حجت‌الاسلام حمید محمدی بیان کرد:
وقف؛ سنجه ربّانیت و الهی بودن جامعه
گروه فعالیت‌های قرآنی: دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی با اشاره به اینکه وقف، سنجه ربانیت و نورانیت جامعه است، گفت: اگر وقف نشانگر آرامش و خدایی شدن جامعه است، وقف قرآنی افزون بر آن موجب انتشار نورانیت قرآن در جامعه می‌شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)،
به مناسبت دهه وقف و برای تبیین وقف قرآنی حجت‌الاسلام والمسلمین حمید
محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، مطلبی را در اختیار ایکنا قرار
داده که در ادامه آمده است.
صدقه جاریه بودن به عنوان حقیقت وقف
در متون احادیث از وقف به عنوان صدقه جاریه نام برده‌اند که همین تعبیر نکات فراوانی را در خود جای داده است؛
(صدقه) صدقه اصطلاحی قرآنی است که نشان دهنده راستی و درستی نیت عمل و عمل صدقه دهنده است. وقف یکی از مَثَل‌های اعلای صدقه و موجب تصدیق ایمان دانسته شده از این رو از آن بعنوان صدقه و یکی از مصادیق آن نام می‌بریم.
(جاریه) وقف، صدقه و آن هم از نوع جاریه آن است که یعنی خیر و بّرِ جاری در زمان و مکان تا اینکه دارای جمود و رکود نباشد؛ از این رو برای تحقق این اصل در وقف، تحبیس و تسبیل شرط شده است ولیکن مراد از تحبیس، تحبیس اصل و عین برای جامعه و افراد آن است و مراد تحبیس عرصه نیست چرا که این تحبیس عرصه موجب جمود موقوفه می‌شود.
ترویج این فرهنگ موجب پویایی و کار آمدی وقف در جامعه و مصالح روز آن می‌شود و دست متولی را نیز برای ارتقا و بهسازی مداوم این سرمایه مادی و اجتماعی باز می‌گذارد.
وقف، به‌مثابه سنجه و یا دماسنج اجتماعی
وقف از جمله اعمال عبادی اسلام است از این رو فقهای ما بسیاری از احکام مرتبط با اعمال عبادی مانند تحقق، نیّت الهی و عدم معیّت فعل با معصیت و اضرار را برای وقف نیز ذکر کرده و حتی اهلیت واقف برای تبرّع را نیز در نظر داشته‌اند.
وقف یک رفتار شرعی و اجتماعی تکامل یافته است که نشانگر سلامت دینی و اجتماعی و آرامش و سکینت روانی جامعه است از این رو می‌توان با تحلیل نحوه کیفیت و کمیت وقف به سنجه‌ای برای سنجش سلامت دینی و روانی اجتماعی و نوع دوستی و آرمانخواهی افراد جامعه دست یافت.
وقف علاوه بر این که سنجه اجتماعی و نماد تبدیل منفعت و مصلحت فردی و خصوصی به منافع و مصالح عمومی است می‌تواند سنجه مهم ربّانیت و الهی بودن جامعه نیز باشد چرا که تسبیل منافع وقف یعنی قرار دادن اطلاق منفعت در راه خدا و رها کردن منافع و عوائد فی سبیل الله است. پس توسعه وقف نشانگر توسعه الاهیت جامعه اسلامی و تقویت توحیدی جامعه است و از مصادیق قرض الحسنه می‌باشد.
فرهنگسازی وقف و وقف فرهنگساز
اگر معتقد باشیم که علّت موجده تمدن اسلامی، حاکمیت اسلام و نه حکومت سلسله‌ها و سلاطین بوده است باید بپذیریم که آن آرامش و سکونتی که موجب قوام و تداوم سنت‌های اسلامی و شکل گیری نهادهای علمی، آموزشی و دینی شد به خاطر اصل وقف و وجود موقوفات اسلامی بوده است و گرنه حکومت‌ها هر چند تاثیراتی داشتند ولیکن همواره در معرض کشاکش و زوال بوده‌اند.
با توجه به این پیشینه کهن و اصیل وقف، در جوامع اسلامی امروزه می‌بایست با ابعاد و انواع گوناگون از موقوفات و وقف فردی و یا مشارکتی و حضور وقف در سبد کارکردهای اجتماعی خانواده‌ها مواجه می‌بودیم ولی متاسفانه حال ما نشانگر سابقه ما نیست ولیکن می‌تواند سرمایه تحول و تعالی ما در احیای امر وقف باشد.
