داده و انتقادپذیر باشند. تقویت قدرت «نه» گفتن در مواقع ضروری جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی ضروری است و این قدرت باید از سوی خانواده و مدرسه به فرد منتقل شود و در دوران تحصیل در دانشگاه ثمره آن را برداشت کرد.

صابری‌نسب در اداره توضیحات خود گفت: رها کردن سرمایه‌های اجتماعی این مرز و بوم می‌تواند صدمات مخربی برای کشور داشته باشد. مدارس فقط به تدریس علوم نظری و تکلیف شده بسنده نکرده و جامعه هدف خود را متناسب با سن و ذائقه آنان با تعالیم اسلامی آشنا کنند. حضرت علی(ع) در خطبه 103 نهج‌البلاغه فرمودند: «الْعَالِمُ مَنْ عَرَفَ قَدْرَهُ وَ كَفَى بِالْمَرْءِ جَهْلًا أَلَّا يَعْرِفَ قَدْرَهُ، دانا كسى است كه قدر خود را بشناسد، و در نادانى انسان اين بس كه ارزش خويش نداند.» همین جمله کوتاه می‌تواند مسیر زندگی را برای ما روشن و چراغ راه باشد. در واقع شناخت انسان از توانایی‌ها به کشف استعدادهای نهفته بسیار کمک می‌کند و این ما هستیم که مسیر را برای دانش‌آموزان و دانشجویان هموار می‌کنیم.