تأسیس حوزه علمیه قم نقطه عطفی در تاریخ تفکر اسلامی است

به گزارش ایکنا به نقل از روابط عمومی دفتر نماینده ولی فقیه در استان مرکزی، آیت‌الله قربانعلی دری نجف‌آبادی، نماینده ولی فقیه در استان مرکزی و امام جمعه اراک، 15 اردیبهشت‌ماه، به‌مناسبت فرارسیدن صدمین سالگرد تأسیس حوزه علمیه قم، پیامی صادر کرد و این مرکز آموزش علوم اسلامی را میراث گران‌بهای حاج شیخ عبدالکریم حائری دانست. متن پیام به این شرح است:

«بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم

أَلَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ‌اللهُ مَثَلاً کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ

قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ(ع)‏ لَا خَیْرَ فِیمَنْ لَا یَتَفَقَّهُ مِنْ أَصْحَابِنَا یَا بَشِیرُ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ إِذَا لَمْ یَسْتَغْنِ بِفِقْهِهِ احْتَاجَ إِلَیْهِمْ‏  فَإِذَا احْتَاجَ إِلَیْهِمْ أَدْخَلُوهُ فِی بَابِ ضَلَالَتِهِمْ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ.

محضر گرامی علما، فضلای حوزه علمیه، طلاب عزیز و همه دوستان گرامی علم و فرهنگ اسلامی

حوزه‌های علمیه کانون پرورش و تربیت علمای بزرگ و متخصصان در علوم اسلامی به‌عنوان سفیران هدایت هستند که نقش بسیار مهمی در راستای پاسداری از ارزش‌های دین مبین اسلام در سراسر ادوار تاریخ ایفا کرده‌اند و در این میان حوزه مقدسه قم در کنار حوزه نجف، ستاره درخشان و سرآمد حوزه‌های علمیه در سراسر جهان اسلام است.

با کمال افتخار و سرور، صدمین سالگرد تأسیس حوزه علمیه قم را گرامی می‌داریم. یک قرن پیش، در سال ۱۳۴۰ هجری قمری معادل با ۱۹۲۱ میلادی، حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی(قدس سره) با عزمی راسخ و اراده‌ای پولادین، اقدام به تأسیس این نهاد علمی کرد. حوزه علمیه قم به عنوان قطب علم و دانش اسلامی، بویژه در زمینه علوم دینی و معارف اهل بیت(ع) به شکوفایی و رشد خیره‌کننده‌ای دست یافت و حقیقتا به عنوان یکی از ارکان مهم ترویج دین و فرهنگ تشیع در سطح جهان شناخته شد.

حاج شیخ عبدالکریم حائری، عالم بزرگ و فرزانه‌ای که با چشم‌انداز بلندش، نه تنها خود را به مطالعه و تعمق در علوم دینی مشغول کرد، بلکه نگاهی فراتر به آینده‌ای روشن برای دین و آموزه‌های اسلامی داشت. ایشان با درک عمیق از زمانه خویش، دغدغه‌ها و نیازهای اجتماعی و دینی مردم را در اولویت قرار داد و بدین ترتیب، یک نظام آموزشی جامع و کارآمد را با محوریت فقه، اصول، فلسفه و کلام بنیان نهاد.

حاج شیخ در اواخر ۱۳۳۲ هجری، وقتی ماجراجویی انگلیس در عراق شدت گرفت و دامنه آشوب به کربلا نیز کشیده شد، به دعوت مردم اراک به خصوص فرزندان آیت‌الله محسنی عزم سفر به ایران کرد و تا ۱۳۴۰ هجری که عازم قم شد در کنار مردم این دیار و در خدمت حوزه علمیه اراک بود.  در آن زمان امام خمینی(ره) جوانی ۲۰ ساله بودند که با شنیدن آوازه حوزه علمیه اراک از عزیمت به حوزه‌ اصفهان صرف نظر کردند و به اراک رفتند و تا انتقال این حوزه به قم از حوزه دانش و معرفت این مرد بزرگ بهره‌ها جستند. آیت‌الله حائری هشت سال در این حوزه بر مسند تدریس تکیه زد.

