خودبینی مانع خدابینی، حقیقت‌بینی و پیشرفت انسان می‌شود
گروه اندیشه: مؤلف تفسیر مشکاة با اشاره به تواضع و قدرشناسی بیان کرد: همین که شیطان گفت من از انسان بهترم، باعث شد که از بهشت اخراج شود لذا خودبینی مانع خدابینی، حقیقت‌بینی و پیشرفت انسان می‌شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، مؤلف تفسیر مشکاة در مراسم اختتامیه هشتمین دوره اندیشه‌های آسمانی که صبح امروز، 22 شهریورماه در تالار ابن هیثم پردیس شهید بهشتی دانشگاه فرهنگیان برگزار شد، با اشاره به معنای روضة البحار به بیان یکی از احادیث این کتاب پرداخت و گفت: روضه به معنای فضای سبز یک دست چشم‌نواز است.
تقوا نه به معنای ترس است و نه پرهیز
وی به عنوان اولین نکته از حدیث امام رضا(ع) از این کتاب، توضیحاتی در خصوص معنای تقوا ارائه کرد و افزود: تقوا نه به معنای ترس است و نه پرهیز، بلکه خودداری به معنای حفظ نفس خود در فراز و نشیب‌های خود است زیرا متقی کسی است که این مهارت را دارد.
این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه با توضیح بیانات امام رضا(ع) ادامه داد: توصیه‌های بعدی امام رضا(ع) در توضیح معنای تقوا است که اولین آنها شکر به معنای آشکار کردن نعمات الهی و به کار بستن آنها در مسیر خداوند است.
وی با اشاره به آیات قرآن ادامه داد: اگر شکر نعمات خدا انجام نشود، نعمات از دست خواهند رفت همان‌طور که خدا در قرآن می‌فرماید: «...إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ ...، در حقیقت، خدا حال قومى را تغییر نمىدهد تا آنان حال خود را تغییر دهند»(رعد/ 11)
عصیان باعث از دست دادن نعمات الهی می‌شود
انصاری با بیان اینکه عصیان باعث از دست دادن نعمات الهی می‌شود به معنای جرم(بالاترین حد عصیان) اشاره کرد و ادامه داد: جرم به معنی بریدن و مجرم در قرآن به معنای کسی است که ارتباط خود با خداوند را بریده باشد که این انسان همانند میوه‌ای که از درخت جدا شده باشد، گندیده خواهد شد.
وی با اشاره به حدیث امام رضا(ع) ایمان، اعتراف به حقوق اهل بیت(ع) و یاری به مؤمنان را راه شکرگذاری نعمات خدا دانست و گفت: در روایت است که خداوند زیر بازوی انسان را تا وقتی که انسان به دیگران کمک کند می‌گیرد و لازم نیست این کمک به دیگران در کارهای بزرگ باشد بلکه باید در کارهای کوچک شروع و در آینده به کارهای بزرگ برسد.
خودآگاهی و اطلاع کامل از احوال
اشاره به سود بردن از محاسبه نفس و زیان در صورت غفلت از نفس نکته دیگری بود که این مفسر قرآن در توضیح بیان امام رضا(ع) به بیان آن پرداخت و ادامه داد: طبق آیه قرآن کریم اگر انسان بهانه‌تراشی را کنار بگذارد، به احوال خود آگاهی کامل خواهد داشت زیرا هر کسی باید بداند که امروز چه تغییری نسبت به گذشته در تقوا، اخلاق و مهر‌ورزی به دیگران و یا تغییری در رذایل اخلاقی داشته است.
مورد دیگری که وی در توضیح حدیث امام رضا(ع) به آن اشاره کرد خوف از خداوند بود که وی در توضیح آن بیان کرد: علم و آگاهی باعث ترس از خداوند می‌شود و نتیجه ترس از خدا نتیجه امنیت از دیگران خواهد بود.
