معارف در همایش اعجاز قرآن تشریح کرد:
چگونگی اثرگذاری قرآن بر دل‌ها؛ شواهد و شرایط
گروه دانشگاه: رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران، اعجاز قرآن از حیث تأثیر بر نفوس را مورد بحث قرار داد و به تشریح چگونگی اثرگذاری قرآن بر دل‌ها، شواهد و شرایط آن پرداخت.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، مجید معارف، رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران امروز، 29 اردیبهشت‌ماه در افتتاحیه همایش ملی اعجاز قرآن، در سخنان خود با موضوع «اعجاز قرآن از حیث تأثیرگذاری و شرایط آن»، گفت: این موضوع شاید نیازی برای ما باشد که به‌عنوان مخاطبان قرآن هستیم، اصل نظریه و جایگاه آن را به اختصار در کتاب‌های علوم قرآنی می‌بینیم. قدیمی‌ترین فردی که این مسئله را گفته، خطابی از دانشمندان قرن چهارم هجری است، البته با احتمال می‌گویم ایشان عنصر نظم را می‌شکافد و به ارتباط کلمات با یکدیگر و معانی که از این ارتباط ها به دست می‌آید توجه دارد و در آخر کلام خود می‌گوید: در اعجاز قرآن وجه دیگری هم وجود دارد که خیلی‌ها از آن غافل هستند و آن عملی است که قرآن با دل‌ها می‌کند و اثری است که بر نفوس می‌گذارد. خطابی می‌گوید غیر از قرآن، کلامی را پیدا نخواهی کرد که وقتی به گوش می‌رسد بلافاصله به دل راه پیدا می‌کند و بعد شرح می‌دهد چه بسا افرادی برای قتل پیامبر(ص) آمدند اما همین که آیات را شنیدند اسلام آوردند و شیرینی قرآن در جانشان باقی ماند.
وی اظهار کرد: آیت‌الله معرفت در جلد 4 التمهید، جذبه قرآن را عنوان می‌کند، این موضوع یکسری شواهد در تاریخ و یکسری شواهد در قرآن دارد و یکسری هم شرایط برای تحقق نیاز دارد.
سه دسته گزارش‌های تاریخی در مسئله باورکردن اثرگذاری قرآن بر نفوس
معارف با اشاره به شواهد تاریخی، افزود: در مسئله باورکردن اثرگذاری قرآن بر نفوس سه دسته گزارش‌های تاریخی داریم. در کسانی از دشمنان پیامبر(ص) یا مردمان معمولی انقلاب روحی پیدا شده است؛ برای آگاهی از تفصیل برخی از این گزارشها تاریخ قرآن دکتر رامیار صفحه 213 را ببیند. دسته دوم اینکه عده‌ای از مخالفان پیامبر(ص) علی‌رغم اینکه اسلام نیاوردند اما زبان به ستایش قرآن گشودند و مخفیانه برای استماع قرائت قرآن پیامبر(ص) می‌آمدند. دسته سوم گزارش‌های تاریخی است که حکایت می‌کند بعضی از کفار با احساس خطر از اثرگذاری قرآن در تحول دل‌ها، یکی از مبارزاتشان این بود که قرآن به گوش کسی نرسد. آیه 26 سوره فصلت نیز در همین رابطه نازل شد، اگر هم تازه‌واردی وارد مکه می‌شد می‌گفتند پنبه در گوشتان بگذارید مبادا کلام قرآن به گوششان بخورد.
وی با بیان اینکه در خصوص اثرگذاری قرآن کریم، چند دسته گزاره‌های قرآنی داریم، بیان کرد: این گزاره‌ها یا بیان ادعاهای قرآن یا گزارش ماوقع و یا برخی مطالبات قرآن از مؤمنین است. گزاره‌های که در قرآن به‌صورت شرطی است حکایت از اثرگذاری عمیق قرآن دارد. آیه 21 سوره حشر «لَوْ أَنزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَّرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُّتَصَدِّعًا مِّنْ خَشْيَةِ اللَّهِ» نمونه‌ای از آن است، اگر دل سخت نباشد، قرآن در آن اثر می‌گذارد، قرآن این ظرفیت را دارد که اگر بر کوه بخوانی از هم جدا جدا شود، مرده زنده شود، البته بعضی‌ها که ایمان نمی‌آورند با اینها هم ایمان نمی‌آورند.
