جدیدترین شماره فصلنامه «تحقیقات کلامی» منتشر شد
گروه اندیشه ــ بیست‌ودومین شماره از فصلنامه علمی ـ پژوهشی «تحقیقات کلامی»، به صاحب‌امتیازی انجمن كلام اسلامي حوزه علميه، مدیر مسئولی هادي صادقي و سردبیری رضا برنجكار منتشر شد.
به گزارش ایکنا؛ در این شماره از فصلنامه علمی ـ پژوهشی «تحقیقات کلامی»، مقالاتی با عناوین«تحلیلی نو از تفاوت نبی، رسول و امام» به قلم علیرضا بهبهانی؛ «آموزه رجعت؛ ضروری مذهب یا اختصاصی مذهب» نوشته ساجده یوسفی و محمد جاودان؛ «ارزیابی کثرت‌گرایی حقانیت ادیان از دیدگاه عبدالکریم سروش بر اساس آموزه‌های علوی» تالیف حسین زارع، محسن غلامی، محمدجعفر الله‌مرادیان و جواد محمدی؛ «بازخوانی اندیشه‌های توحیدی کرّامیّه در نگاشت‌های تفسیر قصصی عتیق سورآبادی» نوشته محسن نورائی و فهیمه گلپایگانی؛ «جریان کلام شامی در قرن اول هجری بین نفی و اثبات» تالیف رسول رضوی، محمد رنجبرحسینی و سعید بهادری؛ «بررسی انتقال گناهِ زنا و آلودگی آن به فرزندان» به قلم سیدمصطفی حسینی و محمدحسین طاهری آکردی منتشر شده است.
تحليلي نو از تفاوت «نبيّ»، «رسول» و «امام»
در چکیده مقاله «تحلیلی نو از تفاوت نبی، رسول و امام» می‌خوانیم «در باب تفاوت میان نبی، رسول و امام دیدگاه‌ها متفاوتی مطرح شده است. در این میان دو دیدگاه از همه معروفتند؛ یکی از این دو در باب تفاوت میان نبی و رسول است که نبی را مامور به تبلغی نمی‌داند، ولی رسول را مامور به تبلیغ می‌داند. در دیدگاه دوم(مبتنی بر روایات زراره) امام قادر به دیدن فرشته نیست اما نبی و رسول با اندک تفاوتی قائل به دیدن فرشته هستند. محققان بسیاری دیدگاه نخست را به دلایلی مخدوش دانسته‌اند و به حسب استقصاء تمامی محققان، دیدگاه را به گونه‌ای تفسیر کرده‌اند که منجر به تعارضات کلامی و دلالی می‌شود و سپس سعی می‌کنند با توجیهاتی این تعارضات را برطرف کنند. تعارض کلامی در ناسازگاری مقام امامت با ندیدن فرشته مطرح می‌شود و تعارض دلالی با روایاتی مطرح می‌شود که به دیدن فرشته توسط امام تصریح می‌کنند. این مقاله پس از بررسی تمامی دیدگاه‌ها به دفاع از دیدگاه نخست پرداخته و سپس با تبیین جدیدی از روایات زراره تعارضات کلامی و دلالی به وجود آمده در دیدگاه دوم را برطرف می‌‌‌سازد».
آموزه رجعت؛ «ضروری مذهب» یا «اختصاصی مذهب»
در طلیعه مقاله «آموزه رجعت؛ ضروری مذهب یا اختصاصی مذهب» آمده است «مشهور امامیه رجعت را ضروری مذهب می‌شمارند، در مقابل اهل سنت مصرانه رجعت را یکسره انکار می‌کنند و شیعه امامیه را در باور به این آموزه مورد نقد و اتهام قرار می‌دهند. شیعیان با استدلال‌های قرآنی و روایی، به تبیین اصل رجعت و نیز دفاع از شبهات پرداخته‌اند. در این میان شماری از علمای امامیه رجعت را ضروری مذهب نمی‌دانند و حتی کسانی بر لزوم اعتقاد به آن اصراری ندارند. پر روشن است که بیرون کردن رجعت از دایره ضروریات مذهب لزوما به معنای نفی و انکار خود رجعت نیست. این جستار پس از بررسی ادله ضرورت رجعت از سوی عالمان امامیه و نیز با ملاحظه ادله غیر ضروری بودن این باور از سوی برخی دیگر از عالمان مذهب، بدین نکته رهنمون است که رجعت نه از ضروریات مذهب امامیه بلکه از اختصاصات آن است. بررسی نهایی این پژوهش نشان می‌دهد که بی توجهی به تغییر و تطور معانی واژگان، خلط میان اختصاصی و ضروری مذهب، غفلت از اجماع مدرکی، تصور تلازم میان تواتر و ضرورت و نیز تصور تلازم میان اشتهار و ضرورت، مهم‌ترین عواملی است که منجر به اختلاف دیدگاه‌های علمای امامیه درباره اهمیت موضوع رجعت شد است».