پس از چندی، حاج شیخ به دعوت علمای قم به این شهرستان سفر می‌کنند و در صحن نو حضرت معصومه(س) نماز مغرب و عشاء را به جماعت برگزار می‌کنند و بعد از اقامه نماز، حاج شیخ محمد سلطان‌الواعظین تهرانی به توصیه علما به منبر رفته و مردم را تهییج می‌کنند که ایشان را نگه دارید. مردم قم با یک شوق و حال مخصوصی به ایشان می‌گروند و از ایشان درخواست می‌کنند که در قم بمانند، سپس مرحوم حاج شیخ استخاره می‌کنند. وقتی استخاره کردند و آیه «وَ اتُونی بِاَهلِکُم اَجمَعینَ» که مربوط به قضیه حضرت یوسف(ع) است که به برادرانش می‌گوید «بروید پدرم را با اهل و عیال بردارید بیاورید» مرحوم حاج شیخ نیز با الهام از این آیه دستور داد، بروند و اهل و عیالش را به قم بیاورند. با ورود ایشان به شهر قم حوزه علمیه، حیات تازه‌ای را آغاز کرد.

دوران اوج مدرسه سپهداری اراک زمان آیت‌الله محسنی اراکی و آقا نورالدین اراکی بود و بعد از آن، مدتی این حوزه از سال‌های اوج خود فاصله گرفت تا فرزندان آیت‌الله محسنی اراکی که از علما و مراجع تقلید آن زمان بودند از شیخ عبدالکریم حائری دعوت کردند تا به شهر اراک مهاجرت کرده و در مدرسه سپهداری به تدریس درس خارج بپردازند که این عالم ارزنده به مدت ۱۶ سال در اراک و مدرسه سپهداری اقامت داشت و بعد از آن به همراه آیت‌الله محمدتقی خوانساری، آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله اراکی به قم مهاجرت کرده و حوزه علمیه فعلی شهر قم را ساختند.

تأسیس حوزه علمیه قم به‌عنوان یک نهاد مستقل و خودکفا، نقطه عطفی در تاریخ تفکر اسلامی به‌شمار می‌آید. این حوزه فرصتی بی‌نظیر برای تربیت علمای جوان و متعهد به‌وجود آورد که بعدها هر یک به شخصیت‌های ماندگاری در عرصه علم و دین تبدیل شدند. این علمای بزرگ، همواره در تلاش بودند تا پاسخگوی نیازهای فکری و فرهنگی جامعه خویش بوده و با تولید علم، به ارتقای سطح معرفت و بصیرت دینی در میان میان مسلمانان بپردازند.

در حقیقت، حوزه علمیه قم طی این یک قرن، به‌عنوان مرکزی برای تولید نظریه‌ها و تحقیقات علمی در زمینه‌های مختلف مانند فقه، اصول فقه، علوم قرآن، عرفان، فلسفه و کلام، به یکی از معتبرترین نهادهای علمی در جهان اسلام تبدیل شد. خطوط فکری و علمی ایجاد شده در این حوزه، تأثیرات عمیق و ماندگاری بر سراسر جهان اسلام داشته و باعث تولد جنبش‌های علمی و فرهنگی فراوانی شده است.

امروز، با نگاهی به دستاوردهای این حوزه، می‌توان به وضوح مشاهده کرد که این نهاد چگونه در دوران‌های مختلف تاریخ، در برابر چالش‌ها و ناملایمات ایستادگی کرده و همواره در خط مقدم جهاد علمی و فرهنگی قرار داشته است. این حوزه با وجود بحران‌های سیاسی و اجتماعی گوناگون در جهان اسلام، توانسته است از میراث علمی و دینی خود پاسداری کند و در این راستا، مسئولیت بزرگ خویش را در فراگیری و انتقال معارف اهل بیت(ع) در قبال نسل‌های آینده ایفا کند.

در این صد سال، حوزه علمیه قم نه‌ تنها به تربیت علمای بزرگ و مراجع عظام پرداخت، بلکه به گسترش آموزه‌های دینی در سطح جامعه نیز اهتمام ورزید. این موقعیت، ناشی از توجه خاص به نیازهای روز و بهره‌گیری از روش‌های نوین آموزش و پژوهش بوده است. حوزه با برگزاری همایش‌ها، کنگره‌ها و نشست‌های علمی و فرهنگی، به‌عنوان کانونی فعال و پویا در عرصه مباحثات علمی و فکری شناخته می‌شود.