چگونه اثرگذاری قرآن را حس کنیم؟
معارف عنوان کرد: بعضی از گزاره‌های قرآن، گزاره‌های ایجابی است و از یکسری گزاره‌های قطعی خبر می‌دهد، مانند آیه 2 سوره انفال. در آخر سوره سوره اسرا می گوید «إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا»، (اسرا/37) عده‌ای اینگونه هستند که وقتی آیات برایشان خوانده می‌شود به سجده می‌افتند و بدنشان می‌لرزد. اما در محور اینکه چگونه اثرگذاری قرآن را حس کنیم؟ قطعاً اگر از اثرگذاری قرآن دم می‌زنیم باید آن را با لوازمش ببینیم، شرایط تحقق این بعد در گروی سه عامل است؛ شخصیت قاری، شخصیت مستمع و توجه به محتوای متن، که عبارت از قرآن کریم است. پیامبر اسلام(ص) با جانش و با عمق وجودش قرآن را می‌خواند، قرآن از زبانش خارج نمی‌شد از دلش خارج می‌شد، قاری باید قرآن را با اعتقاد بخواند، بفهمد وقتی قرآن می‌خواند همجوار با خود خداست. روحیه مخاطب و مستمع و میزان باورش خیلی اثر دارد. یک روش تربیتی قرآن آن است که به سراغ کسانی برویم که ترس اولیه‌ای و پرهیز و خشیتی دارند.
بنا بر این گزارش، در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بی‌آزار شیرازی، استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد: خیلی خوشبخت شدم از اینکه دانشگاه شهید بهشتی به قرآن کریم اهتمام ورزیده و پژوهشکده‌ای را در این دانشگاه تأسیس کرده، رئیس دانشگاه بیان کردند که این پژوهشکده فقط مربوط به یک بخش از این دانشگاه نیست بلکه کل دانشگاه از آن استفاده می‌کنند.
وی بیان کرد: یکی از نکات بسیار مهمی که مایه افتخار ما مسلمانان است همین مسئله قرآن کریم است. اگر از پیروان سایر ادیان بخصوص مسیحیان و کلیمیان سؤال کنید که آیا برای دینتان دلیل و معجزه‌ای هم دارید؟ می‌گویند فعلاً عصای حضرت موسی(ع) را نداریم، فقط شنیده‌ایم که حضرت موسی(ع) معجزاتی داشته و فعلاً چیزی در دست ما نیست. مسیحیان هم می‌گویند متأسفانه حضرت عیسی(ع) برای انجام معجزات در میان ما نیستند؛ اما اگر از مسلمان بپرسند می‌گوید بله! من بزرگترین معجزه پیامبرم را در اختیار دارم و آن قرآن کریم است. هیچ یک از ادیان جهان معجزه حاضری ندارند. منظور از این معجزه و اعجاز آن است که وحیانی بودن قرآن را ثابت و به یقین باور کنیم که این قرآن از جانب خداست. در گذشته رمز موفقیت مسلمانان این بود که یقین داشتند این قرآن از جانب خداست، الان متأسفانه فقط از نظر علمی بحث می‌کنیم ولی باید به‌دنبال مطالعه و تلاوت، قرآن را خوب هم بفهمیم و عمل کنیم که اگر عمل کردیم به یقین خواهیم رسید.
این عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی ادامه داد: بعد از انقلاب خوشبختانه رویکرد خوبی را در جامعه و دانشگاه‌هایمان به سوی قرآن می‌بینیم که در گذشته نبود، قبل از انقلاب برخی‌ها فکر می‌کردند قرآن بالاتر از آن است که آن را بفهمیم و می‌گفتند قرآن برای ثواب قرائت نازل شده است. باید تحولی در این دیدگاه ایجاد کنیم و الحمدلله این تحول شروع شده است. یک وقتی برخی علمای مسلمانان تلاش می‌کردند قرآن را با فرضیات علمی تفسیر کنند، بسیاری هم گفتند که اشتباه است که قرآن را تفسیر علمی کنید، قرآن به‌طور قطع کتاب علمی است، اما نه علم فرضیه‌ای و علم محدود بشری که ارتباطش با خالق و آخرت قطع است، علم الهی است، تفسیر قرآن با فرضیه‌های علمی درست نیست، امروزه علم پیشرفت کرده و وارد علم شهودی شده یعنی مطالب را در آزمایشگاه بررسی و مشاهده عینی می‌کنند.
وی گفت: در مورد قرآن کریم امروز در غرب شخصیت‌های بسیار مهم و پروفسورهایی مسلمان می‌شود که آدم تعجب می‌کند و به شدت کلیساها را عصبانی کرده و در برابر قرآن سخت موضع گرفته‌اند. کسانی که غرب‌زده هستند می‌گویند این قرآن هم کلام خدا، هم کلام جبرئیل و هم کلام پیغمبر اسلام(ص) است، می‌خواهند بگویند وضعیت شرایط محیطی پیغمبر(ص) دخالت دارد در قرآن، برخی در قرآن تحقیق کردند و نتیجه معکوس گرفتند. یک دریانورد کانادایی اخیراً مسلمان شده و خیلی‌ها را منقلب کرد، در یکی از سفرهایش با یک مسلمان مواجه می‌شود و می‌بیند که او مدام یک کتابی دستش گرفته و می‌خواند، می‌پرسد این چیست، می‌گوید این قرآن کتاب دینی است، می‌گوید ممکن است آن را ببینم، می‌گوید بله. قرآن را به او می‌دهد، این دریانورد آیات مربوط به دریا را مطالعه می‌کند، راجع به برخورد دو دریای شور و شیرین و همچنین راجع به اینکه وقتی در دریا گرفتار طوفان می‌شوید ناگهان دستتان از تمام قدرت‌های پوشالی کنار می‌رود و از خدا می‌خواهید نجاتتان بدهد، وقتی خدا نجاتتان می‌دهد فراموس می‌کنید، اتفاقاً چنین صحنه‌ای برای این دریانورد کانادایی پدید آمده بود، این توصیف زیبا خیلی برایش جالب بود، وقتی که این شخص قرآن را به آن مسلمان برگرداند، گفت آورنده این کتاب دریانورد بود؟ گفت نه اتفاقاً صحرا نشین بود شاید دریا را هم هرگز ندیده بود، بلافاصله مسلمان شد و گفت آورنده این قرآن با این همه توصیفات از دریا، حداقل باید دریانورد باشد، اگر پیامبر(ص) تحت تأثیر محیط بود باید آیات درباره صحرا بیشتر از دریا باشد اما اینطور نیست.
وی اظهار کرد: آیت‌الله معرفت در جلد 4 التمهید، جذبه قرآن را عنوان می‌کند، این موضوع یکسری شواهد در تاریخ و یکسری شواهد در قرآن دارد و یکسری هم شرایط برای تحقق نیاز دارد.
سه دسته گزارش‌های تاریخی در مسئله باورکردن اثرگذاری قرآن بر نفوس
معارف با اشاره به شواهد تاریخی، افزود: در مسئله باورکردن اثرگذاری قرآن بر نفوس سه دسته گزارش‌های تاریخی داریم. در کسانی از دشمنان پیامبر(ص) یا مردمان معمولی انقلاب روحی پیدا شده است؛ برای آگاهی از تفصیل برخی از این گزارشها تاریخ قرآن دکتر رامیار صفحه 213 را ببیند. دسته دوم اینکه عده‌ای از مخالفان پیامبر(ص) علی‌رغم اینکه اسلام نیاوردند اما زبان به ستایش قرآن گشودند و مخفیانه برای استماع قرائت قرآن پیامبر(ص) می‌آمدند. دسته سوم گزارش‌های تاریخی است که حکایت می‌کند بعضی از کفار با احساس خطر از اثرگذاری قرآن در تحول دل‌ها، یکی از مبارزاتشان این بود که قرآن به گوش کسی نرسد. آیه 26 سوره فصلت نیز در همین رابطه نازل شد، اگر هم تازه‌واردی وارد مکه می‌شد می‌گفتند پنبه در گوشتان بگذارید مبادا کلام قرآن به گوششان بخورد.