ارزیابی کثرت‌گراییِ حقانیت ادیان از دیدگاه عبدالکریم سروش بر اساس آموزه‌های علوی
نویسنده مقاله «ارزیابی کثرت‌گرایی حقانیت ادیان از دیدگاه عبدالکریم سروش بر اساس آموزه‌های علوی» در چکیده مقاله خود می‌نویسد «حقانیت ادیان و نجات پیروان آن، یکی از اندیشه‌های دین‌شناسانه است که در جهان اسلام و کشور ما مطرح شده و طرفداران آن، داعیه حقانیت و نجات‌بخشی همه یا مجموعه‌ای از ادیان را دارند و انحصار حق و نجات را در دین واحد نفی می‌کنند. دکتر سروش معتقد است همه ادیان بهره‌ای از حقیقت دارند و از حقانیت یکسانی برخوردارند و می‌توانند انسان را به حقیقت نجات برسانند و موجب سعادت و رستگاری‌اش شوند. وی با استناد به چند لایه بودن واقعیت، انکار مطلق بودن معرفت، نسبی بودن حقیقت، گستردگی رحمت و هدایت الهی و تنگاهای ادراک بشری، بر ادعای خود اصرار می‌ورزد. در این مقاله با بهره‌‌منده از آموزه‌های حضرت علی(ع) نظری: امام معرفت یقینی، مطلق بودن حقیقت و نفی تنگاهای ادراک بشری با ذکر مصادیق انسان کامل، انحصار حقانیت در دین واحد را اثبات می‌کنیم».
بازخوانی اندیشه‌های توحیدی کرّامیّه در نگاشت‌های تفسیر قصصی عتیق سورآبادی
همچنین در طلیعه مقاله «بازخوانی اندیشه‌های توحیدی کرامیه در نگاشت‌های تفسیر قصصی عتیق سورآبادی» آمده است «کرامیه از فرقه‌های مهم قرن سوم هجری و پس از آن است. آرای کلامی این فرقه و ایفای نقش آن برای گسترش اسلام، بیانگر اهمیت مطالعات معطوف به کرامیه است. در باب اصول توحیدی، برخی آرای شگفت‌‌آور در صفات خبری به ایشان نسبت داده شده که پذیرش آن در برخی موارد، دشوار است. از آنجا که مبانی کلامی هر فرقه در قالب متون منتسب جلوه‌گر می‌شود، مراجعه به متون اصلی کرامی برای داوری منصفانه کارگشا است. بر این اساس، پژوهش حاضر به بازخوانی مهم‌ترین اندیشه‌های توحیدی کرامیه در تفسیر سورآبادی پرداخته که مطابق نتایج حاصل، انتساب باورهایی مانند استواء، حرکت و اعضاء نادرست، و رؤیت و فوقیت صحیح می‌نماید. مطابق این تحقیق که نتیجه‌ای کاربردی در حوزه مطالعات تفسیر، کلام و ملل دارد، برخی آرای این پیشوای کرامی در مقوله ایمان، غیربدعی و همسو با مکاتبی چون مرجئه است».
فلسفه تأسیس مکتب اشاعره
در چکیده مقاله «فلسفه تأسیس مکتب اشاعره» چنین آمده است: «بررسی فلسفه جدایی «اشعری» از مکتب پیشین خود «معتزله»، از مسائل تاریخی کلامی و امروزه جزو مسائل فلسفه‌های مضاف است که در بین متکلمان اهمیت دارد. نویسنده در این مقاله ضمن تفکیک موضوع در دو مقام «فلسفه کناره‌گیری اشعری از معتزله» و «فلسفه تأسیس مکتب اشاعره»، به بررسی علل این دو محور پرداخته است. در مقاله حاضر، فلسفه تأسیس مکتب اشاعره در دو فلسفه سلبی و اثباتی مورد بحث قرار می‌گیرد. در فلسفه سلبی عوامل مؤثر در کناره‌گیری به دو قسم «معرفتی = دلیل‌گرایانه» و «غیرمعرفتی = علت‌گرایانه» تقسیم شده است. ادله معرفتی (کاستی‌های معرفتی مکتب اعتزال و جلوگیری از شیوع عقاید افراطی اهل حدیث) نسبت به علل غیرمعرفتی (دستور پیامبر در عالم رؤیا، تغییر حاکمیت و دنیاطلبی) نقش مؤثرتری داشته است. در بحث فلسفه اثباتی دو عامل: جمع رویکرد عقلی و نقلی (معتزله و اهل حدیث) و رقابت با ابوهاشم برای تصدی ریاست مکتب اعتزال، مورد تحلیل قرار می‌گیرد.»
«جریان کلام شامی در قرن اول هجری بین نفی و اثبات» و «بررسی انتقال گناهِ زنا و آلودگی آن به فرزندان» دو مقاله دیگری است که در این شماره انتشار یافته است. علاقه‌مندان برای مطالعه چکیده و اصل تمامی مقالات این شماره می‌توانند به نشانی اینترنتی http://www.tkalam.ir/ مراجعه کنند.
انتهای پیام