بدون شک، هر انتظاری از فعالیت‌های دینی و علمی حوزه علمیه قم، ناشی از تلاش‌های پیگیر و فداکارانه علمایی است که در این یک قرن در کنار یکدیگر، گام‌های بلندی در جهت اعتلای آموزه‌های دینی و فرهنگی برداشته‌اند. در این میان، تلاش‌های بی‌وقفه اساتید و طلاب، نه تنها در عرصه آموزش و پژوهش، بلکه در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی نیز نمایان است. ایشان با آگاهی از وظیفه خود به عنوان علمای دین و پیشوایان جامعه، خود را در خدمت مردم قرار داده و همواره در تلاش بوده‌اند تا موجب تعالی و پیشرفت جامعه اسلامی شوند.

در این ایام خجسته و فرخنده، ما نیاز داریم تا با تأمل در گذشته، از تجربیات و آموزه‌های بزرگانی که در این مسیر قدم گذاشته‌اند، درس بگیریم و با انقلابی نوین در عرصه‌های علمی و پژوهشی، تولید علم و اخلاق اسلامی را ترویج دهیم. بی‌تردید، امروز نیز بر ماست که با پیروی از خط ائمه معصومین(ع) و با الگو قرار دادن زندگی علمی و فرهنگی بزرگان دین، در راستای گسترش علم و معرفت در جامعه گام برداریم.

ما مفتخریم که در قرن جدید، این تاریخ پرافتخار را مرور می‌کنیم و به نقش برجسته و مؤثر حوزه علمیه قم در تمسک به آموزه‌های اسلامی و ارتقای دانش و فرهنگ اسلامی اذعان داریم. به همین دلیل، وظیفه ماست که با وحدت، همدلی و همگرایی، تمامی تلاش خود را معطوف به رشد و پیشرفت این نهاد مقدس کنیم و با حفظ تأسیس‌های علمی آن، در راستای ترویج انقلاب اسلامی و نشر معارف دینی و فرهنگی کوشش کنیم.

مجاهدت و پشتکار و تقوا و امید به الطاف خداوند باعث شد که حاج شیخ، بنیان حوزه علمیه قم را پایه‌گذاری کند و بزرگانی همچون آیت‌الله‌العظمی بروجردی، آیت‌الله‌العظمی اراکی، آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی، آیت‌الله مرعشی نجفی، علامه طباطبایی، امام راحل، مقام معظم رهبری و صدها عالم فرهیخته دیگر در این حوزه مقدسه تحصیل کنند و امروز بعد از گذشت بیش یکصد سال همچنان منشأ آثار و برکات باشد.

امید داریم که با مدد الهی و در پرتو آموزه‌های اهل بیت(ع)، حوزه مقدسه علمیه قم و سایر حوزه‌های مذهب مقدس تشیع روز به روز به قله‌های رفیع علم و اندیشه نزدیک‌تر شوند و به‌عنوان چراغی روشن در تاریکی‌های جهان امروز، حافظ دین و مروج جمیع فضایل انسانی و الهی باشد.

در پایان، ضمن گرامیداشت یاد و خاطره حاج شیخ عبدالکریم حائری، آیت‌الله بروجردی، امام راحل و سایر علمای برجسته مذهب مقدس تشیع، برای رهبری معظم انقلاب اسلامی به عنوان طلایه‌دار حوزه‌های علمیه و همه علمای بزرگ و طلاب عزیز و تمامی فعالان عرصه‌های علمی و فرهنگی آرزوی طول عمر و توفیقات روزافزون دارم. امیدوارم که این روحانیون بزرگوار با بصیرت و دانش خود، روشنایی‌بخش راه حق و حقیقت باشند و با تلاش و مجاهدت‌های خود، زمینه‌ساز پیشرفت و اعتلای علم و فرهنگ دینی در جامعه اسلامی شوند.

از خداوند متعال مسئلت دارم که توفیق خدمت به اهل بیت(ع) و نشر معارف ناب اسلامی را برای همه ما فراهم کند و نشان دهد که چگونه می‌توان با وحدت و همدلی، بر چالش‌های موجود فائق آمد. بی‌تردید، انسجام میان علمای دین، ضامن تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی و ایجاد جامعه‌ای سرشار از علم و اخلاق خواهد بود.»