وی با بیان اینکه در خصوص اثرگذاری قرآن کریم، چند دسته گزاره‌های قرآنی داریم، بیان کرد: این گزاره‌ها یا بیان ادعاهای قرآن یا گزارش ماوقع و یا برخی مطالبات قرآن از مؤمنین است. گزاره‌های که در قرآن به‌صورت شرطی است حکایت از اثرگذاری عمیق قرآن دارد. آیه 21 سوره حشر «لَوْ أَنزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَّرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُّتَصَدِّعًا مِّنْ خَشْيَةِ اللَّهِ» نمونه‌ای از آن است، اگر دل سخت نباشد، قرآن در آن اثر می‌گذارد، قرآن این ظرفیت را دارد که اگر بر کوه بخوانی از هم جدا جدا شود، مرده زنده شود، البته بعضی‌ها که ایمان نمی‌آورند با اینها هم ایمان نمی‌آورند.
چگونه اثرگذاری قرآن را حس کنیم؟
معارف عنوان کرد: بعضی از گزاره‌های قرآن، گزاره‌های ایجابی است و از یکسری گزاره‌های قطعی خبر می‌دهد، مانند آیه 2 سوره انفال. در آخر سوره سوره اسرا می گوید «إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا»، (اسرا/37) عده‌ای اینگونه هستند که وقتی آیات برایشان خوانده می‌شود به سجده می‌افتند و بدنشان می‌لرزد. اما در محور اینکه چگونه اثرگذاری قرآن را حس کنیم؟ قطعاً اگر از اثرگذاری قرآن دم می‌زنیم باید آن را با لوازمش ببینیم، شرایط تحقق این بعد در گروی سه عامل است؛ شخصیت قاری، شخصیت مستمع و توجه به محتوای متن، که عبارت از قرآن کریم است. پیامبر اسلام(ص) با جانش و با عمق وجودش قرآن را می‌خواند، قرآن از زبانش خارج نمی‌شد از دلش خارج می‌شد، قاری باید قرآن را با اعتقاد بخواند، بفهمد وقتی قرآن می‌خواند همجوار با خود خداست. روحیه مخاطب و مستمع و میزان باورش خیلی اثر دارد. یک روش تربیتی قرآن آن است که به سراغ کسانی برویم که ترس اولیه‌ای و پرهیز و خشیتی دارند.
بنا بر این گزارش، در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بی‌آزار شیرازی، استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد: خیلی خوشبخت شدم از اینکه دانشگاه شهید بهشتی به قرآن کریم اهتمام ورزیده و پژوهشکده‌ای را در این دانشگاه تأسیس کرده، رئیس دانشگاه بیان کردند که این پژوهشکده فقط مربوط به یک بخش از این دانشگاه نیست بلکه کل دانشگاه از آن استفاده می‌کنند.
وی بیان کرد: یکی از نکات بسیار مهمی که مایه افتخار ما مسلمانان است همین مسئله قرآن کریم است. اگر از پیروان سایر ادیان بخصوص مسیحیان و کلیمیان سؤال کنید که آیا برای دینتان دلیل و معجزه‌ای هم دارید؟ می‌گویند فعلاً عصای حضرت موسی(ع) را نداریم، فقط شنیده‌ایم که حضرت موسی(ع) معجزاتی داشته و فعلاً چیزی در دست ما نیست. مسیحیان هم می‌گویند متأسفانه حضرت عیسی(ع) برای انجام معجزات در میان ما نیستند؛ اما اگر از مسلمان بپرسند می‌گوید بله! من بزرگترین معجزه پیامبرم را در اختیار دارم و آن قرآن کریم است. هیچ یک از ادیان جهان معجزه حاضری ندارند. منظور از این معجزه و اعجاز آن است که وحیانی بودن قرآن را ثابت و به یقین باور کنیم که این قرآن از جانب خداست. در گذشته رمز موفقیت مسلمانان این بود که یقین داشتند این قرآن از جانب خداست، الان متأسفانه فقط از نظر علمی بحث می‌کنیم ولی باید به‌دنبال مطالعه و تلاوت، قرآن را خوب هم بفهمیم و عمل کنیم که اگر عمل کردیم به یقین خواهیم رسید.
این عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی ادامه داد: بعد از انقلاب خوشبختانه رویکرد خوبی را در جامعه و دانشگاه‌هایمان به سوی قرآن می‌بینیم که در گذشته نبود، قبل از انقلاب برخی‌ها فکر می‌کردند قرآن بالاتر از آن است که آن را بفهمیم و می‌گفتند قرآن برای ثواب قرائت نازل شده است. باید تحولی در این دیدگاه ایجاد کنیم و الحمدلله این تحول شروع شده است. یک وقتی برخی علمای مسلمانان تلاش می‌کردند قرآن را با فرضیات علمی تفسیر کنند، بسیاری هم گفتند که اشتباه است که قرآن را تفسیر علمی کنید، قرآن به‌طور قطع کتاب علمی است، اما نه علم فرضیه‌ای و علم محدود بشری که ارتباطش با خالق و آخرت قطع است، علم الهی است، تفسیر قرآن با فرضیه‌های علمی درست نیست، امروزه علم پیشرفت کرده و وارد علم شهودی شده یعنی مطالب را در آزمایشگاه بررسی و مشاهده عینی می‌کنند.
وی گفت: در مورد قرآن کریم امروز در غرب شخصیت‌های بسیار مهم و پروفسورهایی مسلمان می‌شود که آدم تعجب می‌کند و به شدت کلیساها را عصبانی کرده و در برابر قرآن سخت موضع گرفته‌اند. کسانی که غرب‌زده هستند می‌گویند این قرآن هم کلام خدا، هم کلام جبرئیل و هم کلام پیغمبر اسلام(ص) است، می‌خواهند بگویند وضعیت شرایط محیطی پیغمبر(ص) دخالت دارد در قرآن، برخی در قرآن تحقیق کردند و نتیجه معکوس گرفتند. یک دریانورد کانادایی اخیراً مسلمان شده و خیلی‌ها را منقلب کرد، در یکی از سفرهایش با یک مسلمان مواجه می‌شود و می‌بیند که او مدام یک کتابی دستش گرفته و می‌خواند، می‌پرسد این چیست، می‌گوید این قرآن کتاب دینی است، می‌گوید ممکن است آن را ببینم، می‌گوید بله. قرآن را به او می‌دهد، این دریانورد آیات مربوط به دریا را مطالعه می‌کند، راجع به برخورد دو دریای شور و شیرین و همچنین راجع به اینکه وقتی در دریا گرفتار طوفان می‌شوید ناگهان دستتان از تمام قدرت‌های پوشالی کنار می‌رود و از خدا می‌خواهید نجاتتان بدهد، وقتی خدا نجاتتان می‌دهد فراموس می‌کنید، اتفاقاً چنین صحنه‌ای برای این دریانورد کانادایی پدید آمده بود، این توصیف زیبا خیلی برایش جالب بود، وقتی که این شخص قرآن را به آن مسلمان برگرداند، گفت آورنده این کتاب دریانورد بود؟ گفت نه اتفاقاً صحرا نشین بود شاید دریا را هم هرگز ندیده بود، بلافاصله مسلمان شد و گفت آورنده این قرآن با این همه توصیفات از دریا، حداقل باید دریانورد باشد، اگر پیامبر(ص) تحت تأثیر محیط بود باید آیات درباره صحرا بیشتر از دریا باشد اما اینطور نیست.
مطالب مرتبط