یکی از الزامات سازمان اوقاف در احیای سنّت حسنه وقف و احیای جایگاه آن در فرهنگ اسلامی جامعه فرهنگسازی وقف است. به عبارتی فرهنگسازی وقف موجب ایجاد و احیای وقف فرهنگساز در جامعه می‌شود. لازمه این فرهنگسازی نیز برون گرایی سازمان اوقاف و خروج از درون گرایی موجود در فرهنگ سازمانی آن است؛ حرکتی که چند سالی است که آغاز شده ولیکن هنوز راه درازی را بدنبال خواهد داشت. مقدمه این برونگرایی نیز دانش تخصصی و کارکردی و نیروی انسانی متخصص و کاربردی است.
تقدم رُتبی سنّت احیای وقف بر احیای موقوفات
احیای سنّت وحی بر احیای موقوفات مقدم است هر چند که احیای موقوفه امر لازم است اما کافی نیست از این رو هر چند که اوقاف سیاست خود را در حوزه موقوفات 1. شناسایی، 2. احیاء، 3. افزایش بهره‌وری و 4. اجرای نیات واقفان می‌داند ولیکن این سیاست می‌بایست ذیل راهبرد احیای وقف و نه احیای موقوفات ترسیم شود چرا که زنده شدن وقف لاجرم به احیای موقوفات می‌انجامد. موقوفات یک امر خصوصی و وقف یک امر عمومی است. همانگونه که وقف عمومی کردن یک سرمایه خصوصی است احیای وقف نیز به عمومی کردن این سنت اختصاصی در جامعه است .
یکی از الزمات احیای وقف آموزش و ترویج وقف است. اجتماعی به دنبال پاسخ‌های متقن به این است که چرا و چگونه وقف کنیم و بعد از وقف، موقوفه چگونه می‌شود. پاسخ‌گویی و اطمینان بخشی جامعه به این موارد موجبات ارتقای اساسی در کیفیت و کمیت وقف در اجتماع خواهد شد.
لزوم تولید و ترویج دانش‌های جدید در موضوع وقف
آنچه بیشتر در تحلیل و بررسی جوانب وقف از آن بحث می‌شد، احکام فقهی و مباحث حقوقی و نیز برخی مسائل تاریخی حول محور موقوفات بوده است. اما امروز با پیچیده‌تر شدن رفتار و اعمال فردی و تخصصی تر شدن نهادهای اجتماعی نیازمند مباحث مستقلی در: جامعه شناسی، روانشناسی و اقتصاد وقف و موقوفات هستیم و یکی از مهمترین وظایف سازمان اوقاف تاثیر گذاری و سرعت بخشی همزمان در روند:
الف: تولید این دانش‌ها(دانش‌های مضاف و بین رشته‌ای جامعه شناسی وقف و ...) در جامعه علمی کشور
ب: ترویج ادبیات این مباحث در عموم جامعه؛ است:
وقف قرآنی نیازمند ایجاد انگیزه قرآنی است
اهمیت و دلائل نیازمندی به وقف قرآنی در جامعه
سه ویژگی در وقف قرآنی: 1. وقف قرآنی نشانه توسعه فرهنگی قرآنی است. 2. وقف قرآنی نشانه توسعه قرآنی فرهنگ در جامعه است.3. وقف قرآنی موجب توسعه فرهنگ قرآنی می‌شود.
وقف قرآنی نیازمند: 1. وقوف، توفیق و قیام در سه ساحت اندیشه، انگیزه و عمل است.
وقف خصوصا وقف قرآنی از مصادیق کلمه طیبه است: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ» یعنی که در وقف اصل مال و سرمایه و به عبارتی عین ثابت و حبس است و منافع آن تسبیل و تعمیم می‌شود و در صورت تحقق شرایط همچون عمل و سخن نیکو و طیّب به آسمان می‌رود.
برای توسعه وقف قرآنی نیازمند توسعه انگیزه‌های قرآنی در جامعه هستیم. وقف فعلیتی است که برآمده از انگیزه‌های صحیح و متقن است. این انگیزه فعل را مهندسی و راهبردی می‌کند و چنانچه این انگیزه‌هایی که برای حمایت از فعالیت‌های قرآنی در جامعه وجود دارد با آموزش، ترویج و فرهنگسازی هدایت شود موجبات تحقق وقف قرآنی را فراهم می‌آورد.
