گذشت و روح زینبی(س) حاکم؛ ناب‌ترین سوژه‌های پیاده‌روی اربعین
گروه ادب: تاریخ‌پژوه کشورمان درباره کتاب «جای پای زینب(س)» که به زودی رونمایی می‌شود، عنوان کرد: گذشت شیعیان و اهل تسنن عراق به همراه تعظیم و تکریم زوار و روح زینبی(س) حاکم بر این پیاده‌روی، ناب‌ترین سوژه‌هایی بودند که مشاهده کردم.
یعقوب توکلی، تاریخ‌پژوه و محقق در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با اشاره به کتاب «جای پای زینب(س)» که درباره سفر اربعین نوشته شده است، گفت: این اثر گزارش عینی من از واقعه پیاده‌روی اربعین است. سال گذشته با هدف ثبت وقایع این جریان عظیم معنوی به سفر اربعین رفتم و از ابتدای ورود به نجف همه آنچه را که می‌دیدم عیناً ثبت می‌کردم.
وی با بیان این مطلب توضیح داد: تقریباً در حدود هفتاد درصد وقایع را در طول راه به نگارش درآوردم. شش روز در طول مسیر به پیاده‌روی پرداختم و به نجف رفتم و سپس در کربلا اقامت کردم. در آنجا به سراغ هیئت‌ها و دسته‌ها و مراکز مختلف رفتم و رویکرد و فعالیت‌های آنان را به صورت گزارش عینی به ثبت رساندم.
توکلی در ادامه این مطلب اظهار کرد: سعی کردم این گزارش به صورتی باشد که وقتی خواننده آن را می‌خواند تصاویر این جریان برایش تداعی شود. علاوه بر اینکه اطلاعات پیرامونی به گزارش‌ها اضافه کردم و برخی شخصیت‌ها را نیز در این رابطه معرفی کردم و تصاویر مرتبط را نیز ضمیمه آنها کردم.
وی با اشاره به اینکه این اثر توسط ستاد اربعین منتشر شده است، ادامه داد: در این اثر بیشتر سعی کردم ابتدا محیط را از نظر ظواهر و تدارکات و شرایطی که در آنجا جریان داشت گزارش کنم. علاوه جریان حاکم بر اربعین، روح آن را زینبی دیدم و به همین دلیل اسم کتاب را این گونه انتخاب کردم.
توکلی در توضیح بیشتر پیرامون روح زینبی حاکم بر جریان پیاده‌روی اربعین اظهار کرد: هر انسان در شرایطی خاص به روش و با عباراتی خاص عکس‌العمل نشان می‌دهد. گاه از نظر شوق و زیبندگی به عبادت نگاه می‌کنیم و گاهی از سر خوف به این فریضه می‌نگریم. این عبادت و بندگی که خائفانه و طائبانه است با یکدیگر متفاوت است و علاوه بر تفاوت در نگاه به رفتار ارتباط دارد.
وی افزود: وقتی انسان در جریان پیاده‌روی اربعین قرار می‌گیرد در وهله اول شاهد آن است که این پیاده‌روی از عصر عاشورا به بعد در میان پیروان حضرت اباعبدالله(ع) آغاز می‌شود و پیش از این همه به صورت سواره و مسافر بودند. از این مرحله به بعد موضوع حرکت پیاده حضرت زینب(س) و اسارت اهل بیت(ع) را پیش رو داریم.
این نویسنده ادامه داد: کسی که در این مسیر گام می‌گذارد بیشتر به یاد اسارت حضرت زینب(س) و اهل بیت(ع) می‌افتد که به نوعی شرایط بعد از شهادت اباعبدالله(ع) را ترسیم می‌کند. این پیاده‌روی و حضور افراد در آن به نوعی این احساس را در افراد ایجاد می‌کند که در ادامه قیام امام حسین(ع) و تداوم آن و همدلی با حضرت زینب(س) گام بر می‌دارد. این احساس همنوایی و همدلی با اهل بیت، با پیاده رفتن، آسیب دیدن، زخمی شدن، رنج کشیدن، خوردن غذای حداقلی، اشک و گریه و بی‌تابی و شب و روز نداشتن زائران و حتی تمثال‌هایی که در مسیر دیده می‌شود ایجاد می‌شود و فرد را به محیطی می‌برد که با حضرت همراه می‌شود.