رعایت نکته آیه 8 سوره مائده؛ رمز پیروزی در صدر اسلام
عبرت گرفتن از گذشتگان، پرهیز از دوست نادان، حسن استفاده از اموال در راه حفظ آبرو در نزد خداوند و دیگران، توصیه به شناخت واقعی و عقلانی نفس و رعایت عدالت حتی در مورد دشمنان از توصیه‌های دیگر امام رضا(ع) بود که انصاری در توضیح آن بیان کرد: بالاترین افتخار ما مسلمانان این است که خداوند فرمود: «...لاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى ...، البتّه نباید دشمنىِ گروهى شما را بر آن دارد که عدالت نکنید. عدالت کنید که آن به تقوا نزدیکتر است»(مائده/ 8) که رعایت این نکته رمز پیروزی و پیامبر(ص) و حضرت امیر(ع) در صدر اسلام است.
وی با بیان اینکه آنچه برای پیامبران مشکلاتی را به وجود آورده بود، آشوب‌گری، فتنه‌گری و بی‌توجهی به موازین انسانی از طرف برخی افراد بود، به این سخن امام رضا(ع) که «دوست هرکس عقل او و دشمنش جهل اوست» اشاره کرد و ادامه داد: اگر قبل بسیاری از سخن گفتن‌ها از فکر استفاده شود، در بسیاری از موارد لب به سخن باز نخواهد شد.
جهل؛ علت استهزا
این مفسر قرآن کریم با اشاره به سخن حضرت موسی(ع) در جواب کسانی که ایشان را استهزا کردند، اظهار کرد: حضرت موسی(ع) در جواب کسانی که به ایشان گفتند آیا مارا استهزا می کنی؟ فرمود: به خدا پنهان می‌برم اگر از جاهلان باشم و این نشان‌دهنده است که جهل علت استهزا است.
وی با اشاره به سخن امام رضا(ع) که عقل هدیه‌ای از خداوند به شماست، ابراز کرد: همه باید تلاش کنند که عقل انتسابی که ملاک عبادت است و با عبادت افزایش پیدا می‌کند، را بارور کرده و افزایش دهند.
انصاری در ادامه توضیح حدیث امام رضا(ع) به ادب و سختی آن اشاره کرد و در توضیح گفت: ادب سخت است اما اگر کسی تمرین کند، برایش آسان خواهد بود، ضمن اینکه هر چیزی هدف خاص خود را دارد همان طور که در آداب زیارت آمده است ابتدا با قدم‌های آهسته و به همراه ذکر به حرم امامان مشرف شویم.
وی در همین موضوع اشاره کرد: طبق حدیث امیر المومنین(ع) بهترین ارث پدران و مادران برای فرزندان ادب است، همچنین حضرت فرموده‌ان: «چیزی که نمی‌دانی نگو هر چند که دانسته‌‌هایت اندک باشد».
نکته دیگری که این استاد بدان اشاره کرد، تواضع و قدرشناسی بود که وی در توضیح آن بیان کرد: همین که شیطان گفت من از انسان بهترم باعث شد که از بهشت اخراج شود لذا خودبینی مانع خدابینی، حقیقت‌بینی و پیشرفت انسان می‌شود.
ریشه تکبر، جهل، نادانی و خیال است
وی با بیان اینکه ریشه تکبر جهل، نادانی و خیال است، اضافه کرد: هرچه خیر و برکت است در تواضع وجود دارد، همان‌طور که پدر، مادر و برادران حضرت یوسف(ع) بعد از اینکه ایشان آنها را در مقام بالایی نشاند، در مقابل او به سجده افتادند.
انصاف با دیگران، پوشاندن بدی دیگران با خوبی، نیز از دیگر مواردی بود که انصاری در توضیح حدیث امام رضا(ع) به آنها اشاره کردو گفت: اگر بدی دیگران را با سکوت پاسخ دهیم ابتدا خود انسان آرامش می‌یابد و در مرحله بعد آن طرف مقابل هم به تفکر وادار خواهد شد.
کنترل نفس در هنگام شدت غضب و عفو از مردم نیز موارد دیگری بود که انصاری به آنها اشاره کرد و با اشاره به معنای عفو توضیح داد: عفو نقطه مقابل قصاص به معنای پیگیری نکردن و رها کردن بدی دیگران است.
این مفسر قرآن در پایان گفت: از امام رضا(ع) در پایان سخنانش می‌فرماید خداوند نیکوکاران را دوست دارد واین نشان دهنده آن است که هر کس به تقوا برسد جز محسنین خواهد شد و مواردی که حضرت فرمودند مصداق احسان است.