اگر وقف نشانگر آرامش و خدایی شدن جامعه است، وقف قرآنی افزون بر آن موجب انتشار نورانیت قرآن در جامعه می‌شود چرا که تا نورانیت قرآن در انگیزه‌ها و نیات شکل نگیرد فعل وقف قرآنی تحقق نمی‌یابد پس تحقق وقف قرآنی نشانگر تحقق نورانیت قرآن در جامعه است.
صدقه جاریه بودن به عنوان حقیقت وقف
در متون احادیث از وقف به عنوان صدقه جاریه نام برده‌اند که همین تعبیر نکات فراوانی را در خود جای داده است؛
(صدقه) صدقه اصطلاحی قرآنی است که نشان دهنده راستی و درستی نیت عمل و عمل صدقه دهنده است. وقف یکی از مَثَل‌های اعلای صدقه و موجب تصدیق ایمان دانسته شده از این رو از آن بعنوان صدقه و یکی از مصادیق آن نام می‌بریم.
(جاریه) وقف، صدقه و آن هم از نوع جاریه آن است که یعنی خیر و بّرِ جاری در زمان و مکان تا اینکه دارای جمود و رکود نباشد؛ از این رو برای تحقق این اصل در وقف، تحبیس و تسبیل شرط شده است ولیکن مراد از تحبیس، تحبیس اصل و عین برای جامعه و افراد آن است و مراد تحبیس عرصه نیست چرا که این تحبیس عرصه موجب جمود موقوفه می‌شود.
ترویج این فرهنگ موجب پویایی و کار آمدی وقف در جامعه و مصالح روز آن می‌شود و دست متولی را نیز برای ارتقا و بهسازی مداوم این سرمایه مادی و اجتماعی باز می‌گذارد.
وقف، به‌مثابه سنجه و یا دماسنج اجتماعی
وقف از جمله اعمال عبادی اسلام است از این رو فقهای ما بسیاری از احکام مرتبط با اعمال عبادی مانند تحقق، نیّت الهی و عدم معیّت فعل با معصیت و اضرار را برای وقف نیز ذکر کرده و حتی اهلیت واقف برای تبرّع را نیز در نظر داشته‌اند.
وقف یک رفتار شرعی و اجتماعی تکامل یافته است که نشانگر سلامت دینی و اجتماعی و آرامش و سکینت روانی جامعه است از این رو می‌توان با تحلیل نحوه کیفیت و کمیت وقف به سنجه‌ای برای سنجش سلامت دینی و روانی اجتماعی و نوع دوستی و آرمانخواهی افراد جامعه دست یافت.
وقف علاوه بر این که سنجه اجتماعی و نماد تبدیل منفعت و مصلحت فردی و خصوصی به منافع و مصالح عمومی است می‌تواند سنجه مهم ربّانیت و الهی بودن جامعه نیز باشد چرا که تسبیل منافع وقف یعنی قرار دادن اطلاق منفعت در راه خدا و رها کردن منافع و عوائد فی سبیل الله است. پس توسعه وقف نشانگر توسعه الاهیت جامعه اسلامی و تقویت توحیدی جامعه است و از مصادیق قرض الحسنه می‌باشد.
فرهنگسازی وقف و وقف فرهنگساز
اگر معتقد باشیم که علّت موجده تمدن اسلامی، حاکمیت اسلام و نه حکومت سلسله‌ها و سلاطین بوده است باید بپذیریم که آن آرامش و سکونتی که موجب قوام و تداوم سنت‌های اسلامی و شکل گیری نهادهای علمی، آموزشی و دینی شد به خاطر اصل وقف و وجود موقوفات اسلامی بوده است و گرنه حکومت‌ها هر چند تاثیراتی داشتند ولیکن همواره در معرض کشاکش و زوال بوده‌اند.
با توجه به این پیشینه کهن و اصیل وقف، در جوامع اسلامی امروزه می‌بایست با ابعاد و انواع گوناگون از موقوفات و وقف فردی و یا مشارکتی و حضور وقف در سبد کارکردهای اجتماعی خانواده‌ها مواجه می‌بودیم ولی متاسفانه حال ما نشانگر سابقه ما نیست ولیکن می‌تواند سرمایه تحول و تعالی ما در احیای امر وقف باشد.