این تاریخ‌پژوه با اشاره به اینکه چنین مسائلی در کتاب منعکس شده است، گفت: در بخش‌های مختلف تلاش کردم تا جایی که می‌توانم این همدلی را به صورت واقعی منعکس کنم. در این کتاب از شگردهای معروف دروغ‌پردازی نویسنده استفاده نکردم و در واقع عینیتی که به چشم من آمد را درک کردم و به روایت آن پرداختم. در این اثر نخواستم همانند بسیاری از کتاب‌ها که داستان تاریخی را بیان می‌کنند و نویسنده برای پیوند مطالب به حلقه‌های واسطه روی می‌آورد بپردازم.
وی با تاکید بر اینکه آنچه عیناً واقع شده است در این اثر آمده، افزود: برای مثال اگر گفته شده است که فرزندان به همراه پدر و مادر در ساعت 2 نیمه شب ساکت و آرام راه می‌روند و ابراز سرما یا گریه نمی‌کنند و بی‌تابی از آنها دیده نمی‌شود، هیچ نکته‌ای از اغراق و زیاده‌نویسی و به اصطلاح زیاده‌گویی در معنی و انتقال فضا و شرایط در آن بیان نشده است.
این تاریخ‌پژوه با بیان اینکه این اثر به خاطر عینی بودن آن به شدت گیراست و مخاطب را با فضا و شرایط حاکم بر آن درگیر می‌کند، درباره زیباترین و ناب‌ترین لحظاتی که مشاهده کرده است اظهار کرد: زیباترین سوژه‌ای که دیدم، حجم عظیم گذشتی است که همه مردم از شیعیان منطقه و حتی اهل تسنن در برابر زوار اباعبدالله(ع) داشتند. این گذشت همراه با احترام، تکریم و تعظیم بود و پدیده‌ای است که به غیر از این منطقه، در جهان معاصر و پیش از آن وجود نداشته است.
وی ادامه داد: این جریان مذهبی‌ترین و اعتقادی‌ترین اتفاقات زندگی بشری است که تکرار نشده و نمی‌شود و با یک رویداد خطیر روبرو هستیم. ممکن است برخی بگویند این قیامت عظیم و بزرگ در دیگر ایام سال ممکن نیست؟ در پاسخ این را باید گفت که آیا دیگران پیامدی به این عظمت دارند که در سطح جهان اتفاق بیفتد و میزبان در برابر مهمان این همه انسانیت و فداکاری هزینه کند؟
توکلی تاکید کرد: در این واقعه با عظمت روحی بسیار عظیمی روبرو می‌شویم که در عالم فرض طبیعی نمی‌گنجد. این روند نه در خلقیات انسان‌ها و نه در میان عرب‌ها و مسلمانان دیگر دیده نمی‌شود. در اینجا اتفاقی حول محور سیدالشهدا(ع) و حضرت زینب(س) صورت می‌گیرد که بخش عظیمی از آن را ملت عراق در بین‌النهرین سامان می‌دهند و این اتفاق به حدی متعالی و عظیم است که سال‌ها زمان نیاز دارد که ابعاد آن مورد شناخت و توجه دقیق قرار گیرد.
این نویسنده به مصداق دریافت هزینه کمتر رانندگان از زوار ضمن ارائه خدمات اشاره کرد و گفت: فرقی نمی‌کند که فرد مورد نظر ایرانی یا عراقی باشد. منظور من افرادی است که در داخل جریان پیاده‌روی اربعین قرار دارند و این اتفاق عظیم را سامان می‌دهند. از نظر اخلاقی و معنوی، گذشت و ایثار و از نظر پیوند با گذشته عظیم تاریخی از نظر هم‌نفسی با حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع)، نشان می‌دهد که این اتفاق بزرگ اخلاقی در حال وقوع است. من تلاش کردم روح اربعین را درک و منعکس کنم. متاسفانه آمریکا متوجه این موضوع شده است و همان زمان هم کارهایی در این راستا انجام می‌داد و سه نفر از استادان دانشگاه هاروارد را برای نگارش گزارش تحلیلی جامعه‌شناسی به این کشور فرستاده بود. متن این اثر هنوز ترجمه نشده است. متن آن درباره شخصیت‌هایی بود که در منطقه و میان اصحاب اربعین وجود داشتند.