یکی از الزامات سازمان اوقاف در احیای سنّت حسنه وقف و احیای جایگاه آن در فرهنگ اسلامی جامعه فرهنگسازی وقف است. به عبارتی فرهنگسازی وقف موجب ایجاد و احیای وقف فرهنگساز در جامعه می‌شود. لازمه این فرهنگسازی نیز برون گرایی سازمان اوقاف و خروج از درون گرایی موجود در فرهنگ سازمانی آن است؛ حرکتی که چند سالی است که آغاز شده ولیکن هنوز راه درازی را بدنبال خواهد داشت. مقدمه این برونگرایی نیز دانش تخصصی و کارکردی و نیروی انسانی متخصص و کاربردی است.
تقدم رُتبی سنّت احیای وقف بر احیای موقوفات
احیای سنّت وحی بر احیای موقوفات مقدم است هر چند که احیای موقوفه امر لازم است اما کافی نیست از این رو هر چند که اوقاف سیاست خود را در حوزه موقوفات 1. شناسایی، 2. احیاء، 3. افزایش بهره‌وری و 4. اجرای نیات واقفان می‌داند ولیکن این سیاست می‌بایست ذیل راهبرد احیای وقف و نه احیای موقوفات ترسیم شود چرا که زنده شدن وقف لاجرم به احیای موقوفات می‌انجامد. موقوفات یک امر خصوصی و وقف یک امر عمومی است. همانگونه که وقف عمومی کردن یک سرمایه خصوصی است احیای وقف نیز به عمومی کردن این سنت اختصاصی در جامعه است .
یکی از الزمات احیای وقف آموزش و ترویج وقف است. اجتماعی به دنبال پاسخ‌های متقن به این است که چرا و چگونه وقف کنیم و بعد از وقف، موقوفه چگونه می‌شود. پاسخ‌گویی و اطمینان بخشی جامعه به این موارد موجبات ارتقای اساسی در کیفیت و کمیت وقف در اجتماع خواهد شد.
لزوم تولید و ترویج دانش‌های جدید در موضوع وقف
آنچه بیشتر در تحلیل و بررسی جوانب وقف از آن بحث می‌شد، احکام فقهی و مباحث حقوقی و نیز برخی مسائل تاریخی حول محور موقوفات بوده است. اما امروز با پیچیده‌تر شدن رفتار و اعمال فردی و تخصصی تر شدن نهادهای اجتماعی نیازمند مباحث مستقلی در: جامعه شناسی، روانشناسی و اقتصاد وقف و موقوفات هستیم و یکی از مهمترین وظایف سازمان اوقاف تاثیر گذاری و سرعت بخشی همزمان در روند:
الف: تولید این دانش‌ها(دانش‌های مضاف و بین رشته‌ای جامعه شناسی وقف و ...) در جامعه علمی کشور
ب: ترویج ادبیات این مباحث در عموم جامعه؛ است:
وقف قرآنی نیازمند ایجاد انگیزه قرآنی است
اهمیت و دلائل نیازمندی به وقف قرآنی در جامعه
سه ویژگی در وقف قرآنی: 1. وقف قرآنی نشانه توسعه فرهنگی قرآنی است. 2. وقف قرآنی نشانه توسعه قرآنی فرهنگ در جامعه است.3. وقف قرآنی موجب توسعه فرهنگ قرآنی می‌شود.
وقف قرآنی نیازمند: 1. وقوف، توفیق و قیام در سه ساحت اندیشه، انگیزه و عمل است.
وقف خصوصا وقف قرآنی از مصادیق کلمه طیبه است: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ» یعنی که در وقف اصل مال و سرمایه و به عبارتی عین ثابت و حبس است و منافع آن تسبیل و تعمیم می‌شود و در صورت تحقق شرایط همچون عمل و سخن نیکو و طیّب به آسمان می‌رود.
برای توسعه وقف قرآنی نیازمند توسعه انگیزه‌های قرآنی در جامعه هستیم. وقف فعلیتی است که برآمده از انگیزه‌های صحیح و متقن است. این انگیزه فعل را مهندسی و راهبردی می‌کند و چنانچه این انگیزه‌هایی که برای حمایت از فعالیت‌های قرآنی در جامعه وجود دارد با آموزش، ترویج و فرهنگسازی هدایت شود موجبات تحقق وقف قرآنی را فراهم می‌آورد.
اگر وقف نشانگر آرامش و خدایی شدن جامعه است، وقف قرآنی افزون بر آن موجب انتشار نورانیت قرآن در جامعه می‌شود چرا که تا نورانیت قرآن در انگیزه‌ها و نیات شکل نگیرد فعل وقف قرآنی تحقق نمی‌یابد پس تحقق وقف قرآنی نشانگر تحقق نورانیت قرآن در جامعه است.
